گفتگوهای صورت گرفته در دیدار رهبر انقلاب و نخست وزیر ایتالیا، موضع خاص ایران را نسبت به بخشی از کشورهای اروپایی نشان می دهد. بر این اساس نگاهی به دیدارهای حضرت آیت الله خامنه ای با مقامات اروپا، از ابتدای رهبری ایشان و سپس بررسی دیدار اخیرشان با نخست وزیر ایتالیا، نکات مهمی را در این زمینه بازگو می کند که مقاله پیش رو به تشریح این نکات می پردازد.
سفر «متئو رنتزی»، نخست‌وزیر ایتالیا به تهران و در ادامه دیدار وی با رهبر معظم انقلاب، از منظر تحلیل سیاست خارجی ایران در رابطه با اروپا، مهم تلقی می شود، به ویژه این که این سفر بعد از پذیرایی گرم ایتالیا از دکتر روحانی، رئیس جمهور کشورمان در بهمن ماه سال قبل صورت می گیرد و از این منظر، روابط ایران با ایتالیا، سهم قابل توجهی را در ارتباطات خارجی ایران با اروپا به خود اختصاص می دهد.
به گزارش پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله خامنه‌ای، عصر سه‌شنبه (24/1/1395)، در دیدار آقای «متئو رنتزی» نخست‌وزیر ایتالیا با اشاره به روابط خوب دو کشور در گذشته و استقبال از افزایش همکاری‌ها، مشکل و ضعف رفت‌وآمدهای اخیر هیأت‌های اروپایی به ایران را محسوس نبودن نتایج عملی مذاکرات خواند و خاطرنشان کردند: نگاه ما در همکاری با ایتالیا و دولت شما، نگاهی متفاوت و مثبت است و امیدواریم این سفر نیز در جهت تقویت همین دیدگاه باشد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رفتار ایتالیا را در دوران اِعمال تحریم‌های تحمیلی علیه ایران، منطقی‌تر از برخی کشورهای غربی برشمرده و گفتند: جمهوری اسلامی از پیشرفت روابط با ایتالیا در زمینه‌های مختلف به‌ویژه در بخش همکاری‌های اقتصادی استقبال می‌کند.
گفتگوهای صورت گرفته در دیدار رهبر انقلاب و نخست وزیر ایتالیا، موضع خاص ایران را نسبت به بخشی از کشورهای اروپایی نشان می دهد. بر این اساس نگاهی به دیدارهای حضرت آیت الله خامنه ای با مقامات اروپا، از ابتدای رهبری ایشان و سپس بررسی دیدار اخیرشان با نخست وزیر ایتالیا، نکات مهمی را در این زمینه بازگو می کند:
1- طبق آنچه پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله خامنه‌ای، درباره دیدارهای خارجی رهبر انقلاب آورده است، دیدارهای ایشان از ابتدای رهبری تاکنون با مقامات اروپای باختری (یعنی منهای دیدار با مقامات روسیه و روسیه سفید) به این صورت است: دو دیدار با مقامات اتریش (دیدار با رؤسای جمهور این کشور در سال 1378 و 1394)، دو دیدار با مقامات ایتالیا (دیدار با نخست¬وزیران این کشور در سال 1377 و 1395)، دو دیدار با مقامات یونان (دیدار با رئیس جمهور این کشور در سال 1378 و دیدار با نخست وزیر آن در 1394) یک دیدار با رئیس جمهور سوئیس در سال 1394 و یک دیدار با نخست وزیر مجارستان در سال 1394. البته دیدارهای رهبری و مقامات بوسنی وهرزگوین که طی سال های 1373 تا 1375 متعدد است، در نظر گرفته نشده است.
چنان که مشهود است کشورهای اتریش، سوئیس، یونان و ایتالیا در روابط خارجی ایران با اروپای باختری از اهمیت زیادی برخودارند و جمهوری اسلامی ایران نگاه متفاوتی به این گروه از کشورها در مقایسه با کشورهایی همچون فرانسه، آلمان و انگلیس دارد. بنابراین در نظر ایران، اروپا کلیت واحدی را تشکیل نمی دهد و حکم یکسانی در ارتباط با کشورهای اروپایی صادر نمی کند. به عبارت دیگر غرب، یک واحد سیاسی- فرهنگی یک تکّه نیست و نباید تحت رویکردهای غرب ستیزی، آن دسته از دولت های غربی که تعاملات دوستانه ای با ایران دنبال می کنند را، فراموش کرد. در بین کشورهای اروپایی، بازیگران مهمی وجود دارند که می توان روابط با ثباتی با آن ها تعریف کرد و از این منظر سیاست خارجی ایران تنها در نگاه به شرق خلاصه نمی شود. در این جهت رهبر انقلاب در دیدار سال 1378 با توماس کلستیل، رئیس جمهور اتریش، علاقه‌مندی جمهوری اسلامی ایران به ارتباط با اتحادیه اروپا را خاطرنشان کرده و گفتند: جمهوری اسلامی ایران ارتباط با اروپا را انتخاب کرده است و هر رابطه جهانی را که ما خود آن را انتخاب کنیم محکم پای آن می‌ایستیم. ایشان در همه دیدارهایی که با مقامات اتریش، سوئیس، مجارستان، یونان و ایتالیا داشته اند، بر ضرورت تقویت روابط ایران با این کشورها تأکید کرده اند.
2- بررسی سخنان رهبری در دیدار مقامات اتریش، سوئیس، یونان، مجارستان و ایتالیا، نشان دهنده این است که مهم ترین مسئله ایران در رابطه با اروپا، دوری یا نزدیکی این کشورها به سیاست های سلطه گرایانه است. در تمامی این دیدارها، رهبری رفتار گذشته این کشورها در ارتباط با ایران را مهم دانسته و عدم سیاست سلطه گرانه از سوی این کشورها نسبت به ملت ایران و ذهنیت مثبت ملت ایران نسبت به پنج کشور مذکور را مبنای توسعه روابط دوستانه با آنان تعریف کرده اند. این موضوع به این معناست که سابقه استعمارگری و سلطه گری برخی کشورهای اروپایی نقش مهمی در چالشی بودن روابط ایران با آنان دارد. از سوی دیگر در بین کشورهای اروپایی، بازیگرانی هستند که می توان روابط دوستانه و با ثباتی با آنان تعریف کرد و حتی با استحام بخشیدن به این روابط، ایران و این دسته از کشورهای اروپایی، همچون یونان و ایتالیا که سهم قابل توجهی در تمدن بشری دارند، نقش مؤثر خود را در تکمیل تمدن کنونی دنیا ایفا کنند و در این زمینه سابقه همکاری های علمی و فرهنگی ایران با یونان و ایتالیا، یک پشتوانه مؤثر تلقی می شود.
این موضوعات در دیدارهای رهبری با مقامات این کشورها مورد نظر بوده و در دیدار کنستانتین استفانو پولوس رئیس جمهوری یونان، در سال 1378 گفتند: ابزارها و مصالح لازم برای کامل کردن تمدن امروز بشر در اختیار ملت های با فرهنگ است و دو کشور ایران و یونان می‌توانند در این جهت با یکدیگر همکاری کنند.
3- یکی از نکات مورد تأکید رهبری در این دیدارها، اشاره به استقلال یا تبعیت این کشورها در مقابل آمریکاست. ایشان در دیدار سال قبل رئیس جمهور اتریش، نخست وزیر یونان و نخست وزیر مجارستان، به این موضوع اشاره کردند. از نگاه رهبری «دنباله‌روی برخی کشورهای اروپایی از آمریکا، غیر عقلایی و بی‌مبناست، البته اتریش، جزء این کشورها نیست.» و دولت آلکسیس سیپراس، نخست وزیر کنونی یونان، «سیاست و منش مستقلی» دارد.
همچنین از نگاه رهبری سیاست اعلامی دولت مجارستان در «نگاه به آسیا» سیاستی درست است و می‌تواند منشأ افزایش همکاری‌ها باشد. ایشان در دیدار سه شنبه با نخست وزیر ایتالیا، نگاه ایران به این کشور را از جهت مستقل بودن آن در مقابل آمریکا، مثبت دانستند.
وجود اراده های مستقل از آمریکا در بین کشورهای اروپایی نشان دهنده صورت بندی جدید قدرت در عرصه بین الملل است که طی آن بخشی از کشورها خود را از سایه سیاست های آمریکا رهانیده اند. این موضوع در ارتباط با اروپا که بعد از جنگ جهانی دوم، تحت حمایت طرح اقتصادی آمریکا با عنوان طرح مارشال، قرار گرفت و بنابراین سیاست کشورهای اروپایی معطوف به نظر واشنگتن شد، از اهیمت زیادی برخوردار است، چرا که غرب را از یکپارچگی همسو با آمریکا، خارج می سازد. در دیگر نقاط دنیا، یعنی در حوزه شرق، ظهور قدرت هایی همچون چین، روسیه و هند نیز یکجانبه گرایی آمریکا را به بن بست کشانده است. در این وضعیت عرصه برای مانور سیاست خارجی ایران بیش از گذشته فراهم است و موضوع تعامل با آمریکا جهت حل مشکلات رنگ می بازد. در واقع در شرایطی که بخشی از کشورهای اروپایی سعی دارند خود را از سیطره آمریکا رها کنند، و از طرفی از زمینه مناسب اقتصادی و فنی برای همکاری با ایران برخودارند و همچنین سابقه و ذهنیت منفی در نزد مردم ایران ندارند و رابطه با ایران را در چارچوب یک تعامل دوستانه دنبال می کنند، موضوع تعامل با آمریکا یک عقب روی بسیار بزرگ و ناشیانه است.
4- اتحادیه اروپا در وضعیت کنونی از انسجام دهه های قبل برخودار نیست و هر از چندی موضوع خروج انگلیس از این اتحادیه و نیز اختلافات فرانسه و آلمان، واگرایی درون اتحادیه را بیشتر می کند و بر دامنه مشکلات آن می افزاید. این واگرایی، پیچیدگی های اقتصادی و مشکلات تابع آن همواره در رسانه های اروپایی مطرح می شود. نخست وزیر یونان در دیدار سال قبل با رهبری از مشکلات و پیچیدگی ها درون اروپا گفت و او که به سیاست های اقتصادی اتحادیه معترض است، از ضرورت تغییر در ترکیب قوای این اتحادیه سخن گفت. مشکلات اتحادیه اروپا که بیشتر علت اقتصادی دارد، توجه برخی از کشورهای عضو را به رابطه بیشتر با ایران بر می انگیزد و ایران نیز از این موضوع استقبال می کند. سخنان رهبری در دیدار سه شنبه با نخست وزیر ایتالیا در همین جهت است.
5- در تمامی دیدارهای رهبری با مقامات اروپا، مسائل فرهنگی و دینی، بخشی از گفتگو ها را تشکیل می دهد. در این دیدارها سعی رهبری بر این است که تصویر ایران هراسی و اسلام هراسی که برخی رسانه های غربی در اروپا و سطح دنیا منتشر می کنند را اصلاح کنند و وجهه واقعی ایران و اسلام را معرفی نمایند و به ویژه بر گفتگوی میان ادیان، اسلام و مسیحیت، نیز تأکید زیادی داشته اند. مقامات اروپایی که با رهبری نیز دیدار کرده اند، درک قابل توجهی از این موضوعات دارند و حتی نخست وزیر مجارستان، «ویکتور اوربان»، در دیدار سال قبل با رهبری، سخنان مهمی را در این باره گفت. وی تصریح کرد: مبنا قرار گرفتن «توسعه»، معیارهای گذشته‌ی غرب را در حوزه‌های اخلاق، سیاست و دین در معرض فروپاشی قرار داده و شرایط سخت و حساسی را ایجاد کرده است.
نخست‌وزیر مجارستان مشکلاتی نظیر «کاهش جمعیت»، «از دست رفتن ارزش خانواده و تشویق به تشکیل خانواده‌های ناسالم»، «بحران‌های پی‌درپی اقتصادی»، «تضعیف توان امنیتی و دفاعی» و «حضور تروریست‌ها» را از مسائل فراروی اروپا در شرایط کنونی خواند و گفت: این بحران‌ها غرب را وادار کرده است که رویکرد و نگاه خود را به شرق نزدیک کند تا با یافتن ارزش‌های معنوی بتواند به راه‌حل‌هایی دست یابد.
در جهت نزدیکی دیدگاه های فرهنگی جمهوری اسلامی به برخی مقامات اروپا، سخنان نخست‌وزیر ایتالیا، در دیدار روز سه شنبه با رهبری نیز قابل توجه است. «متئو رنتزی» با ابراز تأسف از تخریب وجهه‌ی اسلام به بهانه‌ی تروریسم، گفت: امروز وقتی اقدامی تروریستی در اروپا انجام می‌شود، بعضی مسئولین به‌جای محکوم کردن تروریسم، اسلام را محکوم می‌کنند و مثلاً نامزد انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در تبلیغات خود ادعا می‌کند مقصر مسئله‌ی تروریسم، اسلام است! آقای رنتزی، کار فرهنگی را بخش دیگری از مبارزه با تروریسم دانست و افزود: ما باید نشان دهیم که ادیان در پی صلح، گفت‌وگو و همزیستی مسالمت‌آمیز بشر هستند و اقتدار و نقش جنابعالی به‌عنوان رهبر عالی جهان اسلام در ترویج این نگاه، بسیار حائز اهمیت است.
این مواضع نشان می دهد که هرچند سیطره رسانه های تابع صهیونیسم و آمریکا، سبب تصویر منفی از ایران در اروپا شده است، اما این سیطره در حال شکستن است و نخبگان اروپایی که ایران را عامل صلح و ثبات در منطقه می دانند، کم نیستند و با کمک کردن به ارائه تصویر واقعی از ایران و جمهوری اسلامی، می توان ایران هراسی و اسلام هراسی را به شکست کشانید.
6- در رابطه با اروپا، بیش از آن که از منظری سیاسی به موضوع نگاه کرد باید به واقعیت ها توجه کرد. این که بخشی از کشورهای اروپایی دنباله رو آمریکا هستند یک واقیعت است که البته چون واقعیت تازه ای نیست، توجه کمتری را می طلبد. واقعیت مهم و جالب توجه است این که برخی از کشورهای مهم اروپا که از سطح اقتصادی و فنی مناسبی برخوردارند، نمی خواهند تحت اراده و سیطره آمریکا باشند و این روند در حال افزایش است، بنابراین ضرورتی ندارد که همه نگاه ها به آن بخش از کشورهای اروپایی تابع آمریکا، یعنی فرانسه، انگلیس و تا حدی آلمان معطوف شود. هرچند سطح اقتصادی و فنی کشورهای دسته اول از این سه پائین تر است، اما برای کشور در حال توسعه ای همچون ایران، همان سطح از تکنولوژی کشورهای گروه اول، چون همراه با مقاصد سیاسی نیست، می تواند به رشد فناوری داخلی و توسعه اقتصادی کمک کند؛ کمکی که زمینه استمرار و به دور از چالش های سیاسی را دارد. چنین روابط مستمر و خالی از چالش های سیاسی، عامل مهمی در توسعه خود بنیاد و رشد فناوری داخلی و نیز کمک به اقتصاد مقاومتی است. در این زمینه محمد رازی، رایزن اقتصادی ایران در ایتالیا بر واردات تکنولوژی و ماشین‌آلات مدرن از ایتالیا در جهت بالا بردن کیفیت تولید در کشور تأکید کرد و به واردات تکنولوژی از دیگر کشورها نیز اشاره کرد. در واقع در روابط اقتصادی خارجی آنچه به اقتصاد مقاومتی کمک می کند، واردات تکنولوژی است و کشورهای خارج از سیطره آمریکا، آمادگی بیشتری برای این کار دارند، هرچند فناوری آنان از سطح بسیار بالایی برخوردار نیست، اما تناسب بیشتری با وضعیت اقتصادی ایران دارد./
