نگاه از زاویه فرهنگی و اجتماعی به لایحه برنامه ششم توسعه

بررسی اولیه لایحه بودجه ششم نشان می دهد که در بخش فرهنگ، همچنان به برخی از سیاست‌های مهم برنامه ششم از جمله «نقشه مهندسی فرهنگی کشور»، «پیوست فرهنگی برای طرح‌های مهم» و «فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی» کم توجهی شده و با عدم بیان آنها در کلیات لایحه برنامه، نقصی اساسی در آن قابل مشاهده است

پایگاه بصیرت

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب در تیرماه سال 94 سیاست‌های کلی نظام در زمینه تدوین برنامه ششم توسعه را به حجت‌الاسلام حسن روحانی، رئیس‌جمهور ابلاغ کردند. دولت نیز پس از بررسی‌های کارشناسی، لایحه موردنظر خود را برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارسال کرد.

آنچه در ادامه می‌آید، بررسی مقایسه‌ای سیاست‌های ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب با لایحه ارائه شده از سوی دولت در زمینه موضوعات فرهنگی - اجتماعی است:

ابلاغیه رهبر معظم انقلاب	لایحه دولت	توضیحات
تلاش شایسته برای تبیین ارزش‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و دستاوردهای جمهوری اسلامی	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
ارائه و ترویج سبک زندگی اسلامی – ایرانی و فرهنگ‌سازی درباره اصلاح الگوی مصرف و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور و تهیه پیوست فرهنگی برای طرح‌های مهم	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
حمایت مادی و معنوی از هنرمندان، نوآوران، محققان و تولیدکنندگان آثار و محصولات فرهنگی و هنریِ مقوّم اخلاق، فرهنگ و هویت اسلامی – ایرانی	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف است نسبت به تسهیل فرایندهای صدور مجوز و بازنگری و کاهش ضوابط و مقررات محدود کننده تولید و نشر آثار فرهنگی و هنری اقدام نماید. قوه قضائیه و نیروی انتظامی مکلفند امنیت لازم را برای تولید و نشر آثار و اجرای برنامه های فرهنگی و هنری دارای مجوز فراهم نماید و نسبت به جبران خسارت وارده ناشی از ممانعت، تحریک و یا اخلال در تولید و نشر این اثار اقدم کنند	در ابلاغیه رهبری، بر حمایت از آثار هنری مروج اخلاق و فرهنگ ایرانی – اسلامی تاکید شده اما در لایحه دولت، همه آثار تولیدی هنری مورد اشاره قرار گرفته است
حضور مؤثر نهادهای فرهنگی دولتی و مردمی در فضای مجازی به منظور توسعه و ترویج فرهنگ، مفاهیم و هویت اسلامی - ایرانی و مقابله با تهدیدات	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیما و سایر دستگاه های ذیربط مکلفند فهرست صدور مجوزها و تصدی های فرهنگی و هنری قابل واگذاری به بخش خصوصی و تعاونی و سازمان های مردم نهاد را که تا پایان سال اول تعیین می شود در طول سال های برنامه ششم توسعه واگذار نمایند	در لایحه دولت، به جای مردمی کردن نهادهای فرهنگی از لفظ خصوصی سازی استفاده شده است
توجه ویژه به توسعه و تجلی مفاهیم، نمادها و شاخص‌های هویت اسلامی – ایرانی در ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
ارتقاء سلامت اداری و اقتصادی و مبارزه با فساد در این عرصه با تدوین راهبرد ملی مبارزه با فساد و تصویب قوانین مربوط	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
استقرار نظام جامع، یکپارچه، شفاف، کارآمد و چند لایه تأمین اجتماعی کشور	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
توانمند‌سازی و خوداتکائی اقشار و گروه‌های محروم در برنامه‌های مربوط به رفاه و تأمین اجتماعی	اولویت و مسائل محوری: موضوعات خاص کلان فرابخشی شامل محیط کسب و کار، اشتغال، تأمین منابع مالی برای اقتصاد کشور، توانمند سازی محرومین و فقرا	در لایحه دولت فقط با نام مسائل محوری و اولویت‌دار بدون ذکر جزئیات مطرح شده است
ارتقاء کیفیت و اصلاح ساختار بیمه‌های تأمین اجتماعی پایه (شامل بیمه درمان، بازنشستگی، ازکارافتادگی و...) برای آحاد مردم	پوشش بیمه سلامت برای تمامی آحاد جمعیت کشور اجباری بوده و برخورداری از یارانه دولت جهت حق سرانه بیمه از طریق ارزیابی وسع و بر اساس آیین نامه ای خواهد بود که به تصویب هیأت وزیران می رسد
اجرای سیاست‌های کلی سلامت با تصویب قوانین و مقررات لازم با تأکید بر: - تهیه پیوست سلامت برای قوانین مرتبط و طرح‌های کلان توسعه‌ای. - اصلاح ساختار نظام سلامت براساس بند۷ سیاست‌های کلی سلامت - تأمین منابع مالی پایدار برای بخش سلامت و توسعه کمی و کیفی بیمه‌های سلامت - افزایش و بهبود کیفیت و ایمنی خدمات و مراقبت‌های جامع و یکپارچه سلامت در قالب شبکه بهداشتی و درمانی منطبق بر نظام سطح‌بندی و ارجاع	تولیت نظام سلامت جمهوری اسلامی ایران در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی متمرکز می شود و کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی موظفند از خط مشی و سیاست های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، با تأکید بر خرید خدمات از بخش غیردولتی و تضمین آن و واگذاری امور تصدی گری با رعایت ماده 13 قانون مدیریت خدمات کشوری، اختیارات هیأت امنا و سطح بندی خدمات تبعیت نمایند
توسعه تربیت بدنی و ورزش همگانی	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
فرهنگ‌سازی و ایجاد زمینه‌ها و ترتیبات لازم برای تحقق سیاست‌های کلی جمعیت	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
تقویت نهاد خانواده و جایگاه زن در آن و استیفای حقوق شرعی و قانونی بانوان در همه عرصه‌ها‌ و توجه ویژه به نقش سازنده آنان	به منظور تحقق اهداف مندرج در اصول دهم، بیستم و یکم قانون اساسی، اهداف سند چشم انداز و سیاست های کلی برنامه ششم مبنی بر تقویت نهاد خانواده و جایگاه زن در آن و استیفای حقوقی شرعی و قانونی زنان در همه عرصه ها و توجه ویژه به نقش سازنده آنان و نیز به منظور بهره مندی جامعه از سرمایه انسانی زنان در فرآیند توسعه پایدار و متوازن، کلیه دستگاه های اجرایی موظفند با سازماندهی و تقویت جایگاه سازمانی امور زنان و خانواده در دستگاه، نسبت به اعمال رویکرد عدالت جنسیتی در سیاست ها، برنامه ها و طرح های خود و ارزیابی آثار تصمیمات خود در آن چارچوب، براساس شاخص های ابلاغی ستاد ملی زن و خانواده اقدام نمایند	در لایحه دولت به جای تقویت نهاد خانواده، رویکرد عدالت جنسیتی در دستور کار قرار گرفته است
اولویت دادن به ایثارگران انقلاب اسلامی در تسهیلات مالی و فرصت‌ها و امکانات و مسؤولیت‌های دولتی در صحنه‌های مختلف فرهنگی و اقتصادی	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
هویت‌بخشی به سیمای شهر و روستا و بازآفرینی و روزآمدسازی معماری اسلامی – ایرانی	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
سامان‌بخشی مناطق حاشیه‌نشین و پیشگیری و کنترل ناهنجاری‌های عمومی ناشی از آن	مساله اولویت و محور: موضوعات خاص مکان محور شامل توسعه سواحل مکران و حاشیه شهرها	در لایحه دولت فقط با نام مسائل محوری و اولویت‌دار بدون ذکر جزئیات مطرح شده است
توسعه پایدار صنعت ایرانگردی به گونه‌ای که ایرانگردهای خارجی تا پایان برنامه ششم به حداقل پنج برابر افزایش یابد	-	در لایحه دولت اشاره‌ای نشده است
حمایت از صنایع دستی و صیانت از میراث فرهنگی کشور	سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موظف است به منظور حفظ و صیانت از میراث فرهنگی اقدامات لازم را با همکاری و هماهنگی سایر دستگاه های اجرایی ذیربط به منظور شناسایی، مستندسازی، حفاظت و مرمت و معرفی میراث فرهنگی (اعم از ملموس و ناملموس) میراث طبیعی، ایجاد شهرهای جهانی صنایع دستی و احیا هنرهای سنتی در حال زوال در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی و ثبت در فهرست میراث جهانی را به عمل آورد.

جمع بندی

یکی از محورهای سه گانه سیاست‌های کلی برنامه پنج ساله ششم توسعه از سوی رهبر معظم انقلاب به رئیس محترم جمهور ابلاغ شد؛ «تعالی و مقاوم سازی فرهنگی» بود.

ـ سرفصل های فرهنگی سیاست های کلی برنامه ششم توسعه

از هشتاد بند این سیاست‌ها، شش بند به طور مشخص تحت عنوان «امور فرهنگی» مورد اشاره قرار گرفته بود که می‌توان این شش بند – یعنی بندهای شماره ۶۸ تا ۷۳ – را در هفت سرفصل زیر خلاصه کرد:

1 ـ تبیین ارزش‌ها و دستاوردهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس.

2 ـ ترویج سبک زندگی اسلامی – ایرانی با تکیه بر اصلاح الگوی مصرف.

3 ـ پایبندی به نقشه مهندسی فرهنگی کشور.

4 ـ تهیه پیوست فرهنگی برای طرح های مهم.

5 ـ حمایت مادی و معنوی از پژوهشگران و تولیدکنندگان آثار فرهنگی هنریِ مبتنی بر فرهنگ اسلامی – ایرانی.

6 ـ ترویج فرهنگ اسلامی – ایرانی در فضای مجازی و مقابله با تهدیدات این حوزه.

7 ـ توسعه شاخص‌های هویت اسلامی – ایرانی در ساختار عمومی کشور

بررسیهای انجام شده حکایت از آن دارد که میان احکام ارائه شده در «لایحه اجرای احکام مورد نیاز برنامه ششم» و سیاستهای کلی برنامه ششم توسعه ارتباط ضعیفی وجود دارد، به علاوه در برخی موارد مشاهده میشود موضوعات اساسی مطرح شده در سیاستهای کلی مورد غفلت قرار گرفتهاند. در یک نگاه کلی با تطبیق سرفصل های فرهنگی لایحه برنامه ششم توسعه با سیاست های کلی برنامه ششم توسعه، محورهای ذیل قابل توجه است:

1 ـ کم توجهی به برخی سرفصل های مهم سیاست های کلی برنامه ششم توسعه

2 ـ کلی گویی و نداشتن هدف گذاری جامعه درحوزه توسعه فرهنگی کشور

مروری گذرا بر متن نهایی لایحه برنامه ششم توسعه نشان می‌دهد که متاسفانه همچنان کلی گویی و عدم هدف‌گذاری جامع و شفاف در فضای برنامه ششم توسعه فرهنگی کشور خودنمایی می‌کند.

پژوهش خبری صدا و سیما