چانه‌زني حداكثري براي افزايش مشاركت سياسي زنان

زنان اصلاح‌طلب عزمشان را جزم کرده‌اند که برای بهبود وضعیت مشارکت سیاسی زنان دستی بالا زده و طرح و برنامه‌ای ارائه دهند. درهمین‌راستا کمیسیون زنان «بنیاد باران» دومین جلسه از سلسلسه نشست‌های مشارکت سیاسی زنان را برگزار کرده و این‌بار به بررسی موانع و راه‌کارهای افزایش و ارتقای مشارکت سیاسی زنان پرداخته است. زهرا شجاعی، اشرف بروجردی و زهرا صدراعظم‌نوری در پنل نشسته‌اند و دیگر چهره‌های زنان اصلاح‌طلب در میان حضار به چشم می‌خورند. چکیده بحث این است که همچنان زنان گرفتار موانع فردی و ساختاری‌اند. از یک‌سو گاهی تربیت و ساختارهای آموزشی به زنان اعتمادبه‌نفس کافی برای حضور در عرصه قدرت نمی‌دهد و از سوي ديگر ساختارهای پدرسالارانه نیز به نحوی طراحی شده که همواره بر حضور زنان در صف‌آرایی انتخاباتی تأكيد مي‌شود؛ اما حضورشان هنگام تقسیم جایگاه‌های قدرت نادیده گرفته ‌مي‌شود.

مشاور امور زنان دولت اصلاحات می‌گوید: «چانه‌زنی حداکثری برای افزایش حضور زنان در پست‌های کلیدی در دستور کار است». او همچنین تأكيد دارد که باید دیدگاه حاضران در قدرت و به‌ویژه روحانیون و مراجع نسبت به نقش مدرن زنان تغییر کند و در این مسیر خوش‌بین است که حتی تغییرات داخلی در خانواده علما می‌تواند آغازی در تغییر رویکردهای آتی آنها باشد. اشرف بروجردی، عضو شورای مرکزی زنان اصلاح‌طلب، نیز به آماری از مشارکت سیاسی زنان در دولت اصلاحات- آن‌هم با کارنامه‌ای به‌نسبت قابل قبول- اشاره دارد؛ آمار تکان‌دهنده‌ای که نمایشگر شکاف جدی میان مشارکت سیاسی زنان و مردان در پست‌های کلیدی است؛ رقم ٦٧هزارو ٩٨٣ مدیران مرد در برابر فقط پنج‌هزارو ٦٠ مدیر زن.

٢ روایت متفاوت درباره مشارکت سیاسی زنان

اشرف بروجردی در ابتدای سخنانش به طرح دو دیدگاه در نگرش به مشارکت سیاسی زنان در جامعه می‌پردازد؛ نخست دیدگاهی که مبتنی‌بر فقه شیعی بوده و بر این باور است که لاجرم باید امانت‌ها را به اهلش بسپارید و آن‌طور که در آیه ٥٨ سوره نساء مورد تأکید قرار گرفته، بیشتر بحث این است که حکومت‌داری را باید به آنهایی سپرد که شایستگی لازم را برای انجام آن دارند و مباحث جنسیتی در این بخش لحاظ نشده است. به حضور زنان در قدرت و مراکز تصمیم‌گیری برای تحقق عدالت نیز در آیه ٧١ سوره توبه اشاره شده است.

مستند روایی نیز روایتی از امام صادق‌(ع) است که می فرمایند یک زن صالحه و مؤمن شایسته و توانمند برتر از هزاران مردی است که آن شایستگی را نداشته باشد. بروجردی تأکید دارد بر اساس دیدگاه نخست که مبتنی بر آیات و روایات تأکیدکننده بر مشارکت سیاسی زنان است، نکته‌ای درباره عدم مشارکت سیاسی زنان مطرح نشده است. اما در نگاه دوم نفی حضور زنان در تصمیم‌گیری و مشارکت سیاسی مطرح است و طرح این آیه که «الرجال قوامون علی النساء»؛ در میان کتب اهل سنت نیز روایتی است به نقل از ابوبکره در صحیح بخاری (جلد سوم) مبنی بر اینکه اگر قومی زمام امورش را به دست زنی بسپارد، رستگار نخواهد شد که در صحت این روایت نیز تشکیک است.

فساد در جوامع با مشارکت سیاسی زنان کم‌رنگ می‌شود

زهرا صدر اعظم‌نوری، عضو هيئت رئيسه شوراي عالي اصلاح‌طلبان پنل‌گردان برنامه است و در ابتدای جلسه تأكيد دارد حضور زنان در عرصه‌های مختلف قدرت سیاسی می‌تواند از بروز فساد سیاسی در جامعه جلوگیری کند و این تجربه بارها در کشورهای مختلف جهان به تأیید رسیده است.

زهرا شجاعی، رئيس شورای مرکزی زنان اصلاح‌طلب، نیز به طرح مباحث کلی درباره مشارکت پرداخته و می‌گوید: «پیش از آنکه بخواهیم به مشارکت سیاسی زنان و مردان در عرصه سیاسی بپردازیم، باید دید دلیل ورود فرد مؤمن به عرصه سیاسی چیست تا پس از آن بتوان به مباحث جنسیتی آن نیز پرداخت. مشارکت سیاسی می‌تواند نه هدف که وسیله‌ای برای ساختن جامعه‌ای مطلوب و آرمانی باشد که در آن برقراری عدالت اجتماعی مورد تأکید است. با پذیرش این اصلی کلی می‌توان وارد جزئیات امر مشارکت سیاسی و به ویژه ضرورت مشارکت سیاسی زنان شد. او در ادامه مشارکت سیاسی زنان را در دو سطح توده زنان و زنان نخبه مطرح کرده و می‌گوید: «موضوع مشارکت سیاسی باید در دو طیف جداگانه زنان توده و نخبه بررسی شود و بیش از همه اینکه چرا تعداد زنان حاضر در بخش نخبه در سال‌های گذشته چندان افزایشی نداشته است».

شجاعی سؤال‌‌های کلیدی را پیشِ‌روی پژوهشگران و فعالان در حوزه مسائل زنان قرار می‌دهد تا بتوان در زمان باقی‌مانده تا انتخابات برای آن پاسخ‌های درخوری یافت؛ «اینکه حد مطلوب مشارکت سیاسی زنان چیست؟ آیا ما حد مطلوبی برای این سطح مشارکت در نظر گرفته‌ایم؟ قرار است به کجا برویم و چه عددی می‌تواند زنان ما را راضی نگه دارد؟ براساس چه تئوری و نظریه و ساختار سیاسی بنا داریم مسائل زنان را در حیطه مشارکت سیاسی در نظر بگیریم؟ حضور زنان در قدرت باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ آیا زنان باید فقط به پیگیری مسائل زنان بپردازند یا به نکات جامع و کلی‌تر نیز توجه کنند؟». به اعتقاد شجاعی عملیاتی‌کردن رشد حضور سیاسی زنان در جامعه بیش از هر زمان دیگری به همراهی مسئولان و سیاست‌گذاران و ارائه مانیفست مشخصی درباره جزئیات این حضور نیازمند است.

حضور ٢٢ درصدی زنان در عرصه قانون‌گذاری در سال ٢٠١٥

رئيس مجمع زنان اصلاح‌طلب تأكيد دارد ذیل واژه برساخته‌اش «مهجوب» که خلاصه‌ای از طرحی «منسجم»، «هدفمند»، «جامع»، «واقع‌گرا» و «بومی» است می‌توان مسائل و مشکلات زن ایرانی را دیده و راهکار عملیاتی براساس وضع موجود اجرا کرد. اشرف بروجردی نیز معتقد است مسائل مرتبط به مشارکت سیاسی زنان فقط محدود به زنان در ایران نیست و این مسئله در قالب یک امر جهانی نظر پژوهشگران، سیاست‌مداران و فعالان حقوق زنان را به خود معطوف کرده است. به گفته او، «براساس اطلاعات ارائه‌شده از سوی سازمان ملل سرانه مشارکت سیاسی زنان در عرصه قانون‌گذاری در سطح جهانی ١٣,١ بوده که در سال ٢٠١٥ به ٢٢ درصد رسیده است».

نادیده‌‌ گرفته ‌شدن زنان در احزاب سیاسی

بروجردی درادامه به دلایل مشارکت سیاسی زنان جمع‌بندی‌ای ارائه داده و به مواردی مانند فقدان انگیزه، درگیری در امر خانواده و کار و عدم همراهی‌های لازم از سوی خانواده و جامعه، نادیده‌گرفته‌شدن زنان در احزاب سیاسی، نبود فرصت مناسب برای تصدی مسئولیت‌ها، نداشتن توانایی مالی و دسترسی به وسایل ارتباط جمعی اشاره دارد. از منظر او، این دلایل که برگرفته از انواع پژوهش‌های صورت‌گرفته به دست آمده، می‌تواند چشم‌اندازی برای بررسی مسائل محدودکننده مشارکت سیاسی زنان در ایران به دست دهد. بااین‌حال، بروجردی به سخن اخیر شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان ریاست‌جمهوری، اشاره دارد که «دبیر کل ١٧ تشکل سیاسی در ایران زن هستند».

جمع‌بندی زهرا شجاعی از موانع پیش‌ِروی زنان این است که چند دسته عوامل بازدارنده از جمله درونی و بیرونی، بیولوژیک و موارد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در پدیده نرخ پایین مشارکت سیاسی زنان دخیل هستند. او در توضیح مسائل درونی و بیرونی نیز می‌گوید: «موارد درونی شامل نکات و بازدارنده‌ها از سوی خود خانم‌هاست؛ از جمله سطح آگاهی‌ها و مسائل مرتبط به اعتمادبه‌نفس. سطح بیرونی نیز شامل مسائل و بازدارنده‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی می‌شود».

چانه‌زنی حداکثری برای افزایش مشارکت سیاسی زنان

زهرا شجاعی چانه‌زنی برای حضور حداکثری زنان را از جمله برنامه‌های کلیدی زنان اصلاح‌طلب در ادامه مسیر رایزنی‌ها می‌داند. این مسیر باید از نگاه او تئوریزه و برنامه‌ریزی شود تا بتوان بر همه جوانب و نکات آن اشراف یافت. او معتقد است: «سیاست رحم ندارد و در آن گاهی با آبروی افراد بازی می‌شود. به‌همین‌دلیل گاهی زنان تمایل کمتری برای ورود به عرصه‌های سیاسی دارند و می‌خواهند خودشان را از این مسیرها دور نگه دارند».

بروجردی نیز در همین زمینه اضافه می‌کند: «گاهی زنان سیاسی و علاقه‌مند به سیاست، ورود به سیاست را با پاره‌ای تغییرات ماهوی در باورها و اعتقادهای خود در تقابل می‌بینند و همین مسئله مانعي ذهنی برای ورود به عرصه سیاست می‌شود. زنان ما باید نگاه واقع‌گرایانه‌ای به عالم سیاست پیدا کنند، سیاست شوخی ندارد و گاهی لابی‌ها و رایزنی‌ها در آن نقش کلیدی دارد و زنان ما باید این مسیر را به‌خوبی آموخته و بر روندهای بالاوپایین‌شدن جریان‌های سیاسی و دشواری‌های پیش‌ِرو واقف شوند». رئيس مرکز امور زنان در دولت اصلاحات همچنین به نکاتی مانند برندسازی، تلاش برای آگاه‌سازی جامعه برای رأی به زنان، شیوه‌های تبلیغاتی، تضمین حمایت سیاسی از سوی احزاب و گروه‌های سیاسی و حمایت اقتصادی به عنوان راهکارهای حمایت از مشارکت سیاسی زنان اشاره دارد.

لزوم رایزنی با تریبون‌های مذهبی

شجاعی لزوم رایزنی با تریبون‌های مذهبی جامعه را مطرح کرده و اینکه سخنرانان مذهبی و مراجع باید در جریان مسائل زنان قرار گرفته و صدای جدید این زنان را بشوند. او در همین زمینه به خاطره‌ای از «لیلی بروجردی»، نوه امام‌خمینی، اشاره دارد که می‌گفت هر وقت با آقای خمینی حرف می‌زدیم، می‌گفتند حرف‌زدن تأثیر دارد و ما هم معتقدیم رایزنی با علما و مراجع می‌تواند زمینه‌ساز تغییر نگاه آنان به مسائل زنان باشد، چراکه اغلب زنان سنتی در خانواده آنها حضور داشته که سبک زندگی‌شان با واقعیت آنچه در میان اکثریت زنان جامعه ایرانی می‌گذرد، متفاوت است. البته شجاعی به پدیده نسل سوم خانواده مراجع و تأثیر نوه دختری برخی مراجع در تغییر نگاه آنها به مسائل زنان اشاره دارد و اینکه نمونه مشابه این ماجرا در دولت اصلاحات نیز رخ داده بود و مدیران و وزیران صاحب فرزند دختر اغلب نگاه به‌روزتر و همدلانه‌تری در پیگری مسائل زنان داشتند و همکاری و همراهی خوبی در این زمینه شکل گرفته بود.

استفاده از واژه دولت‌زنان را به فال نیک می‌گیریم

به گفته او، حتی می‌بینیم پیگیری مسائل زنان موجب شده که مقام معظم رهبری نیز در کنار استفاده از لفظ دولتمردان به واژه دولت‌زنان اشاره کنند که این را به فال نیک می‌گیریم. از نظر من، هیچ منع قانونی برای ورود زنان به عرصه‌های سیاسی وجود ندارد به جز همان ماجرای تعارض‌ها بر سر «رجل سیاسی» که امیدوارم آن هم با تدابیر شورای نگهبان رفع شده و رجال سیاسی همان‌طور که مراد از آن شخصیت‌های سیاسی بوده، تعریف و تفسیر شود.

ایجاد ٥٠٠ جایگاه تصمیم‌سازی برای زنان در دولت اصلاحات

رئيس مجمع زنان اصلاح‌طلب همچنین به سهمیه‌بندی و آیین‌نامه‌های الزام‌آور در دوره اصلاحات اشاره دارد که درنهایت به ایجاد ٥٠٠ جایگاه تصمیم‌سازی برای زنان منجر شد. به گفته او، ما درحال‌حاضر نه‌تنها در نهادهای قانونی، اجرائی، شوراها و احزاب که به طور جدی در سازمان‌های مردم‌نهاد نیازمند رشد و فعالیت زنان هستیم، چراکه این نهادهای مدنی و اجتماعی می‌توانند زمینه‌سازی توانمندسازی مقدماتی زنان برای ورود به عرصه‌های سیاسی و اجتماعی را به بهترین نحو انجام دهند؛ آن هم در شرایطی که کماکان در مسیر کارکرد احزاب با دشواری‌های فراوانی مواجه هستیم. در همین زمینه شاهد بودیم در دوره خاتمی تشکل‌های مدنی زنان ٩ برابر افزایش یافت. اشرف بروجردی، معاون فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی، نیز در پایان به ارائه آماری اشاره دارد که برایندی از تقسیم صندلی‌های قدرت در دولت اصلاحات و در سال ٨٠ است. با آنکه به باور او نگاه دولت اصلاحات به مسئله مشارکت سیاسی زنان مثبت بوده بااین‌حال، آمار اختلاف فاحشی در حضور سیاسی زنان و مردان در پست‌های کلیدی نشان می‌دهد.

http://www.sharghdaily.ir/News/111262

ش.د9503766