عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق دیروز (17 فروردین) به دعوت رسمی حسن روحانی رییس جمهوری، در صدر یک هیات بلندپایه سیاسی و اقتصادی وارد ایران شد. این سفر نخستین سفر عبدالمهدی به تهران در مقام نخست وزیری است. وی در سفر دو روزه خود به ایران علاوه بر دیدار و گفت و گو با مقام معظم رهبری، رییس جمهوری و دیگر مقامات عالی رتبه کشور، در سومین نشست مشترک اقتصادی ایران و عراق با حضور اعضای اتاق مشترک دو کشور در تهران شرکت کرد.
رفت و آمدهای مقام های ایران و عراق در سطوح عالی از جمله سفر رییس جمهوری، رییس مجلس و چند وزیر عراقی به ایران و سفر رییس جمهوری، معاون اول رییس جمهوری، وزیران دفاع، امور خارجه، کشور، نفت ایران به بغداد در سال گذشته، بیانگر وجود یک عزم سیاسی برای گسترش و تعمیق همکاری ها بین دو همسایه و گشودن فصل تازه ای از روابط سیاسی و اقتصادی دو جانبه تهران ـ بغداد است.
اهداف سفر
سیاست دولت جدید عراق همگرایی و توسعه روابط با همه همسایگان است. در این میان جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که بیشترین مرز را باعراق دارد و از طرفی دارای مشترکات عمیق تاریخی، فرهنگی و مذهبی با همسایه خود می باشد، به طور طبیعی در سیاست خارجه بغداد، از اولویت خاصی برخوردار است.
لذا هدف اصلی سفر نخست وزیر عراق، توسعه و تعمیق مناسبات سیاسی، تجاری و فرهنگی با جمهوری اسلامی اعلام شده است. حضور هیات بلندپایه عراقی در این سفر شامل وزیران وزیران نفت، دارایی، خارجه، برنامه ریزی، تجارت، برق و منابع آبی، مشاور امنیت ملی عراق، رئیس ستاد ارتش این کشور، قائم مقام وزیر کشور، رئیس گذرگا ه های مرزی، چند تن از نمایندگان مجلس عراق و نیز یک هیأت از بخش خصوصی عراق نشانگر اهمیت این سفر و رغبت دولت عراق جهت تقویت روابط با همسایه شرقی خود می باشد.
در نتیجه مذاکرات انجام گرفته که از سفر روحانی به عراق آغاز شد و در سفر عبدالمهدی به تهران تداوم یافت، توافقات مهمی خصوصا در زمینه های اقتصادی مانند گسترش روابط تجاری، احداث راه آهن، تأسیس شهرک های صنعتی، حمل و نقل و لایروبی اروند (شط العرب) ، رایگان شدن روادید مسافران دو کشور و شتاب بخشی و افزایش حجم مبادلات تجاری حاصل شده است.
عراق در شرایط پساداعش
عراق بیش از یک سال است که از جنگ طاقت فرسا با داعش رهایی یافته و دورانی از ثبات و امنیت نسبی را سپری می کند. در چنین شرایطی بستر فعالیت های اقتصادی و بازسازی در این کشور با کمک کشورهای خارجی فراهم شده است، به ویژه آن که زیرساخت های عراق در اثر جنگ دچار ویرانی های گسترده ای شده و طبق اعلام رسمی مقامات عراق، بیش از 100میلیارد دلار خسارت به این کشور وارد شده است.
جمهوری اسلامی ایران همان گونه که در دروان جنگ با داعش، کمک های فراوانی به عراق کرد، در شرایط پس از جنگ نیز آمادگی همکاری همه جانبه با این کشور در عرصه بازسازی را دارد. در جریان مبارزه با گروه تروریستی داعش در عراق همکاری‌ها و تعاملات ایران و عراق ابعاد گسترده‌ای پیدا کرد و در واقع حمایت مستشاری ایران از عراق در برابر گروه تروریستی داعش باعث اعتماد بیشتر مردم و دولت عراق به جمهوری اسلامی ایران شد.
در این راستا، توافقات اولیه صورت گرفته و در جریان سفر عبدالمهدی به تهران توافق‌نامه‌ها و یادداشت تفاهم‌های امضا شده بین دو کشور در جریان سفر روحانی به عراق مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. شرکت‌های فنی و مهندسی ایران با توجه به تجارب زیادی که در امر بازسازی دارند، آماده مشارکت در پروژه های عراق هستند. این موضوع با استقبال مقامات عراقی روبه رو شده است.
مبادلات تجاری
حجم مبادلات تجاری میان ایران و عراق در شرایط فعلی حدود 12 میلیارد دلار در سال است. این رقم هر چند قابل توجه است، اما مطلوب نیست؛ لذا دو طرف مایل به افزایش حجم مبادلات به حداقل 20 میلیارد دلار در سال هستند.
نگاهی به وضعیت تجارت میان دو کشور طی یک دهه گذشته نشان می دهد میزان صادرات انواع کالاهای ایرانی به عراق از 2 میلیارد و 762 میلیون دلار در سال 1387 به 5 میلیارد و 150 میلیون دلار در سال 90، 5 میلیارد و 949 میلیون دلار در سال 92 و 6 میلیارد و 424 میلیون دلار در سال 96 افزایش یافته است، این یعنی تا سال 96، ایران پس از ترکیه و چین که به‌ترتیب 9 و 8.4 میلیارد دلار صادرات کالا به عراق داشتند، در رتبه سوم کشورهای حاضر در بازار عراق قرار داشت. اما در سال 97، این معادله تغییر کرد و ایران توانست طی 11 ماه ابتدایی سال گذشته، رکورد 9 میلیارد دلاری صادرات به عراق را ثبت کند و رتبه اول را در بازار عراق کسب کند. از طرفی، در سال 97 ارزش صادرات ایران به عراق حدود 50 درصد در حوزه کالاهای غیر نفتی افزایش پیدا کرده است.
در زمینه گردشگری نیز سالانه حدود ۷ میلیون مسافر بین دو کشور در حال رفت و آمد هستند که پیش بینی می شود با لغو روادید میان دو کشور، این رقم افزایش یابد.
تحریم های آمریکا
دولت آمریکا با تشدید تحریم های اقتصادی، به زعم خود قصد مهار و منزوی ساختن ایران در منطقه را دارد. تحریم های یک جانبه آمریکا، روند تجاری میان تهران و بغداد را خصوصا در زمینه نقل و انتقال مالی با مشکل مواجه کرده است. اما مقامات دولت بغداد بارها اعلام کرده اند از تحریم‌های ظالمانه و یک جانبه آمریکا علیه ایران حمایت نمی کنند. جایگزین کردن دلار با دینار عراقی و یا سایر ارزها مانند یورو از جمله راهکارهایی است که دو طرف برای عبور از تحریم های آمریکا نسبت به آن توافق کرده اند.
از سوی دیگر، بیشتر شرکت های عراقی که با ایران مراوده تجاری دارند، در آمریکا سرمایه گذاری نکرده اند و با دلار معامله نمی کنند. این شرکت‌ها توانسته اند بدون مشکل داد و ستد با ایران را ادامه دهند.
افزایش مبادلات تجاری بین ایران و عراق در سال 97 یعنی همان زمانی که دونالد ترامپ فرمان تشدید تحریم اقتصادی ایران را صادر کرد، نشانگر این واقعیت است که تحریم ها مانع تجارت بین تهران و بغداد نشده و بکله افزایش چشمگیری داشته است.
حضور رقبا در عراق
عراق در مرحله پسا جنگ شاهد حضور کشورهای متعددی است از جمله چین، ترکیه، عربستان و نیز برخی از دولت های اروپایی که قصد مشارکت در روند بازسازی و توسعه روابط تجاری با این کشور را دارند.
برای نمونه پیش از سفر نخست وزیر عراق به تهران، هیاتی از مقامات عربستانی به ریاست ماجد بن عبدالله القصبی وزیر تجارت و سرمایه گذاری سعودی به همراه جمع بزرگی از تجار و فعالان اقتصادی سعودی به بغداد سفر کردند. در این سفر، علاوه بر کمک 1.5 میلیارد دلاری پادشاه سعودی برای احداث یک ورزشگاه در کشور عراق، طرح 186 فرصت سرمایه گذاری و تأسیس منطقه آزاد تجاری از سوی عربستان به عراق ارائه شد.
با توجه به سیاست توسعه مناسبات با همه کشورها از سوی دولت عراق، حضور کشورهای مختلف در این کشور امری طبیعی است، اما نکته قابل توجه ان است که جمهوری اسلامی با توجه به مزیت های خاصی که از آن برخوردار است، از جمله روابط عمیق سیاسی و اقتصادی، مشترکات تاریخی و فرهنگی و نیز مرزهای طولانی و نزدیکی جغرافیایی، می تواند در عرصه رقابت در این کشور، نقش بیشتر و فعالتری ایفا کند.
دیدار با مقام معظم رهبری
دیدار رهبر معظم انقلاب اسلامی با عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق و هیأت همراه، یک دیدار صمیمی و پرمحتوا بود. در این دیدار مقام معظم رهبری بر چند محور مهم تاکید کردند:
- روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق فراتر از روابط دو کشور همسایه و ناظر به مسایل معنوی است، بدین معنا که دولت و ملت ایران، پیشرفت و سعادت عراق را به نفع خود می دانند.
- ضرورت خروج نظامیان آمریکایی از عراق، زیرا این حضور به ضرر کشورها و ملت‌های منطقه است. در عین حال تجریه نشان داده است آمریکایی ها در هر کشوری که برای مدت طولانی حضور نظامی داشته اند، بیرون راندن آنها دچار مشکل شده است.
- دورویی آمریکایی ها و سعودی ها نسبت به عراق، با حمایت از داعش در دوران جنگ و اعلام دوستی با بغداد در مرحله پس از جنگ.
- وجود ظرفیت های ارزشمند انسانی در عراق به ویژه جوانان این کشور که در قضیه مقابله با فتنه داعش، امتحان خوب و تحسین برانگیزی دادند و آنچه اتفاق افتاد حادثه ای تاریخی بود.
- اهمیت پیشرفت علمی و استفاده از ظرفیت دانشمندان عراقی به عنوان زمینه ساز مصونیت در عرصه‌های مختلف.
- ضرورت هوشیاری نسبت به بازماندگان داعش در عراق.
- استقبال از ارتباط دولت عراق با مرجعیت و مفید بودن آن.
عبدالمهدی نخست وزیر عراق نیز ضمن تقدیر از حمایت های جمهوری اسلامی از عراق در جنگ علیه داعش، تاکید کرد روابط عراق با جمهوری اسلامی ایران روابط ویژه ای است و ما اعلام کرده ایم که هیچگاه به تحریم های آمریکا بر ضد ایران نخواهیم پیوست.
