افکار عمومی در ژاپن نقش مهمی در سیاست‌گذاری‌های این کشور ایفا می‌کند. فرهنگ صلح‌جویی و مخالفت با جنگ که ریشه طولانی در فرهنگ این کشور دارد، سبب مخالفت با هرگونه اقدام نظامی ژاپن در مسائل امنیتی می‌شود.
ژاپن یکی از کشور‌هایی است که وابستگی شدیدی به سوخت‌های فسیلی (نفت و گاز) خلیج‌فارس دارد و همواره جزء واردکنندگان اصلی نفت از خاورمیانه بوده است. اگرچه در این سال‌ها تلاش شده است تا منابع انرژی ژاپن متنوع شود، اما «فاجعه فوکوشیما» در سال ۲۰۱۱ که منجر به بسته شدن بیشتر نیروگاه‌های هسته‌ای این کشور گردید باعث افزایش وابستگی ژاپن به نفت خلیج‌فارس شد. براساس آمار‌های رسمی، این کشور چیزی در حدود ۸۸.۹ درصد یا معادل ۳.۱۳ میلیون بشکه در روز از نفت مورد نیازش را از خاورمیانه تأمین می‌کند.
با این حال، رویداد‌های ماه‌های اخیر در خاورمیانه و به طور خاص حادثه حمله به نفتکش‌ها در ۱۳ ژوئن (که یکی از آن‌ها تحت اداره یک شرکت کشتیرانی ژاپنی قرار داشت) به طور اجتناب‌ناپذیری امنیت انرژی این کشور را به خطر انداخته است. فارغ از بحث انرژی، روابط دیپلماتیک، منافع استراتژیک در خاورمیانه، روابط تجاری مستحکم با کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس (1) و... از جمله مواردی هستند که بحث امنیت و ثبات در خاورمیانه را برای ژاپن پررنگ می‌کند. علی‌رغم اهمیت استراتژیک این منطقه در سیاست خارجی ژاپن، ما شاهد آن هستیم که این کشور به درخواست آمریکا مبنی بر پیوستن به ائتلاف نظامی برای حفاظت از کشتی‌های تجاری در آبراه‌های خاورمیانه (که از جانب کشور‌هایی نظیر انگلیس و آلمان پذیرفته‌شده بود) پاسخ منفی داد و با تصمیم‌گیری سیاستگذاران امنیتی و نظامی، این کشور تصمیم به اعزام واحد‌های نظامی مستقل به منطقه برای حفاظت از کشتی‌های تحت پرچم ژاپن نمود.(2)
حال سؤالی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که چرا علی‌رغم وابستگی شدید ژاپن به امنیت انرژی در منطقه و تنش‌های اخیر در منطقه و اتحاد امنیتی آمریکا با ژاپن، این کشور درخواست پیوستن به ائتلاف را رد کرد و اقدام به اعزام مستقل نیروی نظامی کرد؟ این اقدام چه گزاره‌هایی را در رابطه با راهبرد امنیتی ژاپن منتقل می‌کند؟
۱- ژاپن بیش از این که در حوزه نظامی و امنیتی شناخته شده باشد، در حوزه مسائل دیپلماتیک شناخته‌شده است و وجهه مناسبی در این زمینه در سطح افکار عمومی جهان دارد. این کشور که به پشتوانه قانون اساسی صلح‌طلب خود به عنوان یک کشور صلح‌جو در صحنه بین‌المللی مشهور است، از هرگونه مسئله‌ای که این شهرت را تحت تأثیر قرار دهد دوری می‌جوید. در رابطه با منطقه خاورمیانه نیز این کشور روابط دیپلماتیک و اقتصادی نزدیکی با کشور‌های منطقه دارد و همواره به دنبال کاربست ابزار‌های دیپلماتیک در حل و فصل معضلات و تأمین امنیت و ثبات است؛ لذا کاملاً منطقی به نظر می‌رسد که این کشور از هرگونه اقدام غیردیپلماتیکی که از یک‌سو وجهه عمومی این کشور را در میان کشور‌های منطقه و فراتر از آن و به خصوص ایران خدشه‌دار می‌کند و از سوی دیگر باعث تحریک بیشتر سایر کشور‌ها و واکنش‌های منفی آن‌ها می‌شود، خودداری نماید. در همین راستا اگر چه ژاپن متحد نظامی آمریکا است، اما این امر به معنای پیروی کامل این کشور در حوزه مسائل نظامی نیست.
۲- افکار عمومی در ژاپن نقش مهمی در سیاست‌گذاری‌های این کشور ایفا می‌کند. فرهنگ صلح‌جویی و مخالفت با جنگ که ریشه طولانی در فرهنگ این کشور دارد، سبب مخالفت با هرگونه اقدام نظامی ژاپن در مسائل امنیتی می‌شود. مخالفت مردم ژاپن با درگیری نظامی این کشور در بحران‌های امنیتی عراق و افغانستان یکی از نمونه‌های این فرهنگ است. شنیزوآبه که در سودای اصلاحات کلان در ساختار سیاسی این کشور است، همواره در رابطه با اقدامات نظامی، محتاطانه و با در نظرداشت فرهنگ عمومی جامعه عمل می‌کند، لذا بدیهی به نظر می‌رسد که یکی از دلایل اصلی مخالفت ژاپن از پیوستن به ائتلاف نظامی تأثیر افکار عمومی صلح‌طلب ژاپن بوده باشد.
۳- مرور سیاست خارجی ژاپن در خاورمیانه حکایت از اجتناب این کشور در امور نظامی دارد. اقدامات این کشور در بحران‌های امنیتی خاورمیانه همواره بر محوریت کمک‌های بشردوستانه و کمک‌های پشتیبانی و... چرخیده است و این کشور هیچگاه به طور مستقیم وارد مداخله نظامی نشده است. این راهبرد حتی پس از روی کارآمدن داعش نیز تغییر نیافت. لازم به توضیح است پس از آنکه آمریکا از تشکیل ائتلاف بین‌المللی برای جنگ با دولت اسلامی در سال ۲۰۱۵ خبر داد، آبه تصمیم گرفت که هیچ پشتیبانی نظامی یا لجستیکی را برای فعالیت ضد داعش ارائه ندهد. با این حال او متعهد به پرداخت ۲.۵ میلیارد دلار به کمک‌های بشردوستانه و توسعه منطقه‌ای شد. به همین ترتیب، ژاپن ضمن پشتیبانی مالی و فنی از مأموریت‌های اتحادیه اروپا در مناطق درگیر به نوعی به ترسیم تضاد ضمنی بین سیاست‌های ژاپن در قبال خاورمیانه و سیاست‌های اروپا و ایالات‌متحده در رابطه با منطقه پرداخت.
۴- روی کار آمدن شینزو آبه از حزب لیبرال دموکرات سرآغاز فصل جدیدی از سیاست خارجی در این کشور قلمداد می‌شود. آبه که یک فرد محافظه‌کار و اصلاح‌طلب است با اقدامات انجام داده در حوزه امنیتی و اقتصادی، به دنبال به رسمیت شناخته شدن نیرو‌های دفاع از خود ژاپن و در عین‌حال احیای نظامی در صحنه بین‌المللی است. لازم به ذکر است که در حال حاضر ژاپن به یکی از پیشرفته‌ترین ساختار‌های نظامی جهان مجهز است. در طول هفت سال گذشته (از سال ۲۰۱۲ که شینزو به نخست‌وزیری رسیده است) بودجه نظامی ژاپن به طور مداوم افزایش داشته است. به عنوان مثال وزارت دفاع این کشور برای سال مالی آینده (۲۰۲۰) ۵.۳۲ تریلیون ین (۵۰.۵ میلیارد دلار) درخواست کرده است. در صورت تصویب این بودجه، این هشتمین سال افزایش متوالی در هزینه‌های دفاعی توکیو خواهد بود. با این‌وجود شاخص‌های دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد آبه دامنه و حضور ارتش ژاپن را به طور تدریجی گسترش می‌دهد که از آن جمله می‌توان به تلاش این کشور برای تشکیل ائتلاف‌های نظامی با شرکای امنیتی، نظیر استرالیا و هند اشاره کرد. در همین راستا اگرچه این کشور به ائتلاف نظامی با آمریکا نه گفت، اما با تصمیم به ارسال ناوشکن‌ها به منطقه به نوعی به دنبال طرح ژاپن به عنوان یک بازیگر مستقل در نظام بین‌الملل است؛ امری که همواره ژاپنی‌های اصلاح‌طلب از جمله آبه به دنبال انجام آن بوده‌اند.
۵- در رابطه با حوادث اخیر، انگشت اتهام آمریکا به سوی ایران بود و تشکیل ائتلاف نظامی در منطقه نیز به نوعی با هدف محدود کردن ایران در منطقه صورت گرفت. این در حالی است که ژاپن از بر هم خوردن روابط سنتی با ایران پرهیز می‌کند. سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران و تلاش برای میانجیگری میان ایران و آمریکا حکایت از اهمیت ایران در سیاست خارجی و امنیتی این کشور دارد. با در نظر داشت این مسئله می‌توان اذعان داشت از آنجایی‌که ائتلاف نظامی خلاف منافع ژاپن در روابط با ایران بود، ژاپن این درخواست را رد کرد.
۶- مرور سیاست خارجی ژاپن در سال‌های اخیر حکایت از روند پیش‌رونده و آهسته به سمت استقلال در حوزه امنیتی دارد. تفسیر جدید از قانون اساسی که اجازه حضور این کشور در خارج از مرز‌های این کشور می‌دهد، نشانگر تلاش ژاپن برای خروج از پیله انزوا است. با در نظر داشت این گزاره می‌توان دریافت که اگرچه ژاپن به دلیل محدودیت‌های داخلی بسیاری که دارد همچنان به استمرار چتر امنیتی آمریکا برای تأمین امنیت ملی خود احتیاج دارد، اما این کشور با داشتن رهبران تندرویی نظیر آبه به دنبال ایفای نقش‌های مستقلانه در روند‌های امنیتی است؛ بنابراین ارسال ناوشکن‌های ژاپنی به منطقه خلیج‌فارس مهر تأییدی بر ادعای مخالفان نظامی شدن مجدد ژاپن است. در همین راستا بسیاری از تحلیل گران ژاپنی و غیرژاپنی معتقدند که حوادث اخیر در منطقه و تهدید کشتی‌های ژاپنی بهانه مناسبی برای به واقعیت پیوستن رویای شینزو آبه در رابطه با احیای نظامی ژاپن ارائه می‌دهد.
مرور گزاره‌های فوق نشان از آن دارد سیاستگذاران ژاپن به دنبال حفظ تعادل میان اولویت‌های ایالات‌متحده و نیاز‌های امنیتی انرژی ژاپن هستند. در همین راستا ژاپن در عین پیگیری سیاست خارجی فعالانه‌تر در خاورمیانه، تمایل به حفظ یک رویکرد محتاطانه و متمرکز بر امنیت انرژی و حفظ تعادل میان منافع سیاسی و اقتصادی در منطقه دارد. در همین راستا پاسخ منفی ژاپن به درخواست آمریکا مبنی بر پیوستن به ائتلاف نظامی (که امری بی‌سابقه نیست) و تصمیم به ارسال ناوشکن به طور مستقلانه به منطقه، اگر چه ابتکاری در تضاد با چارچوب اتحاد نظامی ژاپن با آمریکا قلمداد نمی‌شود، اما به نوعی تأمین‌کننده پاره‌ای از ملاحظات سیاسی و اقتصادی این کشور است.
___________________________________________________________________________________________________ پی نوشت:
1- تراز تجاری ژاپن با خاورمیانه در پایان سال ۲۰۱۸، ۲۲ میلیارد دلار صادرات و ۹۳.۸ میلیارد دلار واردات بوده است. شرکای تجاری برتر این کشور در منطقه عربستان سعودی، امارات و قطر هستند.
2- یکی ازناو‌های جنگی در حال حاضر در شاخ آفریقا و در رابطه با عملیات ضد دزدی دریایی درگیر است.
