دیپلماسی ایرانی: چه بخواهیم چه نخواهیم گسترش روابط با کشورهای آسیای میانه و همسایگان در یک سال گذشته، جزء دستاوردهای خوب، مهم و موثر و چه بسا بتوان گفت مهمترین دستاورد دولت سیزدهم به ریاست سید ابراهیم رئیسی بوده است. این که دولت اولویت خود را به گسترش روابط با این کشورها قرار داده و اهمیت ویژه ای برای کشورهای این حوزه که شامل ترکمنستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان می شود، قائل شده، اتفاق بسیار خوب و میمونی است.
باید بپذیریم که طی سالیان گذشته ما از همسایگان خود غافل شده بودیم تا آنجا که روابطمان با کشور مهمی چون قزاقستان به حداقل رسیده بود و حجم تجارتمان با این کشور به حدود 250 میلیون دلار کاهش یافته بود. روابطمان با تاجیکستان به اندازه ای تیره شده بود که دولت این کشور مراکز فرهنگی ما را بست، تا مدتی کاهش سطح روابط داد و حتی در اقدامی تلافی جویانه به گسترش روابط با عربستان سعودی پرداخت. روابطمان با ترکمنستان نیز بر همین منوال بود، اختلافات دو کشور از جمله بر سر واردات گاز، تیره شده بود و سطح روابط به شدت کاهش یافته بود. روابطمان با قرقیزستان نیز تعریفی نداشت. ازبکستان نیز با وجود این که برای سرمایه گذاری در پروژه چابهار ابراز تمایل کرده بود، اما بی عملی ما برای گسترش روابط سبب شده بود تا سطح روابطمان در سطح پایین باشد و عملا اتفاق خاصی نیفتد.
از ابتدای آغاز به کار دولت سید ابراهیم رئیسی او یک بار به تاجیکستان برای شرکت در اجلاس شانگهای رفت که مورد استقبال خوب و شایان طرف تاجیک قرار گرفت. با رئیس جمهوری ترکمنستان انتقال سوآپ گازی از خاک ایران به آذربایجان را امضا کرد و دیدارهای خوبی با مقامات حاضر در نشست شانگهای انجام داد.
سفر مداوم مقامات ارشد کشورهای حوزه آسیای میانه که در سفر روسای جمهوری تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان بالاترین سطح آن بود، و طی آن تفاهم نامه های اقتصادی و سیاسی مهمی به امضا رسید می تواند آغازگر تحولی شگرف در روابط ایران با کشورهای این حوزه باشد. لغو روادید 14 روزه میان ایران و قزاقستان و رایزنی برای لغو رودادید با تاجیکستان می تواند اتفاق مثبتی باشد که به توسعه بیش از پیش روابط کمک کند.
از طرف شمال غرب نیز روابطمان با آذربایجان که در برهه ای به شدت رو به تیرگی گذاشت تا آنجا که رئیس جمهوری آذربایجان اظهارات تندی را علیه ایران بیان می کرد، ظرف ماه های اخیر بهبود یافته است. رفت و آمدهای بسیاری میان مقامات دو کشور در سطوح و زمینه های مختلف انجام شده و پروژه های متعدد اقتصادی میان دو طرف تعریف شده که بر گسترش خوب روابط تاکید موثر دارد. در رابطه با ارمنستان نیز تحولات خوبی در جهت گسترش روابط در حال انجام است.
حضور موثر ایران در حوزه های آسیای میانه، قفقاز و اوراسیا می تواند منافعی کلان را برای ایران به ارمغان آورد. سطح روابط تجاری ایران با اوراسیا برای 4 میلیارد دلار ظرف یک سال آینده تعریف شده است که بی شک توانایی افزایش بیشتر را نیز دارد. در همین رابطه، این روزها سفر مقامات روسیه و ایران به پایتخت های یکدیگر افزایش یافته و قرار است تا پایان هفته سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز به ایران بیاید، تسهیل در حضور موثرتر ایران در حوزه اوراسیا از محورهای گفت وگوهای دو طرف است.
سطح روابط تجاری میان ایران و قزاقستان نیز به گفته سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان، تا سقف 3 میلیارد دلار تا سال آینده تعریف شده است که می تواند جهش بزرگی در روابط دو کشور محسوب شود.
ایران و تاجیکستان نیز امیدوارند تا پایان سال جاری حجم مبادلات تجاری خود را که اکنون در حدود 300 میلیون دلار است به بیش از یک و نیم میلیارد دلار برسانند که اتفاق مهمی است. همکاری های دو کشور در مساله مبارزه با تروریسم و جرائم سازمان یافته و همچنین در پرونده افغانستان می تواند در تقویت روابط دو کشور موثر باشد.
تمایل کشورهای آسیای میانه برای بهره برداری از ظرفیت های بندر چابهار و گسترش کریدور ترانزیتی شمال – جنوب می تواند ضمن احیای جایگاه استراتژیک ترانزیتی ایران در تقویت روابط ایران با محیط پیرامونی اش بسیار موثر باشد. کشورهای آسیای میانه به آب های آزاد دسترسی ندارند و سواحل جنوبی ایران می تواند برای آنها جذاب باشد و بسیاری از نیازهای آنها را برای رسیدن به قاره های دیگر برطرف کند.
احیای کریدورهای شمال – جنوب و شرق – غرب که وارد فاز اجرایی شده و باید گسترش یابد اتفاق بسیار میمونی است که می تواند در تقویت جایگاه منطقه ای ایران بسیار موثر باشد. انتقال کالا میان قطر و امارات متحده عربی از طریق ایران با ترکیه، تقویت روابط با کشورهای اوراسیا و اتصال بنادر جنوبی ایران به مرزهای شمالی ایران از جمله آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و از سمت شرق با کشورهای آسیای میانه، همچنین انتقال کالا میان پاکستان و ترکیه از طریق ایران می تواند مزایای اقتصادی بسیاری داشته باشد و از تحمیل بار سنگین تحریم ها بر کشور نیز بکاهد.
این درست است که رفع تحریم ها و احیای برجام خیز بلندی در تقویت این روابط خواهد بود، اما دولت باید در هر حالتی گسترش روابط با این کشورها را در نظر داشته باشد، چه با احیای برجام چه بدون آن، چرا که حفظ جایگاه ایران و کاستن از فشارهای بی امان اقتصادی و سیاسی در گرو گسترش این روابط مهم و استراتژیک است.
