از روز جمعه که مقتدی صدر یاران خود را مامور کرد به دفاتر جریان حکمت ملی، حزب الدعوه و دیگر اعضای چارچوب هماهنگی شیعیان عراق یورش ببرند و آنها را آتش بزنند، روشن بود که مقتدی صدر به فاز جدیدی در تحرکات سیاسی خود وارد شده است. تحرکاتی که چندان هم جلوداری نداشتند. مقتدی صدر بعد از تحمل چندین ضربه سیاسی در حرکتی فرار رو به جلو تصمیم گرفت وارد فاز نبرد خیابانی شود. همان چیزی که مدتها برای آن انتظار کشیده بود و دائما در سر می پروراند. اردوکشی خیابانی با هدف تسویه مخالفان و حذف رقبا از یک سو و ترساندن افکار عمومی و مردم عادی از سوی دیگر، با هدف رسیدن به آنچه آرزویش را دارد؛ رهبری بلامنازع عراق.
خشم صدر
مقتدی صدر زمانی تحرکات خیابانی خود را آغاز کرد که احساس کرد در عرصه سیاسی در حال عقب افتادن از رقبایش است. او در ابتدا به نیروهایش در پارلمان عراق فشار آورد تا از نمایندگی مجلس استعفا دهند، به این امید که استعفای آنها از یک سو موج اجتماعی – سیاسی ایجاد کند و او سوار موج یکه تازی کند و از سوی دیگر جریان های سیاسی دیگر از او خواهش و التماس کنند تا صحنه را ترک نکند؛ اما در کمال شگفتی دید نه تنها کسی از او خواهشی نکرد بلکه بر عکس به گونه ای برخورد کردند که گویی منتظر بودند او و یارانش صحنه را ترک کنند. فائق زیدان، رئیس شورای عالی قضایی عراق فورا بیانیه ای صادر کرد و استعفای آنها را قانونی دانست، و ساعاتی بعد محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان عراق با صدور بیانیه ای استعفای نمایندگان صدر را پذیرفت و مدت کوتاهی بعد از آن، جلسه ویژه ای برگزار و نمایندگان جانشین نمایندگان جریان صدر را انتخاب کرد. همه این اتفاقات برای او غیرمنتظره بود. به ویژه که مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان نیز به او پیام داد که اتحادش با او رو به پایان است و دیگر بیش از این توانایی همراهی با او را ندارد.
اوج خشم صدر زمانی بود که چارچوب هماهنگی با وجود همه سنگ اندازی ها و فشارهایی که به اعضای چارچوب هماهنگی وارد می کرد، توانست نامزد نهایی خود برای سمت نخست وزیری را معرفی کند، به ویژه که این نامزد از اعضای سابق حزب الدعوه اسلامی و ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی، دشمن سرسخت مقتدی صدر بود و با حمایت او توسط چارچوب هماهنگی نامزد شد.
عصبانیت صدر زمانی تشدید شد که متوجه شد، محمد شیاع السودانی همان کسی است که بعد از انتخابات مجلس با او توافق همکاری امضا کرد اما بعد از رفتارهای نامتوازنش تصمیم گرفت از او جدا شد.
همه این تحولات صدر را به مرحله ای رساند که تصمیم گرفت آنچه را مدتها به آن فکر می کرد عملی کند؛ آشوب و بهره برداری از فضای آشوب برای تامین منافع فردی اش.
واکنش ها
گروه های سیاسی رقیب را می توان به سه بخش تقسیم کرد؛ چارچوب هماهنگی، اهل تسنن و کردها.
چارچوب هماهنگی تصمیم ندارد به آسانی در برابر جریان صدر کوتاه بیاید. در اولین تصمیم خود آنها گفته اند که فعلا قصد ندارند از نامزدی شیاع السودانی صرف نظر کنند. اعضای این فراکسیون گفته اند تا آخر می ایستند و اجازه نمی دهند که ارکان نظام مخدوش شود. در بیانیه های متعدد خود نیز بر این نکته تاکید کرده اند که ملت عراق برای قانون اساسی کشور و نظام نوپای خود خون داده، مخاطرات سنگینی از سر گذرانده و جان فشانی ها کرده است، برای همین اجازه نمی دهند به راحتی این خونها بر باد رود. در همین راستا آنها روز گذشته یاران خود را به خیابان ها آوردند و از آنها خواستند در برابر قانون شکنان و کسانی که می خواهند دستاوردهای سنگین ملت را بر باد دهند، بایستند. چارچوب هماهنگی در ابتدا پیشنهاد گفت وگو و مذاکره و حل اختلافات را داد اما مقتدی صدر به صراحت این تقاضا را رد کرد و در بیانیه روز یکشنبه خود علنا اعلام کرد به دنبال انقلاب (کودتا) است.
در این میان اهل تسنن و کردها گمان می کنند فرصتی در اختیار دارند که می توانند آنچه را از دست داده اند از طرف های درگیر شیعی به دست آورند. برای همین خمیس الخنجر، رهبر فراکسیون اهل تسنن پارلمان عراق روز پنج شنبه نزد نوری مالکی رفت و گفت در صورتی در جلسه رای اعتماد به دولت شرکت خواهیم کرد که چارچوب هماهنگی در برگه رسمی ائتلاف السیاده (ائتلاف اهل تسنن در پارلمان) امتیازات مورد تقاضای آنها را بدهد و زیر آن را رسما امضا کند. خنجر همچنین تاکید کرد که چارچوب هماهنگی نباید خواسته های مقتدی صدر را نادیده بگیرد.
کردها و به طور خاص، مسعود بارزانی، نیز به دنبال امتیازات سنگینی است که پیش از این در بزنگه های حساس سیاسی از دست داده بود. بسیاری بر این اعتقادند که مسعود بارزانی در این 9 ماهی که از انتخابات پارلمان عراق گذشت و با جریان صدر علیه دیگر جریان های سیاسی شیعیان ائتلاف کرد، در حقیقت تلاش داشت انتقام عدم همراهی شیعیان با رفراندوم استقلال کردستان را بگیرد. حالا او در فکر بازستاندن کرکوک، گرفتن تضمین برای دریافت سهم بیشتری از بودجه عراق و همچنین انحصار صادرات نفت و گاز اقلیم کردستان بدون توجه به دولت مرکزی است، در همین راستا اقلیم کردستان خواستار لغو قانون اخیر دستگاه قضایی مبنی بر ممنوعیت فعالیت شرکت های خارجی بدون نظارت وزارت نفت عراق در اقلیم کردستان است. قانونی که تاکید می کند فروش مستقلانه نفت توسط اقلیم کردستان غیرقانونی است.
هم اهل تسنن و هم کردها همه تلاش خود را می کنند تا در تنشی که مقتدی صدر به وجود آورده است و می خواهد حتی به قیمت آشوب و بی ثباتی به خواسته هایش برسد از آب گل آلود ماهی بگیرند و نهایت استفاده را ببرند.
سناریوهای پیش رو
گفته می شود مقتدی صدر چهار خواسته اصلی دارد؛ نخست، انصراف سودانی از نامزدی نخست وزیری، دوم انحلال پارلمان، سوم تعیین زمان برگزاری انتخابات زودهنگام و چهارم انحلال شورای عالی قضایی. او همچنین اصرار دارد با نوری مالکی و قیس الخزعلی نیز به طور جدی برخورد شود.
همچنین الشرق الاوسط دیروز گزارش داد که مقتدی صدر به فکر تغییر نظام کشور از پارلمانی به ریاست جمهوری است.
صدر گمان می کند تا به این جای کار از همه جلوتر است و تا رسیدن به رهبری کل عراق و بلعیدن کل کیک قدرت فاصله چندانی ندارد.
با این حال چند سناریو را می توان پیش بینی کرد؛ یک سناریو، پیروزی مقتدی صدر و رسیدن او به خواسته هایش است که با توجه به قدرتی که نزد رقبایش وجود دارد و توانایی هایی که برخوردارند به نظر نمی رسد به راحتی بتواند به خواسته هایش برسد.
دیگر این که تشدید تنش میان صدر با چارچوب هماهنگی تا آنجا که زد و خوردهای خیابانی رخ دهد و آشوب های خیابانی کشور را ملتهب کند، همچنین نیروهای مسلح دو طرف با یکدیگر درگیر شوند، در این صورت احتمال ورود ناگهانی ارتش و کودتا وجود دارد. حتی اگر این اقدام به برخورد ارتش با الحشد الشعبی، دومین نهاد مسلح کشور، کشیده شود.
شاید میانه روترین سناریو در وضعیت فعلی کوتاه آمدن دو طرف بعد از تشدید تنش ها باشد؛ چارچوب هماهنگی با دریافت تضمین ها و امتیازهایی از مقتدی صدر از نامزدی سودانی کوتاه بیاید و به یک نامزد مرضی الطرفین مثل حیدر العبادی یا قاسم الاعرجی یا محمد عبطان برسد و دو طرف بر برگزاری انتخابات زودهنگام نیز توافق کنند.
باید منتظر ماند و دید سیر تحولات به کدام سمت و سو می رود. ولی آنچه مسلم است، عراق روزهای خوبی ندارد و روزهای سخت تری نیز در انتظارش است، آن هم در حالی که عرصه بین الملل خود ملتهب است و آبستن تحولات گوناگون است. آیا عراق زلزله جدید خاورمیانه خواهد شد؟
دیپلماسی ایرانی
