گزنوفوبیا

شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین روز چهارشنبه ۷ دسامبر در جریان سومین سفر خود از زمان شروع همه‌گیری ویروس کرونا وارد ریاض شد تا در ۳ نشست مختلف با رهبران کشورهای عربی شرکت کند پیش‌بینی‌ها از امضای قراردادهایی به ارزش بیش از ۲۹ میلیارد دلار است این در حالی است که امنیت انرژی، امنیت منطقه‌ای و حقوق بشر ۳ موضوعی هستند که روابط ریاض و واشنگتن را متشنج کرده است همزمان با این اخبار، سفر معاون نخست‌وزیر چین به ایران منتشر شد.

این مسئله بدان معناست که رقابت جدیدی بین ایران و عربستان در حال شکل‌گیری است. هر چند به دلیل بیگانه‌هراسی تاریخی ایرانی‌ها (XENOPHOBIA) به نظر می‌رسد عربستان دست برتر را در نوع سیاستگذاری از آن خود کرده است. لذا عملکرد نه چندان موفق دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی دلیلی بر امضا تفاهم‌نامه‌ای بر خلاف منافع ملی کشورمان از روی چین بوده‌ایم. لذا باید گفت در شرایط دوران گذار که هر کشوری به دنبال تثبیت جایگاه خود است نباید چین منتظر بماند و بر خلاف منافع ملی خود فقط با ما کار کند. شاید ورود چین به منطقه باعث رقابت تنگاتنگی در منطقه شود و تلنگری برای اصلاح زیرساختهای ایران باشد.

دکتر فاطمه محروق هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد پیرامون راهبردهای سیاست خارجی چین در قبال ایران، آیا کشورمان معتقد است: «در ارتباط رفتار چین در سفر به کشورهای خلیج فارس، باید اذعان داشت این روابط بر اساس منافع ملی این کشور است. چین می‌بیند که آمریکا، مهار پکن را در دستور کار خود قرار داده است و در این شرایط، محیط استراتژیک بین‌المللی و منطقه غرب آسیا تغییرات فراوانی داشته است. دوران گذار کنونی، تمامی اتحادها و ائتلاف‌هایش در حال تزلزل است و ما انتظارات ناهماهنگی را میان امریکا و متتحدینش در منطقه می‌بینیم. این مسئله باعث شد که درک مشترک بازیگران از محیط خود، عامل تعیین‌کننده در ائتلاف و اتحادهای استراتژیک باشد. کشورهای منطقه با ظهور چین متوجه شدند که ایالات متحده دیگر بازیگری نیست که مانند گذشته بخواهند در حوزه‌های امنیتی خود به او تکیه کنند.

این کارشناس مسائل چین معتقد است: «البته نمی‌توان گفت که این رفتار چین تخاصمی محسوب می‌شود اما رفتار پکن، دوستانه هم نبوده است. کشورهای عرب منطقه هدفشان این است که با ورود چین و دادن مشوق اقتصادی به این کشور، سعی کنند از او به عنوان ابزار استراتژیک برای متوازن‌سازی رابطه پکن - تهران استفاده کنند. از سوی دیگر چین خود بزرگترین مصرف‌کننده انرژی است و نگاه کشورهای منطقه غرب آسیا را نیز نسبت به آمریکا متزلزل شده است لذا از این فرصت برای اعمال نفوذ در این کشورها برای تنوع‌بخشی به امنیت عرضه انرژی خود استفاده می کند.»

دکتر محروق ادامه داد: «در یک سال گذشته علی رغم اعلام نگاه به شرق، مسئله اصلی عدم وجود اعتماد ملت ایران و چین به یکدیگر است. هر چند این دو کشور پیمان جامع استراتژیک را امضا کرده‌اند اما تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، شرکت‌های چینی خیلی رغبتی به ورود به ایران ندارند. که نشان آن است که علی‌رغم انعقاد پیمان، کیفیت آن پایین است و چون جزئیات آن محرمانه است نمی‌توان گفت که اگر همکاری وجود دارد عمدتا تمرکز بر چه محورهایی است.

این کارشناس مسائل بین‌الملل افزود: « اگر بخواهیم نگاه حقوق بشری و نقش اغتشاشات ایران در این نوع موضع‌گیری داشته باشیم باید گفت کشور چین نیز با این مسئله دست به گریبان است. در یکی دو هفته اخیر در داخل چین شاهد اعتراضات گسترده‌ای بوده‌ایم و همچنین به رفتارهای چین در قبال هنگ‌کنگ هم اعتراضات زیادی از ۲۰۱۹-۲۰۲۰ شاهد بودیم و در این شرایط اعلامی، استفاده ابزاری بر علیه ایران در قضیه حقوق بشر است چرا که پکن با تهران در این قضیه در یک نقطه مشترک قرار دارد.»

کارشناس مسائل شرق آسیا اذعان کرد: «شی جی پینگ دومین مجمع امنیتی خاورمیانه در سپتامبر برگزار کرده بود و چشم‌اندازی نسبت به نظم نوین امنیتی در این منطقه و شمال آفریقا مطرح شد و براساس ابتکار امینت جهانی، عربستان را به عنوان اولویت دیپلماسی خود در خاورمیانه مطرح کرد. الان که می‌بیند کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نسبت به آمریکا یک استقلال راهبردی را در دستیابی به منافع خود دنبال می‌کنند چین از این فرصت استفاده می‌کند.»

دکتر مهدی خورسند نیز معتقد است: «ابتدا باید رویکرد سیاست‌زده داخلی را اصلاح کنیم. چرا که جریانات سیاست‌زده کشور به هیچ عنوان به منافع ملی کشور توجه نمی‌کنند و نه می‌دانند از غرب چه می‌خواهند و نه می‌دانند با شرق چطور باید رفتار کنند.

بعد از برجام که چین و روسیه آمادگی خود برای همکاری با ایران را اعلام کردند ما هیچ راهبرد مشخصی برای همکاری با این دو کشور نداشتیم. شی جی پینگ به ایران سفر کرد و ما هیچ برنامه‌ای برای استفاده از ظرفیت‌های همکاری با پکن نداشتیم متاسفانه از همکاری با چین برای برانگیختن حسادت غربی‌ها در دولت دوازدهم استفاده شد. چینی‌ها هم هرگز اجازه نمی‌دهند که ابزار کشوردیگری قرار بگیرند. در حوزه‌های تراتزینتی و حوزه‌های انرژی که به ظرفیت‌های ما نیاز داشتند ما این ظرفیت‌ها را از دست دادیم و امروز در کریدورهای میانی از ترانس خزری که ترکیه برایش مزیت‌سازی می‌کند استفاده می‌کند. کشورهای دنیا هرگز معطل یک کشور باقی نمی‌مانند. این ذهنیت مسمومی است که متاسفانه جریانات سیاسی در کشور ایجاد کرده‌اند که چین و روسیه برادر ایران هستند و ما هیچ موقع نباید انتظار عکس العمل بد به دو این کشور داشته باشیم. چین براساس منافع ملی خود رفتار می‌کند. قاعدتا پترو دلارهای عربستان زمینه موضع‌گیری چینی‌ها را فراهم کرد و از آنجا که نتوانستیم پرونده هسته‌ای خود را تعیین تکلیف کنیم چینی‌ها همگام با غرب مخالف هسته‌ای شدن ایران بوده‌اند الان هم با توجه به غنای بالای ۶۰% و پیش‌بینی غنای بالای۰ ۹%ایران، به این مسئله واکنش نشان دادند اما واکنش چینی‌ها و بیانیه آن‌ها و ورود به مسائل منطقه‌ای شاید برای اولین بار بوده است. این بیانیه باز هم خصومت نیست شاید هشداری برای ایران باشد که ایران به ظرفیت‌ها و جایگاهش در منطقه پی ببرد.

وی در واکنش به سخنان دکتر جمشیدی برای جلوگیری ایران از انتشار تروریسم به چین معتقد است: «من اگر به جای چینی‌ها بودم این طور پاسخ می‌دادم که ما هم بعد از ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ بارها و بارها دستمان را به سمت ایران دراز کردیم. در ۲۰۲۰ تفاهم ۲۵ ساله بااین کشور بستیم اما وقتی هیچ اقدام عملیاتی از سوی ایران صورت نمی گیرد در ۲۰۱۶ در سفر شی جی پینگ پیشنهاد تکمیل مسیرهای ترانزیتی ایران را داده بودند و اگر از این فرصت در آن زمان استفاده می‌کردیم الان چین اقتصادش به ژئوپلتیک ما وابسته بود. به جای این که ما منتظر باشیم. در عرصه روابط بین‌الملل این که بگوئیم چین خنجر زد معنایی ندارد چون هر کشوری براساس منافعش رویکردش را معنا می‌کند آن‌ها به اندازه کافی به ایران فرصت دادند. توسعه بندر چابهاری که پیشنهاد دادند چه شد؟ ما توسعه بندر چابهار را در دولت دوازدهم به یک دهم قیمت به هند واگذار کردیم فقط و فقط به خاطر این که آمریکا ناراحت ناراحت نشود. این هم نتیجه همان اقدامات ماست.

این کارشناس مسائل اوراسیا و شرق آسیا افزود: «تفاهم 25 ساله‌ای امضاکردیم که علی لاریجانی مسئول آن بود چینی‌ها به دقت مناسبات داخلی ما را رصد می‌کنند برای آن‌ها مهم بود که فردی که هم به حاکمیت هم به یک جریانی متصل باشد گمارده شود بعد واگذاری مسئولیت دکتر لاریجانی، کار به دکتر آقا محمدی در مجمع تشخیص مصلحت سپرده شد. این‌ها چند دیدار با سفیر چین داشتند؟ چند بار چین رفته و سرمایه‌گذاری چینی آوردید؟ چقدر تلاش کردید که محورهای تفاهم تبدیل به قرارداد شود. هیچ اقدامی متاسفانه صورت نگرفته است. الان انتظار داریم همه دنیا معطل ما بایستند. مگر چین چه عهد اخوتی با ما دارد که چنین انتظاراتی از پکن داریم؟»