ایمان همراه با مراقبت

آیات متعددی در قرآن آمده است که سطوح گوناگونی را برای مسلمانان و مؤمنان تعیین می‌کند و هر کسی را که اقرار به وحدانیت خدا(جلّ‌وعلی) و رسالت نبی اکرم(ص) کند، مؤمن نمی‌خواند. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْكِتَابِ»؛ ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! به خدا و پیامبرش و کتابی که بر او نازل کرده و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید.(نساء/ 136) مرتبه ایمان اول مسلماً از ایمان دوم در آیه بالا متفاوت است. هر چه به حقیقت ایمان و عمل به آن نزدیک بشویم، ایمان ما هم حقیقی‌تر است؛ اما بهتر است بگوییم در آیه فوق منظور پالایش مداوم ایمان است. یعنی کسانی‌ که اسلام آورده‌اند، باید ایمان بیاورند با عمل به دستورات دین و کسانی ‌که ایمان آورده‌اند باید مراقب باشند رفتاری انجام ندهند که ایمان‌شان صدمه ببیند. بنابراین، در کنار آیاتی که درباره اسلام و ایمان آورده، آیاتی فرموده است که به کفر و شرک بعد از ایمان هم اشاره دارد: «وَ ما يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللهِ إِلاَّ وَ هُمْ مُشْرِكُونَ»؛ و بيشتر آنها به خدا ايمان نمى‌آورند، مگر آنكه ايمان خود را با شرك آلوده مى‌كنند.(یوسف/ ۱۰۶) امام صادق(ع) می‌فرمایند: «... منظور(در این آیه) آن است که به‌گونه‌ای از شیطان اطاعت می‌کنند که خود نیز متوجه نمی‌شوند و در نتیجه شرک می‌ورزند.»(تفسیر اهل بیت، ج ۷، ص ۱۹۰) در روایات دیگر این‌طور آمده که «شرک» دو نوع است: یکی در عبادت و یکی در اطاعت. شرکی که در این آیه از آن سخن گفته شده، شرک در اطاعت است؛ یعنی همان‌طور که انسان‌ها عبادت می‌کنند و در کنار خدا نیت‌های غیرخدایی هم دارند، در اطاعت از خداوند هم اطاعت دارند که از فرامین شیطان است. ما گاهی فکر می‌کنیم در موضوعی اطاعت از خداوند داریم، ولی کمی که در آن فکر، گفتار یا رفتار دقت می‌کنیم، می‌بینیم در حال اطاعت از شیطان هستیم. در این حالت ایمان به زبان جاری شده و اعمالی هم انجام می‌دهیم؛ اما در حقیقت آن اعمالی که انجام می‌دهیم، مرضی رضای خداوند نیست و اصلاً دستورات خدا نیست. جالب آنکه برای این اعمال توقع جزای خیر و بهشت برین از خداوند متعال داریم. شناخت تکلیف حقیقی و دستور درست شاید کار آسانی به‌نظر نرسد، اما وقتی شناخت و معرفت ما زیاد شود، شناخت و عمل به دستورات خداوند آسان می‌شود. ضمن آنکه یکی از مظاهر شرک مخلوط کردن حلال و حرام است. مانند مال دارای شبهه یا وقتی که غیبت می‌کنیم یا تهمت می‌زنیم و...، آن را نیت خیر و تبعیت از دستور خداوند قلمداد کرده و طوری این گناهان را توجیه می‌کنیم که انگار در حال عبادت خداوند هستیم؛ اما در واقع در حال اطاعت از شیطان هستیم. شناخت این را که کدام دستور خدا و کدام دستور شیطان بوده، هم باید از آثار آن شناخت؛ یعنی وقتی متوجه نیستیم کدام رفتار ما در مسیر اطاعت خداست و کدام نه، باید ببینیم کار‌ ما چه آثاری می‌‌تواند بر جامعه بگذارد؟ آیا آثارش دامن‌گیر دیگران و دین‌مان می‌شود؟ چقدر در دین‌مداری ما اثر گذاشته است؟ پس باید مراقبه داشته باشیم. مراقبه یا درون‌پویی در اخلاق و عرفان اسلامی بخش مهمی از سیر و سلوک است که پس از توبه و مشارطه و پیش از محاسبه است.