تلاطم در سرزمین های اشغالی / چشم انداز تاثیر توافق ایران-عربستان بر نقشه منطقه‌ای

توافق بین ایران و عربستان با میانجیگری چین بازتاب های مختلفی را در محافل بین المللی اعم از رسانه و اندیشکده ها داشته است. بررسی روند تحلیل ها و اظهار نظرها نشان می دهد که بسیاری معتقدند حرکت ایران و عربستان به سمت صلح بیشتر به ضرر آمریکا و رژیم صهیونیستی است. بیل هگرتی سناتور آمریکایی در این زمینه گفت: " زمانی وجود داشت که ایالات متحده را نمی‌شد نادیده گرفت اما مدیریت اغلب ناکارآمد بایدن آن را از بین برد. بایدن به چین اجازه داد تبدیل به یک قدرت میانجی‌گر جدید در خاورمیانه شود. این افول آمریکا در دوران بایدن است." موضع گیری مبهم آمریکا در این خصوص و رفتار تند صهیونیست ها مبنی بر مخالف با روند صلح خود گویای موفق بودن توافق بین ایران و عربستان می باشد. 

در همین زمینه روزنامه الاخبار در پرونده جدید خود با انتشار چند مقاله به بررسی ابعاد مختلف توافق مذکور و تاثیر آن بر روابط منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخته و نوشت، امضای توافق ایران و عربستان در پکن برای احیای روابط دیپلماتیک میان دو کشور در 3 جنبه بر سیاست جهانی تاثیرگذار است: اول، به دلیل اهمیت ژئواستراتژیکی ایران، دوم به خاطر وزنه نفتی و اقتصادی عربستان سعودی و سوم، برای پیشرفت چین به عنوان یک بازیگر فعال در عرصه دیپلماسی جهانی.  این درحالی است که تاکنون آمریکایی‌ها تلاش داشتند خود را به عنوان مهمترین بازیگر در عرصه دیپلماسی خاورمیانه معرفی کنند.

تاثیر توافق ایران و عربستان بر تحولات منطقه
آنچه که روز جمعه در پکن اتفاق افتاد، بعد از گذشت یک دهه از تحولات جهان عرب موسوم به بهار عربی و همچنین نزدیک شدن جنگ یمن به نهمین سال خود، رخداد ساده‌ای نبود و توافق ایران و عربستان در چین در شرایطی امضا شد که آمریکا در یک جنگ جهانی علیه روسیه قرار دارد. همچنین توافق مذکور در حالی است که رژیم صهیونیستی که در یک بحران داخلی بی‌سابقه گرفتار شده، امید زیادی به عادی‌سازی روابط با ریاض داشت.

همچنین شاید بتوان گفت که توافق تهران و ریاض می‌تواند تاثیر مثبتی برای فعال‌سازی پرونده ریاست‌جمهوری لبنان و نیز احیای تدریجی مناسبات عربستان با سوریه داشته باشد؛ همانطور که منابع آگاه به الاخبار اعلام کردند سفر اخیر «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه به عمان بخشی از برنامه مسقط جهت میانجیگری برای مذاکرات قریب‌الوقوع ریاض و دمشق بود. به طور کلی آشتی ایران و عربستان بسیاری از کارت‌ها را تغییر داده و اگر روند طبیعی خود را طی کند، همانطور که سید حسن نصرالله گفت، افق‌های جدیدی را خواهد گشود.

اسرائیل، بازنده توافق تهران و ریاض
اما اینکه عربستان تحت حکمرانی «محمد بن سلمان» ولیعهد جوان این کشور به دنبال احیای روابط با ایران است اصلا جای تعجب ندارد؛ زیرا آشتی با ایران کوتاه‌ترین راه برای ثبات عربستان در منطقه خلیج فارس است، به ویژه اینکه تلاش برای بهبود روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس، سیاست ثابت ایران بوده و این کشورها نیز به سمت بهبود مناسبات خود با تهران حرکت کرده‌اند. از آن گذشته تلاش عربستان برای توافق با ایران به معنای عبور از همه اقدامات و تلاش‌های آمریکا و اسرائیل جهت قطع همیشگی روابط تهران و ریاض به بهانه اینکه ایران «دشمن مشترک» ایالات متحده و اسرائیل و عربستان است، می‌باشد.

تهران بر این باور است که منافع کشورهای منطقه، در دور شدن از مداخلات آمریکاست و هرچند که پرونده‌های مناقشه‌برانگیز منطقه از جمله پرونده یمن، جدا از تعاملات ریاض و تهران هستند اما بدون شک احیای روابط میان این دو طرف فضای مناسبی را در منطقه برای حل پرونده‌های مذکور باز می‌کند.

اتفاقی که در چین افتاد، نتیجه یک ساعت نبود، بلکه پیش‌زمینه‌های طولانی دارد که از بیش از دو سال قبل آغاز شده و عمان و عراق نقش پررنگی در آماده‌سازی برای امضای توافق میان عربستان و ایران داشتند. هم زمانی احیای روابط ایران و عربستان با پیشرفت مذاکرات مربوط به آتش بس جنگ یمن با میانجیگری عمان، بیانگر عقب‌نشینی سعودی‌ها از مواضع قبلی خود در برابر پرونده‌های منطقه بوده و ثابت می‌کند که عربستان به بیهوده بودن اقدامات خصمانه خود چون به راه انداختن جنگ یمن، پی برده است.

از سوی دیگر برای عربستان، احیای روابط با ایران به معنای کُند و یا متوقف شدن اقدامات ریاض در جهات دیگر از جمله عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است که طی دوره اخیر سعودی‌ها گام‌های جسته و گریخته‌ای در این زمینه برداشتند اما نمی‌خواستند مستقیما و سریع و به روش اماراتی‌ها، با تل‌آویو سازش کنند؛ ضمن اینکه موانع موجود در روند سازش عربستان با رژیم اشغالگر، همچنان به قوت خود باقی است و حتی تلاش‌های بن سلمان برای دور زدن این موانع نتیجه نداشت.

بنابراین می‌توان گفت که اسرائیل اولین قربانی توافق ایران و عربستان است؛ به ویژه اینکه کابینه راست‌افراطی نتانیاهو تلاش‌های زیادی برای امضای قرارداد سازش با سعودی‌ها انجام داده و حساب زیادی روی عادی سازی با عربستان در آینده نزدیک باز کرده بود.  همچنین توافق تهران و ریاض، محاسبات آمریکا را که به دنبال ایجاد ائتلاف‌های نظامی عربی-اسرائیلی در منطقه ضد ایران بود، به هم ریخت.

نگرانی آمریکا از حضور فعال چین در عرصه دیپلماسی خاورمیانه
علاوه بر همه اینها، این واقعیت که چین واسطه توافق ایران و عربستان برای احیای مناسبات میان آنها شده، نشان‌دهنده یک تحول بزرگ درباره وزنه دیپلماتیک چین به عنوان یک قدرت جهانی و پیشرفت آن برای نفوذ در خاورمیانه است؛ مسئله‌ای که اصلا به مذاق آمریکایی‌ها خوش نیامده و موجب سردرگمی واشنگتن در بازسازی سیاست‌های جهانی خود می‌شود. آمریکا که با روی کار آمدن دولت جدید به ریاست جو بایدن اعلام کرده بود قصد دارد حضور خود را در خاورمیانه کمرنگ کند، بعد از مشاهده پیشرفت چشمگیر چین در خاورمیانه به عنوان بزرگترین رقیب جهانی ایالات متحده، در رویکرد خود تجدید نظر کرد و تصمیم به احیای نفوذش در منطقه خاورمیانه داشت.

سفر چند ماه قبل «شی جین پینگ» رئیس جمهوری چین به عربستان و امضای قراردادهای بزرگ بین دو طرف، ضربه بزرگ دیگری برای آمریکا بود. یک نکته جدید در توافق فعلی عربستان و ایران برای احیای روابط آن است که این توافق در سایه تغییر گزینه‌های عربستان با توجه به بحران در مناسبات این کشور با آمریکا انجام می‌گیرد. بسیاری از ناظران معتقدند که استراتژی «نفت در برابر امنیت» که پایه و اساس مناسبات ریاض و واشنگتن بود، مدت‌هاست که منسوخ شده و حتی خود آمریکا نیز تمایلی برای تداوم آن ندارد.

بنابراین اعلام توافق عربستان و ایران برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک، رشته جدیدی از سلسله متغیرات در نقشه منطقه‌ای است که بر اساس تغییرات نقشه بزرگ بین‌المللی صورت می‌گیرد. در پی چندین دوره مذاکره، نهایتا توافق تهران و ریاض در سایه تحولات مهم جهانی از جمله جنگ اوکراین و روسیه و حرکت قدرت‌های منطقه‌ای به سمت تشکیل ائتلاف‌هایی که از پروژه آمریکا فاصله می‌گیرند، رخ داد که تاثیرات گسترده‌ای در سطح اقتصاد کشورهای منطقه و امنیت و ثبات آن دارد.

سخنان «وانگ یی» دیپلمات ارشد چینی بعد از اعلام توافق تهران و ریاض حاوی پیام‌های زیادی در این زمینه بود. وی با بیان اینکه توافق عربستان و ایران در پکن، پیروزی صلح است تاکید کرد، چین به ایفای نقش سازنده در تعامل مناسب با موضوعات پیچیده پایبند بوده و توافقی که این دو کشور انجام شد در دنیای آشفته کنونی، خبر خوبی است.
استقبال کشورها و شخصیت‌های منطقه از توافق ایران و عربستان
این توافق همچنین مورد استقبال بسیاری از کشورهای منطقه و در راس آنها عراق قرار گرفت و وزارت خارجه این کشور اعلام کرد، توافق ایران و عربستان صفحه جدیدی از روابط دیپلماتیک بین دو کشور باز کرد و ما از آن استقبال می‌کنیم. وزارت خارجه عمان نیز ابراز امیدواری کرد که از سرگیری روابط بین عربستان سعودی و ایران به تقویت ارکان امنیت و ثبات در منطقه کمک کند.

از سوی دیگر «محمد عبدالسلام» سخنگوی رسمی جنبش انصارالله در توئیتی تاکید کرد که منطقه به بازگشت روابط طبیعی بین دولت‌ها نیاز دارد تا امت اسلامی، امنیت خود را که در نتیجه مداخلات خارجی و در راس آن آمریکا و رژیم صهیونیستی از دست داده بود، بازیابد.

سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب‌الله نیز از این توافق استقبال و تاکید کرد که امضای توافق برای احیای روابط میان ریاض و تهران تحول خوبی است و ما از این بابت خوشحالیم؛ چرا که مطمئنیم به نفع ملت‌های منطقه خواهد بود و اگر این توافق روند طبیعی خود را طی کند افق‌هایی در سراسر منطقه از جمله لبنان خواهد گشود.

درگیری میان صهیونیست‌ها بعد از توافق تهران و ریاض
اما این توافق به همان اندازه که مورد استقبال کشورها و شخصیت‌های منطقه قرار گرفت، نگرانی صهیونیست‌ها را به دنبال داشت. در این زمینه «نفتالی بنت» نخست‌وزیر سابق رژیم صهیونیستی، «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر فعلی این رژیم را مورد انتقاد قرار داده و گفت: این توافق یک شکست فاحش برای کابینه نتانیاهو بوده و ناشی از اهمال کاری سیاسی همراه با ضعف عمومی و درگیری داخلی در اسرائیل است.

به نوشته روزنامه عبری «یدیعوت آحارانوت»، نفتالی بنت معتقد است که احیای روابط بین عربستان و ایران یک تحول خطرناک برای اسرائیل و یک پیروزی سیاسی برای ایران است و کابینه نتانیاهو در یک شکست شدید اقتصادی و سیاسی و امنیتی قرار دارد و ما خواستار تشکیل یک کابینه اضطراری هستیم.