روابط رسمی بین ایران و عربستان فعال شد/ نظم نوین امنیتی مشترک ایران با کشورهای منطقه

شرابط منطقه این روزها درحال و هوای جدیدی سپری می شود. وضعیتی که نشان می دهد آینده غرب آسیا در یک موقعیت جدید و براساس صلح و ثبات پایدار پیش خواهد رفت. این موقعیت با برقراری رابطه مستقیم بین ایران و عربستان بسیار تاثیر گذار خواهد بود و طراز همکاری منقطه ای را به سطح قبولی می رساند.  حالا بعد از نزدیک به یک ماه پس از امضای توافق امنیتی میان ایران با عربستان در پکن،وزاری امور خارجه ایران و عربستان در پکن دیدار و گفتگو کردند.  ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه را در سفر به پکن همراهی می‌کند، امروز (پنجشنبه) در جمع خبرنگاران و در تشریح رایزنی‌های امروز بین وزرای خارجه ایران و عربستان و بیانیه مشترکی که به امضا رسید، گفت: متعاقب توافق دو کشور برای از سرگیری روابط رسمی فیمابین و سه دور گفت‌وگوی تلفنی بین وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی امروز اولین دیدار رسمی وزرای خارجه دو کشور را در پکن داشتیم.

الشرق الاوسط نوشته است، انتخاب پکن به‌عنوان محل دیدار وزرای امور خارجه عربستان و ایران در راستای گسترش نقش مثبت پکن در دستیابی به توافق و تسهیل ارتباطات بین ریاض و تهران است. به نظر می‌رسد که برگزاری یک نشست سیاسی میان مقامات ایران و عربستان در سطح وزیر امور خارجه نشان از آن دارد که طرفین در تلاش هستند تا تفاهمات کلی در سطح امنیتی را به توافقات جزئی و قابل‌لمس در سطح سیاسی تغییر دهند، این تغییر وضعیت علاوه بر گشایشانی چون تعیین بازه زمانی دقیق برای ورود سفرا به پایتخت دو کشور و بازگشایی مجدد سفارتخانه‌ها فرصتی برای گفتگوهای بیشتر با اثر اقتصادی نیز خواهد داشت.

دیدار فیصل بن فرحان با امیرعبداللهیان را باید رسیدن به جزییات بیشتر بر اساس اصلی کلی در تشریح و مدل روابط میان ایران با عربستان دانست، هر چه جزئیات روابط میان ایران با عربستان بیشتر روشن گردد، اثرات شعاعی توافق نیز افزایش خواهد یافت، ازجمله مدل رفتاری تهران با سایر کشورهای حاضر در امتداد منطقه خلیج‌فارس و حوزه عربی روشن‌تر خواهد شد.

گفتگوهای پکن، توافقی که باید تثبیت شود

اولین دور از گفتگوهای میان ایران با عربستان در شهر پکن در خصوص ازسرگیری مجدد روابط سیاسی میان ایران و عربستان را باید نقطه عطفی در مناسبات دو بازیگر اصلی در منطقه ارزیابی کرد. اعلام خبر رسمی توافق میان تهران و ریاض از سوی علی شمخانی دبیر شورای امنیت ملی نقطه عطفی برای تعیین سیاست‌های جدید جمهوری اسلامی ایران در حوزه منطقه بود، این توافق باعث شد نگرش امنیتی جدیدی در منطقه شکل‌گرفته و یک نظم نوین امنیتی مشترک با کشورهای منطقه باهدف ایجاد ثبات، بازدارندگی و جلوگیری از مداخلات فرا منطقه‌ای شکل بگیرد.

اما آگاهان منطقه به‌خوبی می‌دانستند که نوشتن بیانیه برای رسیدن به اهداف توافق به‌تنهایی کافی نیست. بدون شک هر توافقی در حوزه عملیاتی باید دارای یک چهارچوب ملموس همراه با پیوست‌هایی باشد، این قاعده مهم دیپلماتیک در توافق ایران با عربستان نیز رعایت شده است، ازاین‌رو انتظار می‌رفت آثار توافق عملیاتی شده و گفتگوهای دوجانبه افزایش یابد تا توافق به‌مرور عملیاتی گردد.

کشورهای منطقه و نیز نیروهای فرامنطقه‌ای انتظار دارند تا آثار توافق در آینده‌ای نزدیک خود را نشان دهد؛ این اثر می‌تواند با در روابط دوجانبه امنیتی -سیاسی میان طرفین و حتی انعقاد روابط چندجانبه منطقه‌ای باهدف تأمین امنیت پایدار و تقویت مؤلفه‌های بازدارندگی جمعی خود را بروز دهد.

نکته قابل‌توجه آن است که نتایج توافق در گفتگوهای پکن باید برای طرف سعودی تعهدآور بوده و اصل توافق و پیوست‌های عملیاتی آن همراه با ضمانت‌های معتبر باشد، همان‌گونه که در برجام جمهوری اسلامی ایران از طرف غربی ضمانت‌های اجرایی طلب کرده است، طرف سعودی نیز باید برای فعال شدن توافق از خود تلاش الزام‌آوری بروز دهد. واقعیت آن است که دولت سعودی در طول سال‌ها اخیر اقدامات فراوانی علیه ارکان نظام انجام داده و جبران این مسئله در توافقی قابل‌قبول است که همراه با ضمانت‌نامه‌های معتبر باشد.

ایران با ارتقاء سطح گفتگوهای در اولین دور از گفتگوها در پکن نشان داد که با حسن نیت کمال و تمام پا به این گفتگوها گذاشته است، ازاین‌رو لازم است طرف سعودی نیز بایستی به‌جای تأکید روی توافق تعهدمحور روی ارائه ضمانت‌نامه از خود تلاش بیشتری نشان دهد.

گفتگوهای آتی در چین میان در سطح وزیر خارجه می‌تواند دو کشور را به‌سوی این مدل قابل‌فهم هدایت کند. ریاض باید تضمین بدهد که تلاش پشت پرده برای به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی در آینده را متوقف کرده و شکل بازی خود بازی ریاض در شورای همکاری خلیج‌فارس و اتحادیه عرب را تغییر دهد. توافقی که در نشست پکن میان دریابان شمخانی و مساعد بن محمد العیبان امضا شد باید تثبیت شود و الزام آن دادن ضمانت‌های معتبر از جانب ریاض است.

تهران از توافق با ریاض چه می‌خواهد؟

دور جدید گفتگوهای دوجانبه میان ایران و عربستان در سطح وزیر امور خارجه نوع نگاه طرفین به توافق را به‌خوبی روشن خواهد ساخت، اگر توافق‌نامه امنیتی در اسفند سال گذشته را چهارچوب رویکرد دو کشور به یکدیگر بدانیم، ادامه گفتگوهای آینده محتوای آن را تعیین خواهد کرد.

از نگاه جمهوری اسلامی ایران این تفاهم منبعث از نوعی سیاست‌گذاری راهبردی در حوزه سیاست خارجی کشور مبنی بر تفوق سیاست خارجی منطقه‌ای بر فرامنطقه‌ای و دیپلماسی پویا با همسایگان هست. استقبال و نقش‌آفرینی کشورهایی مانند قطر، عراق و عمان در شکل‌گیری مقدمات تفاهم نهایی در پکن، نشان‌دهنده اصالت دیپلماسی منطقه‌ای در معادلات سیاست خارجی کشورمان است. فراموش نکنیم که در بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ (در دولت‌های یازدهم و دوازدهم)، متأسفانه اصالت بخشی دولت به «دیپلماسی فرامنطقه ای» و محوریت بخشی به بازیگرانی مانند آمریکا و تروییکای اروپایی نه‌تنها منجر به نزدیکی کشورهای منطقه به جمهوری اسلامی ایران نشد، بلکه آن‌ها را در نوعی رقابت کاذب منطقه‌ای با تهران حفظ کرد؛ بنابراین، ما با خروجی یک «سیاست‌گذاری کلان جدید» در حوزه دیپلماسی منطقه‌ای مواجه هستیم که قطعاً به سود منافع ملی کشورمان خواهد بود.

توجه به اصالت دیپلماسی منطقه‌ای و چینش صحیح آن بر اساس منافع ملی باعث می‌شود که دیپلماسی منطقه‌ای و روابط با همسایگان وابسته به متغییرهای موجود در روابط با بازیگران فرامنطقه ای نبوده بلکه خود به مثابه متغیری مستقل و تأثیرگذار، بر مناسبات فرامنطقه ای ما اثر خواهد گذاشت.

دیدار امیرعبداللهیان با فیصل فرحان می‌تواند توافق مسیر توافق ایران با عربستان را ریل‌گذاری کرده و به آن جهت‌دهی بخشد، با این تبصره که عربستان سعودی بیش از ایران به توافق نیازمند است، ازاین‌روی برای مصدریابی توافق نیاز است که وزارت امور خارجه با ظرافت‌های ویژه دیپلماتیک پیامی روشن برای ملک سلمان و فرزندش ارسال کند، با این مضمون که توافق تهران با ریاض بدون در نظر گرفتن ملاحظات محیطی و فرا متنی از سوی عربستان هیچ‌گاه به سطح عملیاتی نخواهد رسید!

همان‌قدر که پادشاه سعودی برای دیدار با رئیس‌جمهور کشورمان از خود واکنش مثبت نشان داده است، باید مسیر این سطح از گفتگوها را نیز هموار سازد، ضمانت عربستان برای عدم سنگ‌اندازی در توافقات جمهوری اسلامی ایران با اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس در حوزه‌های اقتصادی، بانکی و تجاری و فراتر از آن، پرهیز سعودی‌ها از ادامه بازی‌های روانی، امنیتی یا منطقه‌ای ضد ایرانیت وسط آمریکایی‌ها و رژیم صهیونیستی بخشی از این مسیر روشن است، این پیام از جانب وزیر خارجه به همتای خود بدون هیچ ملاحظه‌ای باید ابلاغ گردد.

البته به‌خوبی می‌دانیم که در توافق با عربستان نباید اسیر وسواس سیاسی شده و یا به‌صورت ایدآلیستی به آن نگریست، واقعیت آن است که سعودی به دلیل ماهیت سیاسی خود نمی‌تواند در کوتاه‌مدت توافق‌نامه ضمانت با ایران امضا کند، اما باید به‌خوبی این موضع را درک کند که لازم است هزینه پرونده عادی‌سازی روابط با تهران را نیز پرداخت کند، یک گفتگوی درخشان از سوی وزیر خارجه با طرف سعودی می‌تواند پیش‌زمینه این بازی درخشان منطقه‌ای باشد، عربستان باید همیشه این موضوع را درک کند که درها هنوز به‌صورت کامل به سمت طرف سعودی بازنیست، اما این درب هیچ‌گاه قفل هم نبوده است!