علل اهمیت سفر بشار اسد به چین

«بشار اسد» رئیس‌جمهور سوریه روز پنج شنبه ۳۰ شهریور به منظور شرکت در مراسم افتتاحیه بازی‌های آسیایی «هانگژو چین» و نیز دیدار با «شی جین پینگ» همتای چینی خود، وارد شهر هانگژو در شرق این کشور شد. در این نوشتار به اختصار علل اهمیت این سفر بررسی می‌شود.

۱ـ  بازگشت سوریه به صحنه بین‌الملل
سوریه از سال ۲۰۱۱ شاهد بروز جنگ داخلی است، جنگی که اکنون به شدت کاهش یافته، اما هنوز بخش‌هایی از این کشور در اختیار گروه‌های تروریستی و همچنین در اشغال کشور‌های خارجی قرار دارد. در دو سال اخیر، سیاست برخی از کشور‌های حامی مخالفان و گروه‌های تروریستی در سوریه تغییر کرده و احیای روابط با دمشق را در دستور کار قرار داده‌اند. اغلب کشور‌های عربی از جمله عربستان و امارات ضمن احیای روابط با سوریه، برای بازسازی این کشور اعلام آمادگی کرده‌اند. همچنین سوریه به اتحادیه عرب بازگشت. سفر بشار اسد به پکن را می‌توان در ادامه این روند سیاسی دانست که بیان‌کننده عبور سوریه از دوران انزواست. در حالی که سفر اسد به امارات و عربستان و بازگشت این کشور به اتحادیه عرب به منزله بازگشت دمشق به صحنه سیاسی منطقه غرب آسیا بود، سفر به پکن به منزله بازگشت سوریه به صحنه نظام بین‌الملل است. این سفر می‌تواند مقدمه‌ای برای سفر بشار اسد به دیگر کشور‌های فرامنطقه‌ای باشد.

۲ـ  تمرکز بر توسعه روابط دوجانبه دمشق و پکن
یکی دیگر از دلایل اهمیت سفر بشار اسد به چین این است که رؤسای جمهور دو کشور به توسعه روابط دوجانبه اهمیت زیادی می‌دهند. آخرین بار بشار اسد در سال ۲۰۰۴ به پکن سفر کرده و با «هو جین تائو»، رهبر سابق چین دیدار کرد. سفر سال ۲۰۰۴ بشار اسد به سوریه، نخستین سفر یک رئیس دولت این کشور به چین از زمان برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور در سال ۱۹۵۶ بود. بنابراین، سفر اخیر اسد به پکن، دومین سفر یک رئیس دولت دمشق به چین و همچنین اولین دیدار بشار اسد با شی جین پینگ در پکن است. این به منزله عدم علاقه طرفین به توسعه روابط دوجانبه نیست بلکه شرایط داخلی سوریه سبب شد دیدار‌های دیپلماتیک میان دو کشور در سطح اندکی باشد. در عین حال، شرایط داخلی ۱۲ سال اخیر سوریه و مخالفت چین با هر گونه حمایت از تروریست‌ها و دخالت در امور داخلی سوریه سبب شد طرفین برای گسترش روابط نیز علاقه مند باشند. منابع رسانه‌ای سوریه گزارش دادند، رئیس‌جمهور چین یک هواپیمای شخصی ریاست‌جمهوری را برای سفر بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه و هیئت همراهش اختصاص داد. حائز اهمیت بودن سفر بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، به چین از همان اقدام چین در ارسال یک فروند هواپیمای ویژه متعلق به خود رئیس جمهور چین برای انتقال اسد به پکن، مشخص می‌شود، زیرا در روابط بین‌الملل انتقال رئیس‌جمهور یک کشور به کشور دیگری، با خطوط هوایی دیگر کشور‌ها (کشور میزبان)، کاملاً بی‌سابقه است. «مائو نینگ»، سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت: «ما معتقدیم که سفر بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، اعتماد سیاسی و همکاری متقابل را در زمینه‌های مختلف بین دو کشور تعمیق خواهد کرد و روابط دوجانبه را به سطح جدیدی ارتقا می‌دهد. چین و سوریه دوستی سنتی و عمیقی دارند که قدمت آن به ۷۶ سال قبل برمی‌گردد و روابط بین دو کشور همواره رو به گسترش و توسعه بوده است.»

۳ـ توسعه روابط با سوریه؛ ادامه سیاست نفوذ چین در غرب آسیا
چین طی یک سال گذشته تلاش‌های دیپلماتیک خود را در منطقه غرب آسیا افزایش داده است، به ویژه با کمک به رفع تنش بین ایران و عربستان سعودی در مارس گذشته. به نظر می‌رسد چین سعی دارد از طریق توسعه روابط با سوریه به سیاست نفوذ در غرب آسیا و تقویت جایگاه خود در این منطقه ادامه دهد. در واقع، چین با تقویت جایگاه خود در غرب آسیا هم نفوذ آمریکا را در این منطقه به چالش می‌کشد و هم اینکه نشان می‌دهد درصدد است نقش‌آفرینی در سطح بین‌المللی را افزایش دهد.

۴ـ اهمیت اقتصادی سفر اسد به چین
صرف‌نظر از اهمیت سیاسی سفر بشار اسد به چین، این سفر به لحاظ اقتصادی نیز اهمیت زیادی برای هر دو طرف دارد. سوریه پس از یک دهه جنگ با تروریست‌ها و معارضین که تقریبا ۸۰ درصد زیرساخت‌های این کشور را از بین برده، به سرمایه‌گذاری خارجی برای بازسازی نیاز دارد. چین امروز از بزرگ‌ترین اقتصاد‌های جهان است و ظرفیت لازم را برای سرمایه‌گذاری در کشور‌های مختلف دارد. بنابراین، اسد امیدوار است که چین نقش مهمی در بازسازی سوریه ایفا کند. جذب سرمایه‌گذاری برای سوریه که بسیاری از زیرساخت‌هایش در بیش از یک دهه جنگ ویران شده و با تحریم نیز روبه رو است، از اهمیت حیاتی برخوردار است. به نظر می‌رسد که سوریه مایل است شرکت‌های چینی که به دلیل ناامنی و ضعف اقتصادی از سال ۲۰۱۱ از این کشور خارج شدند دوباره بازگردند. میزان صادرات چین به سوریه در سال ۲۰۲۲ در حدود ۴۲۴ میلیون دلار و میزان واردات آن نیز کمی بیش از یک میلیون دلار بود. نکته مهم این است که چین برای سرمایه‌گذاری در سوریه با خطر مواجهه با تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد. سنای آمریکا در سال ۲۰۱۹ قانون اقدام سزار را به تصویب رساند. این قانون از ژوئن ۲۰۲۰ به اجرا درآمده و تا سال ۲۰۲۴ نیز اعتبار دارد. بر مبنای این قانون آمریکا می‌تواند دارایی‌های هر کسی را که با سوریه معامله می‌کند، مسدود کند.
با وجود این، سفر اسد به پکن در حالی انجام می‌گیرد که پکن در تدارک میزبانی کنفرانس «کمربند و جاده» است که از ماه آینده با حضور نمایندگانی از بیش از ۱۱۰ کشور جهان آغاز می‌شود. چین برای تکمیل پروژه خود جهت ارتقای توسعه روابط تجاری بین این کشور‌ها و کمک به توسعه زیرساخت‌های خود اهمیت زیادی قائل است. ابتکار کمربند و راه از سال ۲۰۱۳ مهم‌ترین اولویت سیاست خارجی چین و همچنین یکی از زمینه‌های اصلی همکاری پکن ـ دمشق است. در سفر بشار اسد نیز یک یادداشت تفاهم در زمینه طرح همکاری در چارچوب طرح «یک کمربند ، یک جاده» بین دو کشور امضا شد. ابعاد مهم ابتکار مذکور شامل ارتباطات سیاسی، اتصال جاده‌ای از پاسیفیک تا دریای بالتیک و تشکیل یک شبکه حمل و نقل که به آسیای شرقی، غرب و جنوب آسیا متصل می‌شود، تسهیل تجارت، گردش مالی و مبادلات پایاپای است. سوریه در ژانویه ۲۰۲۲ طی یادداشت تفاهمی به ابتکار مذکور پیوست.
با توجه به این شرایط، در این سفر سه سند توافق در حوزه همکاری‌های اقتصادی و کریدوری بین سوریه و چین به امضا رسید که از جمله شامل یک توافقنامه همکاری اقتصادی و یک یادداشت تفاهم مشترک برای تبادل و همکاری در زمینه توسعه اقتصادی بود.

نتیجه
سفر بشار اسد به سوریه به لحاظ سیاسی و اقتصادی اهمیت زیادی به ویژه برای دمشق دارد. این سفر نشان می‌دهد که سوریه با عبور از دوران انزوای سیاسی، بازسازی اقتصادی را به طور جدی پیگیری می‌کند و برای نیل به این هدف نیز به سرمایه چین نیاز دارد. چین نیز برای ادامه سیاست نفوذ در غرب آسیا و همچنین پیش بردن طرح یک کمربند و راه، به گسترش روابط با سوریه اهمیت می‌دهد.