ایران پیر می‌شود؟
ایران در دهه‌های اخیر شاهد کاهش میزان زادوولد و افزایش امید به زندگی بوده است، عواملی که کشور را به‌سمت پیری جمعیت سوق می‌دهند. طبق پیش‌بینی‌ها، تا سال ۱۴۳۰، بیش از ۲۵ درصد جمعیت ایران بالای ۶۰ سال خواهند بود. این تحول جمعیتی می‌تواند فشار‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سنگینی به‌همراه داشته باشد. با این حال، با اتخاذ سیاست‌های هدفمند و به‌موقع، می‌توان از سرعت پیری جمعیت کاست و تعادل جمعیتی را حفظ کرد. این گزارش به بررسی راهکار‌های پیشگیری از پیری جمعیت در ایران، با تمرکز بر افزایش میزان زادوولد، حفظ نیروی کار جوان و تقویت ساختار‌های اجتماعی می‌پردازد.
سیاست‌های تشویقی
در ایران، میزان باروری کل به حدود ۶/۱ فرزند به ازای هر زن رسیده که بسیار پایین‌تر از سطح جایگزینی (۱/۲) است. دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌های مالی، مانند یارانه‌های نقدی برای تولد هر فرزند، تخفیف‌های مالیاتی برای خانواده‌های پرجمعیت و کمک هزینه‌های تحصیلی، خانواده‌ها را به فرزندآوری تشویق کند. تجربه کشور‌هایی مانند فرانسه، که با یارانه‌های هدفمند میزان زادوولد را افزایش داده، می‌تواند الگویی برای ایران باشد.
مسکن برای زوج‌های جوان
هزینه‌های بالای مسکن، یکی از موانع اصلی فرزندآوری در ایران است. دولت می‌تواند با ارائه وام‌های کم‌بهره برای خرید یا اجاره مسکن، ساخت مسکن‌های ارزان‌قیمت و اختصاص زمین به زوج‌های جوان، این مانع را برطرف کند. برای نمونه، طرح‌هایی مانند مسکن مهر، اگر با تمرکز بر خانواده‌های جوان بازطراحی شوند، می‌توانند تأثیر مثبتی داشته باشند.
حمایت از والدین
مادران شاغل بیشتر به‌دلیل فشار‌های کاری از فرزندآوری اجتناب می‌کنند. افزایش مدت مرخصی زایمان به حداقل ۹ ماه، ارائه مرخصی پدران و ایجاد مهدکودک‌های رایگان یا ارزان در محل کار، می‌تواند این مشکل را کاهش دهد. همچنین، انعطاف در ساعات کاری برای والدین می‌تواند تعادل بین کار و زندگی خانوادگی را بهبود بخشد.
فرهنگ‌سازی برای فرزندآوری
رسانه‌ها و نهاد‌های فرهنگی می‌توانند نقش مهمی در ترویج ارزش فرزندآوری داشته باشند. تولید برنامه‌های تلویزیونی، فیلم‌ها و کمپین‌های شبکه‌های اجتماعی که مزایای داشتن خانواده‌های پرجمعیت را نشان می‌دهند، می‌توانند ذهنیت منفی نسبت به فرزندآوری را تغییر دهند. این امر به‌ویژه در شهر‌های بزرگ، که تمایل به تک‌فرزندی افزایش یافته، حیاتی است.
جلوگیری از مهاجرت
مهاجرت جوانان، به‌ویژه نخبگان، یکی از عوامل تشدید پیری جمعیت در ایران است. برای کاهش این روند، دولت باید فرصت‌های شغلی با درآمد مناسب، محیط‌های کاری جذاب و امکانات رفاهی برای جوانان فراهم کند. ایجاد پارک‌های فناوری، حمایت از استارتاپ‌ها و ارائه مشوق‌هایی برای بازگشت مهاجران می‌تواند این هدف را محقق کند. برای نمونه، تجربه ترکیه در جذب نخبگان با ارائه پروژه‌های تحقیقاتی و تسهیلات مالی می‌تواند الگو باشد.
اشتغال‌زایی جوانان
بیکاری جوانان یکی از دلایل تأخیر در ازدواج و فرزندآوری است. دولت می‌تواند با سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی مانند فناوری اطلاعات، گردشگری و صنایع سبز، فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کند. همچنین، آموزش مهارت‌های موردنیاز بازار کار به جوانان، مانند برنامه‌نویسی و مهارت‌های دیجیتال، می‌تواند اشتغال‌پذیری آنها را افزایش دهد.
تشویق ازدواج زودهنگام
تأخیر در ازدواج، که در ایران به میانگین سنی حدود ۲۸ سال برای مردان و ۲۴ سال برای زنان رسیده، یکی از عوامل کاهش زادوولد است. ارائه وام‌های ازدواج بدون بهره، مشاوره‌های پیش از ازدواج و برنامه‌های فرهنگی برای ترویج ازدواج در سنین پایین‌تر می‌توانند این روند را معکوس کنند.
بهبود نظام آموزشی
نظام آموزشی باید برای تربیت نسلی آماده و مولد بازطراحی شود. افزایش کیفیت آموزش، به‌ویژه در مناطق محروم، و تمرکز بر مهارت‌های کاربردی می‌تواند جوانان را برای مشارکت فعال در اقتصاد آماده کند. همچنین، آموزش‌هایی درباره اهمیت خانواده و فرزندآوری می‌تواند از سنین پایین در برنامه‌های درسی گنجانده شود.
توسعه خدمات بهداشتی
دسترسی به خدمات بهداشتی باکیفیت برای مادران و کودکان، اعتماد خانواده‌ها به فرزندآوری را افزایش می‌دهد. گسترش بیمارستان‌های مجهز، ارائه خدمات رایگان یا ارزان برای زایمان و مراقبت‌های پس از زایمان و آموزش‌های بهداشتی برای مادران می‌توانند مرگ‌ومیر نوزادان را کاهش داده و انگیزه فرزندآوری را تقویت کنند.
شهر‌های خانواده محور
شهر‌های بزرگ ایران بیشتر برای زندگی خانوادگی مناسب نیستند. نبود پارک‌ها، فضا‌های تفریحی و امکانات مناسب برای کودکان، خانواده‌ها را از فرزندآوری دلسرد می‌کند. شهرداری‌ها می‌توانند با ایجاد فضا‌های شهری دوستدار خانواده، مانند پارک‌های ویژه کودکان و مراکز تفریحی ارزان‌قیمت، این مشکل را برطرف کنند.
سیاست ملی
ایران نیاز به یک سیاست جامع جمعیتی دارد که افزایش زادوولد، کاهش مهاجرت و حمایت از جوانان را در بر بگیرد. تشکیل شورای‌عالی جمعیت با حضور کارشناسان، سیاست‌گذاران و نمایندگان جامعه مدنی می‌تواند این سیاست را تدوین و اجرا کند. این شورا باید برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت را با شاخص‌های قابل‌اندازه‌گیری طراحی کند.
پروژه مشترک
جلوگیری از پیری جمعیت نیازمند همکاری وزارتخانه‌هایی مانند بهداشت، کار، آموزش و پرورش و اقتصاد است. بخش خصوصی نیز می‌تواند در زمینه‌هایی مانند ساخت مهدکودک‌ها، تولید محصولات کودک و ارائه خدمات دیجیتال برای خانواده‌ها سرمایه‌گذاری کند.
تجربه‌های جهانی
کشور‌هایی مانند سوئد، سنگاپور و مجارستان با سیاست‌های موفق در افزایش زادوولد، می‌توانند الگویی برای ایران باشند. برای نمونه، مجارستان با ارائه معافیت مالیاتی مادام‌العمر برای مادران با چهار فرزند، میزان باروری را بهبود بخشیده است. ایران می‌تواند این تجربه‌ها را با توجه به شرایط فرهنگی و اقتصادی خود بومی‌سازی کند.
فرصت را از دست ندهیم
پیری جمعیت در ایران چالشی جدی است. اما با سیاست‌های هوشمندانه و اقدام به‌موقع می‌توان از آن پیشگیری کرد. افزایش میزان زادوولد از طریق مشوق‌های مالی و فرهنگی، حفظ نیروی کار جوان با ایجاد فرصت‌های شغلی و کاهش مهاجرت و تقویت زیرساخت‌های اجتماعی، گام‌های کلیدی در این مسیر هستند. ایران با تکیه بر فرهنگ خانوادگی غنی و پتانسیل‌های داخلی، می‌تواند جمعیتی جوان و پویا را حفظ کند، اما این نیازمند عزم ملی و همکاری همه‌جانبه است. آینده جمعیتی ایران به تصمیمات امروز بستگی دارد.
منبع: هفته نامه صبح صادق
نظرات بینندگان
آخرین مطلب
پربیننده ترین
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
