ایران دیگر جوان نیست و سالمندی اتفاقی قریب الوقوع است / ضرورت عظم ملی برای جهاد تبیین جمعیتی

جمعیت این روزها یکی از مسائل چالش برانگیز در کل دنیا به شمار می رود، امری که با پیشینه و البته مهمتر از آن با آینده یک ملت و سرزمین بستگی تنگاتنگی دارد تا جایی که بسیاری از سیاستمداران دنیا برای نیل مردم به سوی ازدیاد جمعیت از تبلیغات گسترده و البته کارساز و مشوق های جالب بهره می گیرند. امری که سبب شده شاهد خانواده های پر جمعیت خصوصا در میان سلبریتی های آمر یکایی باشیم. از این مبحث که بگذریم ایران اسلامی هم این روزها عجیب درگیر چالش جمعیتی شده است تا جایی که به گفته کارشناسان و پژوهشگران حوزه جمعیت، ایران دیگر جوان نیست و سالمندی اتفاقی قریب الوقوع است. امری که سالهای سال است در پی نقشه های شومی برای کاهش جمعیت ما و افزایش جمعیت آنها تلاش های بسیاری کرده است حالا صحبت از جهاد تبیین و شفاف سازی پیش از اقدام دشمن است اما این مهم در حوزه جمعیت و فرزندآوری چگونه خود را نشان می دهد؟ امری است که  در گفتگو با «صالح قاسمی»، پژوهشگر حوزه جمعیت آن را بررسی کرده ایم.

آقای قاسمی! تاکنون صحبت های بیشماری پیرامون پیری جمعیت و مشکلات آن مطرح شده و اینکه ایران در حوزه جمعیت رو به زوال است؛ این مهم را هم آمار های جهانی تایید میکنند و هم نحوه فرزندآوری در جامعه امروزی؛ به طور مختصر در این خصوص صحبت میفرمایید؟

چالش سالمندی جمعیت یک چالش جهانی است. یکی از ابر روندهای بین‌المللی سالخوردگی جمعیت میباشد که برای همه دنیای درحال رخ دادن است، در واقع چون در دنیا سن امید به زندگی دائما افزایش پیدا میکند و از طرفی میزان تولدها کاهش پیدا میکند لذا انباشت سالمندی شکل میگیرد و این یک اتفاق کاملا رایجی است که در کل دنیا  و در بسیاری از کشورها حال برخی با تقدم زمانی و برخی با تاخر شکل میگیرد.

این چالش سالمندی پیامدهای مشابهی هم در دنیا دارد. اصلی ترین پیامد سالمندی جمعیت در حوزه اقتصادی است، چالش هایی که ساختارهای اقتصادی را بخاطر سالمندی جمعیت دچار مشکل می کند امری که چندین بار پیش از این هم  عرض کردم. این مسئله سپس در حوزه ساختارهای اجتماعی و نهاد خانواده و دگرگونی آن و تبدیل آن به چیزی مثل انقلاب خانواده، همچنین در حوزه‌های سیاسی، دفاعی و نظامی هم دنباله هایی دارد.

پس تقریبا تمام ساختارهای کشور و مهمتر از همه ساختار اقتصادی، اجتماعی را دچار آسیب میکند. منتها این روند در ایران دو ویژگی دارد که پیامدها را پیچیده‌تر میکند 1- سرعت سالمند شدن جمعیت ایران نسبت به جهان بسیار بسیار بالاست. کشورهای دنیا روند سالخوردگی را بین 140 تا 150 سال طی کردند، اما روند سالخوردگی جمعیت در ایران طی 30 سال اتفاق می افتد. در واقع سرعت سالمندی جمعیت به قدری بالاست که ساختار مدیریت حتما از این سرعت جا میماند. سرعت سالخوردگی جمعیت کشور از سرعت تغییرات در نظام مدیریتی کشور و آمادگی برای این میزان از سالمندی بسیار بیشتر است و کاملا قابل پیش بینی است که نظام مدیریتی کشور از سالمندی کشور جا خواهد ماند.

2-کشورهای دنیا معمولا بعد از روند مدرنیزاسیون و صنعتی شدن و پیشرفت و توسعه وارد فاز سالمندی جمعیت میشوند اما ما در ایران قبل از اینکه پیشرفت صنعتی و توسعه یافتگی را داشته باشیم وارد فاز سالمندی میشویم. و این باعث خواهد شد که آسیب‌های سالمندی جمعیت چندین برابر دیگر جاهای جهان باشد که کاملا قابل پیش بینی است. پس این دو ویژگی سالمندی در ایران را منحصر به فرد کرده و متفاوت از روند سالخوردگی جمعیت در سایر جاهای دنیاست و آسیبهایش برای ما چندین برابر بیشتر خواهد بود.

صحبت از جهاد تبیین و شفاف سازی پیش از اقدام دشمن است، این مهم در حوزه جمعیت و فرزندآوری چگونه خود را نشان می دهد و اصلا چه اهمیتی در این حوزه  دارد ؟

پدیده های این چنینی که قاعدتا یک پای آن در حوزه فرهنگ و سبک زندگی و نگرش‌هاست و چارچوب ارزش‌ها در آن دخیل است نیازمند تبیین است و شما هم میفرمایید که ذیل آن مفهوم حضرت آقا که جهاد تبیین را فرمودند کاملا جا میگیرد. من میخواهم بگویم جهاد تبیین در حوزه امنیت اهمیت مضاعفی دارد چون بسیاری از مردم و متاسفانه بسیاری از مسئولین و نخبگان کشور هم از آن بی‌اطلاع هستند.

لذا تبیین در این حوزه ابعاد و سطوح مختلفی دارد و دارای ضرورت بیشتر است. زیرا تا مسئولین و نخبگان و سیاستگذاران نسبت به این موضوع روشن نشوند اساسا اقدامی نمیکنند که سیاست‌های کشور را تغییر و قوانین و آیین نامه‌های لازم را تدوین کنند. از این جهت جهاد تبیین در این رابطه بسیار اهمیت بوده و به دلیل مضیقه زمانی در خصوص مسئله جمعیت ، جهاد تبیین فوریتی دو چندان در این حوزه  داشته و ما زمانی برای از دست دادن نداریم.

چطور باید این هشدار مهم رهبری در عرصه جمعیت که باز هم از دغدغه های رهبری و اندیشمندان این حوزه چون حضرتعالی است، مورد توجه قرار گیرد؟

راهش این است که سطوحی از مباحث که ناظر به مسائل مدیریتی است برای مدیران آماده و آنها دغدغه‌مند بشوند و سطوحی از موضوع که نگرش‌های فردی و خانوادگی دارد برای مردم آماده شود. باید تاکید کنم  این مهم یک جهاد عمومی میطلبد و من از لفظ جهاد و عمومی بودنش با تاکید استفاده میکنم، زیرا هم باید جهاد باشد چرا که با یک اتفاق روتین و روزمره اداری این اتفاق شکل نخواهد گرفت و هم  اینکه باید یک عزم ملی و عمومی و همگانی اتفاق بیافتد.

 با دغدغه‌مند شدن بخشی از جامعه موضوع به مسئله اولویت دار کشور تبدیل نمیشود پس باید عمومی شود، چانچه تنظیم خانواده عظم ملی داشت. از تولید کننده قوطی کبریت و آبمیوه گرفته تا تولید کنندگان محتوا و کتاب تا شهرها و تبلیغات شهری، ناوگان عمومی و مراکز بهداشت، سینماها و رسانه ملی، همه و همه در پروژه کنترل جمعیت وارد عرصه شدند و یک عظم ملی شکل گرفته بود؛ الان هم این جهاد تبیین باید یک عظم ملی باشد و جهادگونه عمل بشود.

به ایام نوروز و ماه رمضان به عنوان فرصتی برای جهاد تبیین در حوزه فرزندآوری اشاره داشتید، این امر چطور محقق میشود؟

مناسبت‌هایی مثل نوروز، ماه رمضان و روز ملی جمعیت که بلافاصله بعد از ماه مبارک و 30 اردیبهشت است یک فرصت ویژه در عرصه جهاد تبیین جمعیتی خواهد بود. ما وقتی در نوروز با مردم برخورد میکنیم و حرف میزنیم بویژه در رسانه ملی و رسانه‌های دیگر میتوانیم موضوع را به بحث جمعیت گره بزنیم. با یک مثال خدمتتان روشن میکنم. دورهمی ها جزء لذتبخش ترین فرهنگ‌هایی ست که در فرهنگ اصیل ایرانی وجود دارد. دید و بازدیدها و شبکه وسیع خویشاوندی از تجارب اصیلی است که همه ما داشتیم. بلافاصله کامنت جمعیتی‌اش این میشود، اگر با الگوی فرزندآوری که متاسفانه مخدوش شده و به کم فرزندی و تک فرزندی رسیده ادامه بدهیم تا چند دهه آینده چیزی به اسم شبکه خویشاوندی نداریم. چیزی به اسم دید و بازدید و دورهمی‌ها و این روابط عمیق بین اعضای فامیل و خانواده وجود نخواهد داشت، میتوانیم همین را صریح و شفاف به مردم بگوییم.

در ماه مبارک رمضان همینطور، جمع های معنوی که شکل میگیرد با آن جمع هایی که جوان ها شکل میدهند در مساجد، اعتکاف ها و شبهای قدر همه دست‌آویزهایی است که میتوانیم به بحث جمعیت گره بزنیم. بویژه که میزان معنویت در این ایام زیاد میشود و میتوانیم از منابع شارع مقدس و آیات و روایات و سیره و احکام در این موضوع کمک بگیریم.

 روز ملی جمعیت هم یک ویژگی خاصی دارد، چندین سال بود که روز ملی جمعیت یعنی اردیبهشت ماه یا داخل ماه رمضان بود و این فضای ماه مبارک بر آن غلبه میکرد و یا در نزدیکی یک انتخابات بزرگ ملی بود، چون در اوایل خرداد ما یک انتخابات بزرگ داریم، یا ریاست جمهوری و یا مجلس و یا هرچیز دیگر. لذا زیر سایه انتخابات این روز به حاشیه میرفت اما امسال این روز نه در ماه مبارک است و نه ذیل یک انتخابات و تازه مزیت دیگری هم دارد که ما امسال یک قانون مصوب و مصرح و لازم‌الاجرا داریم به نام قانون جوانی جمعیت که در قانون 1401 هم بودجه دارد و بناست اجرایی شود. پس ما از فرصت ویژه روز ملی جمعیت برای طرح موضوع و برای مطالبه تحقق سیاستهای جمعیتی میتوانیم به طور ویژه استفاده کنیم.

فرمودید در قانون تسهیلاتی برای مادر دیده شده مثل خودروی بدون نوبت، زمین، مرخصی زایمان، بیمه رایگان و... که به نظرم خیلی پیچیده نیست و لزومی ندارد که یکی یکی وارد جزئیات آنها شد و جا دارد که از فرصت روز جمعیت 1401 برای اجرای اینها استفاده شود و یک مطالبه عمومی شکل بگیرد.