راه عبور

در سال‌های اخیر، «خشکسالی» در ایران یکی از جدی‌ترین چالش‌های ملی است. کاهش بارندگی‌ها، تغییرات اقلیمی و فشار جمعیتی باعث شده کشور به‌طور جدی به سمت راهکار‌های فناورانه در مدیریت منابع آبی حرکت کند. امروزه استفاده از آب‌شیرین‌کن‌های پیشرفته در جنوب کشور تا گلخانه‌های هیدروپونیک در مناطق خشک مرکزی، نقش فناوری را بیش از هر زمان دیگری در تأمین آب پایدار نمایان کرده است.
استفاده از فناوری اسمز معکوس و تجهیزات پیشرفته نمک‌زدایی، آب‌شیرین‌کن‌ها را به یکی از مهم‌ترین ابزار‌های ایران برای تأمین آب تبدیل کرده است. ظرفیت این واحد‌ها از مرز یک میلیون مترمکعب در روز گذشته و پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده سه برابر شود. تنها در بندرعباس ۴۰ سایت فعال روزانه بیش از ۲۳۲ هزار مترمکعب آب تولید می‌کنند و با راه‌اندازی واحد‌های جدید این ظرفیت به ۲۷۵ هزار مترمکعب خواهد رسید.
جزایر خلیج فارس نیز به کمک این فناوری توانسته‌اند وابستگی خود به منابع زیرزمینی را کاهش دهند. هم‌اکنون بیش از ۴۰ درصد آب مصرفی در هرمزگان با استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها تأمین می‌شود. پروژه‌های تازه در چابهار و کنارک نیز با تکیه بر فناوری‌های روز، آب آشامیدنی پایدار را در اختیار شهر‌ها و روستا‌های سیستان‌وبلوچستان قرار می‌دهند.
پروژه‌های عظیم انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی، بدون فناوری‌های پیچیده شیرین‌سازی، پمپاژ و لوله‌گذاری امکان‌پذیر نبود. خط اول این طرح اکنون آب صنایع مس سرچشمه و فولاد یزد را تأمین می‌کند و در آینده خط دوم و سوم ظرفیت انتقال صد‌ها میلیون مترمکعب دیگر را فراهم خواهند کرد. در اصفهان، اتصال موقت خط انتقال از سال ۱۴۰۴ حدود ۳۰ میلیون مترمکعب آب در سال را به صنایع می‌رساند. این پروژه‌ها نه‌تنها به فناوری‌های مهندسی عظیم وابسته‌اند، بلکه برای پایش و مدیریت نیز به سامانه‌های هوشمند کنترل و نظارت مجهز شده‌اند.
بخش کشاورزی که بیش از ۹۰ درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص داده، یکی از مهم‌ترین عرصه‌های ورود فناوری است. تاکنون ۴/۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی به سامانه‌های آبیاری نوین مجهز شده‌اند که ۳۰ تا ۴۵ درصد صرفه‌جویی به همراه داشته است.
اما نقطه عطف، توسعه کشت هیدروپونیک است؛ روشی که تا ۹۰ درصد مصرف آب را کاهش می‌دهد. امروز بیش از ۳۰۰ هکتار از مزارع ایران به این روش اختصاص یافته و در استان‌هایی، چون یزد، اصفهان و کرمان در حال گسترش است. مجتمع‌های مدرن در ارس، زنجان و قشم با بهره‌گیری از فناوری‌های هیدروپونیک و حتی نانوحباب، محصولات صادراتی تولید می‌کنند و الگویی برای آینده کشاورزی کشور شده‌اند.
در کلان‌شهر تهران، استفاده از فناوری تصفیه پساب شهری به ابزاری کلیدی برای کاهش فشار بر منابع زیرزمینی تبدیل شده است. ۱۱ تصفیه‌خانه فعال سالانه ۳۹۰ میلیون مترمکعب پساب تولید می‌کنند که بخشی از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود. هدف‌گذاری تا افق ۱۴۱۰، استفاده از ۱۴۵ میلیون مترمکعب پساب برای آبیاری پارک‌ها و بوستان‌هاست؛ رقمی که می‌تواند نیاز آبی فضای سبز پایتخت را پوشش دهد.

هوش مصنوعی و انرژی‌های تجدیدپذیر
کارشناسان معتقدند آینده مدیریت آب در ایران به شدت به فناوری‌های نوین وابسته خواهد بود. هوش مصنوعی می‌تواند مصرف شهری را پایش کرده، الگوی نیاز آبی محصولات کشاورزی را پیش‌بینی کند و حتی بهره‌برداری از تصفیه‌خانه‌ها را بهینه سازد. در برخی کشور‌ها این فناوری مصرف آب شهری را تا ۳۰ درصد کاهش داده است؛ هدفی که می‌تواند در ایران نیز محقق شود.
از سوی دیگر، به‌کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر در تأمین برق آب‌شیرین‌کن‌ها اقدامی است که در هرمزگان و بوشهر آغاز شده است. استفاده از خورشید و باد برای کاهش هزینه‌های انرژی و کاهش فشار بر شبکه برق، آینده این فناوری‌ها را پایدارتر خواهد کرد.
مدیریت آب در ایران دیگر تنها به سدسازی یا انتقال منابع خلاصه نمی‌شود؛ بلکه فناوری در تمام مراحل از شیرین‌سازی و انتقال گرفته تا کشاورزی و بازیافت وارد عمل شده است. ترکیب آب‌شیرین‌کن‌ها، سامانه‌های هوشمند آبیاری، کشاورزی هیدروپونیک، بازیافت پساب و هوش مصنوعی می‌تواند ایران را در مسیر عبور از بحران کم‌آبی قرار دهد. آینده مدیریت آب در کشور، آینده‌ای فناورانه است؛ مسیری که اگرچه پرچالش خواهد بود، می‌تواند بحران امروز را به فرصتی برای توسعه پایدار بدل کند.