زنگ خطر وضعیت AI در ایران!

انتشار شماره جدید گزارش سالانه شاخص هوش مصنوعی (AI Index Report) در دانشگاه استنفورد، بیش از هر زمان دیگری اهمیت راهبردی این حوزه را برای تعیین سرنوشت ملت‌ها در دهه‌های آتی آشکار می‌کند. این گزارش که به مثابه دماسنجی دقیق، نبض توسعه، سرمایه‌گذاری، کاربرد و چالش‌های هوش مصنوعی در سراسر جهان را اندازه‌گیری می‌کند، حاوی نکات هشداردهنده و در عین حال فرصت‌آفرینی است که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت، به خصوص برای کشوری، چون ایران که در بزنگاه تاریخی تعیین مسیر آینده اقتصادی و فناورانه خود قرار دارد. 

گزارش استنفورد صرفاً مجموعه‌ای از آمار و ارقام نیست؛ بلکه روایتی است از شکل‌گیری یک فضای نوین جهانی که در آن، هوش مصنوعی نه به عنوان یک فناوری جانبی، بلکه به مثابه زیرساخت اصلی قدرت اقتصادی، نفوذ سیاسی و توان رقابت‌پذیری کشور‌ها عمل خواهد کرد. نادیده گرفتن این تحول شگرف یا تعلل در همگامی با آن، می‌تواند به معنای حذف تدریجی کشورمان از معادلات آینده صنعت، اقتصاد و حتی امنیت جهانی باشد؛ آینده‌ای که با سرعتی خیره‌کننده در حال شکل‌گیری است و منتظر هیچ کشوری نمی‌ماند!

گزارش جدید دانشگاه استنفورد به روشنی نشان می‌دهد، هوش مصنوعی از مرحله آزمایشگاهی و تئوریک خارج شده و به سرعت در تار و پود زندگی روزمره و ساختار‌های اقتصادی جوامع پیشرو تنیده می‌شود. از افزایش چشمگیر تأییدیه‌های سازمان غذا و داروی آمریکا برای دستگاه‌های پزشکی مبتنی بر هوش مصنوعی که از تنها شش مورد در سال ۲۰۱۵ به ۲۲۳ مورد در سال ۲۰۲۳ رسیده است، تا گسترش ناوگان خودرو‌های خودران شرکت‌هایی، چون Waymo در آمریکا و Baidu در چین که دیگر پدیده‌هایی آزمایشی نیستند و بخشی از حمل و نقل شهری را بر عهده گرفته‌اند، همگی گواه این مدعاست که هوش مصنوعی در حال تبدیل شدن به یک واقعیت ملموس و تأثیرگذار است. 

باید به این نکته توجه داشت که این نفوذ فزاینده تنها به حوزه‌های خاص محدود نمی‌شود. گزارش استنفورد تأکید دارد که کسب‌وکار‌ها با تمام قوا به سمت استفاده از هوش مصنوعی حرکت کرده‌اند، به گونه‎ای که سرمایه‌گذاری خصوصی در این حوزه، به ویژه در بخش هوش مصنوعی مولد، رکورد‌های جدیدی را ثبت کرده است. در سال ۲۰۲۴، سرمایه‌گذاری خصوصی آمریکا در هوش مصنوعی به رقم حیرت‌انگیز ۱/۱۰۹ میلیارد دلار رسیده، که حدود ۱۲ برابر چین (۳/۹ میلیارد دلار) و ۲۴ برابر بریتانیا (۵/۴ میلیارد دلار) است. این ارقام نجومی نشان‌دهنده باور عمیق قدرت‌های اقتصادی به نقش محوری هوش مصنوعی در آینده و عزم جزم آنها برای تصاحب سهم بیشتر از این بازار نوظهور و راهبردی است. از سوی دیگر، افزایش قابل توجه درصد سازمان‌هایی که از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند (از ۵۵ درصد در سال قبل به ۷۸ درصد در سال ۲۰۲۴) و تحقیقات متعددی که بر تأثیر مثبت AI بر بهره‌وری و حتی کاهش شکاف مهارتی نیروی کار صحه می‌گذارند، این واقعیت را تثبیت می‌کند که اقتصاد آینده، اقتصادی مبتنی بر هوش مصنوعی خواهد بود و کشور‌هایی که در این عرصه سرمایه‌گذاری نکنند و زیرساخت‌های لازم را فراهم نیاورند، به تدریج مزیت‌های رقابتی خود را از دست داده و به حاشیه رانده خواهند شد.
به طور خلاصه گزارش ۴۶۰ صفحه‌ای شاخص هوش مصنوعی سال ۲۰۲۵ دانشگاه استنفورد یک پیام روشن و قاطع برای سیاست‌گذاران، صنعتگران، دانشگاهیان و نخبگان کشورمان دارد و آن، اینکه «زمان در حال از دست رفتن است.» هوش مصنوعی دیگر یک موضوع آینده‌نگرانه نیست، بلکه واقعیتی است که حال و آینده اقتصاد، صنعت، امنیت و جایگاه بین‌المللی کشور‌ها را رقم می‌زند. رقابت جهانی به شدت در جریان است و سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در این حوزه صورت می‌گیرد. عقب ماندن در این رقابت به معنای از دست دادن قطار پیشرفت و مواجهه با خطر انزوای فناورانه و اقتصادی است. کشورمان با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی، به ویژه سرمایه انسانی جوان و مستعد، و با تدوین یک راهبرد ملی جامع، منسجم و بلندمدت که شامل سرمایه‌گذاری هدفمند، اصلاحات ساختاری در نظام آموزشی و پژوهشی، ایجاد اکوسیستم نوآوری پویا، توجه به ابعاد اخلاقی و مسئولانه، و تسهیل همکاری‌های بین‌المللی باشد، می‌تواند جایگاه شایسته‌ای در این عرصه حیاتی کسب کند. غفلت از این ضرورت راهبردی، پیامد‌هایی به مراتب سنگین‌تر از چالش‌های کنونی خواهد داشت و آینده‌ای را رقم خواهد زد که در آن، کشورمان نقشی حاشیه‌ای در صحنه جهانی ایفا خواهد کرد. اکنون زمان اقدام قاطع و هوشمندانه است تا اطمینان حاصل شود که کشورمان نه تنها از آینده پیش روی جهان مبتنی بر هوش مصنوعی حذف نمی‌شود، بلکه به یکی از بازیگران فعال و تأثیرگذار در عصر هوش مصنوعی تبدیل می‌شود.