کارکرد اندیشه صدر برای امروز

از مباحث مهم در بررسی اندیشه سیاسی یک اندیشمند این است که برای امروز امت اسلامی و کشور چه استفاده‌ای می‌توان از آن کرد؟ در این راستا، اگر بخواهیم در ارتباط با کارکرد اندیشه شهید محمدباقر صدر برای امروزِ امت اسلامی تأمل کنیم، می‌توانیم با تدبر در آثار و آرای وی، بر روش و شیوه شهید در تبدیل اندیشه و فکر به محصول و ساخت و نهاد و کارکرد تمرکز کنیم و برای پاره‌ای از مشکلات جامعه امروز، به ویژه معضلات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی توشه‌هایی را از خرمن نگاه این اندیشمند اسلامی برداریم.
هر پژوهشگر می‌تواند به راحتی پیش‌فرض‌ها، دیدگاه‌ها، نوع نگاه و اجزای اندیشه ایشان را کشف و کسب کند و حتی بر پایه آنها نظریه‌پردازی کند. مسلماً تکرار صرف نظریه‌های مکشوف شهید صدر، به تنهایی کافی نیست؛ بلکه ما باید ناگفته‌های ایشان را از دل این اندیشه‌ها، کشف و ارائه کنیم. در این راستا، امروز حوزه‌های علمیه و حتی دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی کشور می‌توانند با تمرکز بر ایده‌ها و اندیشه‌های شهید صدر، ملزومات فکری ایشان را دنبال و نظریه‌پردازی کنند. هر چه تاریخ جلوتر می‌رود، اندیشه‌های شهید صدر برجسته‌تر از گذشته تبلور می‌یابد و می‌رود که به یک جریان قوی در حوزه‌های علمی و دانشی در بستر امت تبدیل شود.
اگر به نقش‌های چندگانه شهید صدر در قبال دانش و اندیشه نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که شهید صدر در قبال اندیشه‌های موجود نقش‌هایی، همچون بارورسازی اندیشه، محتوابخشی به اندیشه، ارزش‌افزوده‌بخشی به اندیشه و کارکرد بخشی به اندیشه را داشته است. برای نمونه، شهید صدر در حوزه فقه، اجتهاد نظریه‌ای را به اجتهاد رایج و کلاسیک افزود و براین اساس نظریه مکتب اقتصادی را ارائه کرد که خود یک دانش است و از روش فقهی ویژه تبعیت می‌کند. یکی دیگر از دانش‌های تأسیس شده از سوی شهید صدر دانش اجتماعی مبتنی بر قرآن است که تحت عنوان «مجتمعنا»، در دامنه علم کلام رخ داده است. ایشان این دانش را با نگاه به سنن الهی حاکم بر جامعه، تأسیس کرد که بسیار حائز اهمیت است. شهید صدر توانست از سنن الهی، نقبی به جامعه بزند و از جامعه نیز حرکتی به سمت سنن آغاز و بازتعریفی را از این دو ارائه کند و نشان دهد که نگاه قرآن و دین به جامعه به یک دانش مهم می‌انجامد.
به تعبیر استاد برجسته حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد مبلغی، «شهید صدر» قهرمان میدان به کشاکش آوردن اندیشه‌ها و متناظرسازی آنها نسبت به هم بود. او این شیوه را در اصول، فقه، فلسفه، اقتصاد و اندیشه‌های اجتماعی و فلسفه علمی با قوت گرفت و از این رهگذر موفق به ابداعات و ابتکارات چشمگیری شد. در این راستا، عضو محترم مجلس خبرگان رهبری معتقد است: «مرحوم شهید صدر در اصول، وقتی می‌خواست اندیشه شخصیت‌هایی مانند محقق اصفهانی را مطرح کند، آن را به مصاف اندیشه‌های اصولیان بزرگی همچون نایینی و عراقی و... می‌برد و این رفت و برگشت‌ها را تا آنجا به پیش می‌برد که بتواند تقریری نو از حرف‌های آنها ارائه کند».