نقشه راه سلامت و تحول قوه قضائیه در جمهوری اسلامی ایران

امام خامنه‌ای بار‌ها از شهید بهشتی و شهدای هفتم تیر با عظیم‌ترین تعابیر یاد نموده‌اند و تقریباً هر سال در روز هفتم تیر به مناسبت سالگرد شهادت شهید بهشتی و سایر شهدای هفتم تیر با مسئولان قوه قضائیه دیدار کرده و رهنمود‌هایی به سران و مسئولین این قوه داشته‌اند.
سیّد شهدای انقلاب اسلامی
معظم‌له به طور ویژه، مکرر عظمت مقام و شخصیت شهید بهشتی را یادآور گردیده‌اند:
- شهید بهشتی جزو نوادر زمان بود.
- حقاً سیّد شهدای انقلاب اسلامی است و چشم و چراغ این انقلاب و این ملت بود.
- مرحوم آقای بهشتی رضوان‌اللَّه‌علیه یک عنصر قوی، مستحکم و به‌شخصه یک پرچم برافراشته در سیر انقلاب بود.
- انصافاً این شهید بزرگوار یک نعمتی بود؛ هم برای انقلاب، هم به خصوص برای نیروی قضایی جمهوری اسلامی؛ مرد صاحب فکر، صاحب اراده‌ی قوی، منضبط، اهل کار، پُرنشاط؛ نعمت بزرگی بود.
هفتم تیر، حادثه‌ای فراموش‌نشدنی در تاریخ انقلاب
رهبر انقلاب شهدای هفتم تیر را جزو بهترین و برجستهترین عناصر نظام جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی برشمرده و حادثه هفتم تیر را حادثه‌ای فراموش‌نشدنی در تاریخ انقلاب و حادث‌های که به سرنوشت انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ارتباط دارد، دانسته و آشکار شدن چهرهی نفاق و عناصر استکبار، رسوایی دشمنان ملت، اتحاد ملت، قرار گرفتن مسیر انقلاب در یک مسیر واقعی و صحیح را آثا و نتایج این حادثه ذکر نموده‌اند.
قوه قضائیه، عیار سلامت جامعه و تمامیت نظام
رهبرانقلاب درباره اهمیت قوه قضائیه می‌فرمایند: «قضا در یک کشور، معیار سلامت آن کشور است. اگر دستگاه قضایی سالم بود، می‌توان نتیجه گرفت که وضع عمومی جامعه و کشور از جهت برخورداری از عدالت و دوری از تبعیض و ستم و اجحاف و تجاوز و این غصه‌های بزرگ بشری، سالم است.» ۰۵/۰۴/۱۳۷۰
ایشان در موقعیت دیگری می‌فرمایند: «مسئله قوه قضائیه، مسأله کمی نیست؛ لذا همه وظیفه دارند کمک کنند تا این قوه تعیین‌کننده بتواند نقش ممتاز و بی‌بدیل خود را به انجام برساند. اگر خدای نکرده این قوه فلج باشد، هر چه دستگاه‌های دیگر خوب کار کنند، نخواهند توانست خلأ‌های ناشی از تجاوز‌ها و سوء‌استفاده‌ها و قصور‌ها و تقصیر‌ها را پُر کنند؛ یعنی تمامیّت نظام جز به تمامیّت و کمال قوه قضائیه تحقّق پیدا نخواهد کرد.» ۱۳۸۱/۰۴/۰۵

مطالبات از قوه قضائیه
معظم‌له ایجاد عدالت قاطع و امیدوارکننده، تبدیل دستگاه قضا به ملجأ و مأمن امن برای دادخواهی و سلامت و کارآمدی توأمان قوه قضائیه را از اهداف این قوه اعلام نموده‌اند.
رهبر انقلاب در دیدار‌های هر ساله با مسئولان و دست‌اندرکاران دستگاه قضا انتظاراتشان را مطرح و تشریح می‌نمایند.
برخی مطالبات رهبری از قوه قضائیه:
- مقابله با مفاسد اقتصادی
- ملموس کردن عدالت در زندگی مردم
- رسیدن به کفایت عدل قضایی در کشور
- ارتقا بخشیدن به قوه قضائیه به طور دائم
- برطرف کردن ضعف‌ها، مشکلات، گره‌های کور، با ابتکار و استفاده از ذهن‌های برتر و ممتاز
- تأمین زیرساخت‌های فنی و انسانی برای تحقق یک قوه قوی و مقتدر
- با جرم به هر شکلی مقابله گردد
- نظارت بر حُسن اجرای قوانین و امور جاری
- حفظ ثبات همراه با نگاه نقادانه به شیوه‌های دیوان‌سالاری غلط
- تنظیم دیوان‌سالاری در جهت خدمت به عدالت
- تنظیم قوانین طبق مقررات اسلامی
- دچار انفعال نشدن در برابر جنجال مخالفان و دشمنان و منتقدان بی‌انصاف
- استقرار فناوری نوین در همه بخش‌ها
- دسترسی به اطلاعات برای مسئولان بالای قوه قضائیه در هر لحظه‌ای مهیا باشد
- برنامه‌ای و نظام‌مند عمل کردن
- افتخار و حسنه دانستن خدمت در قوه قضائیه
- از جوانان صالح و انقلابی و فاضل در مسئولیت‌های قوه استفاده کنید.
- اولویت داشتن برخورد با فساد در درون قوه قضائیه
- قضات عادل، شجاع، قاطع، منصف و پر کاری را که بشدت خداترس هستند و عالمانه و بدون ملاحظه قضاوت می‌کنند، مشهور و به جامعه معرفی کنید
- باید برای انعکاس حجم سنگین کار‌هایی که در دستگاه قضایی انجام می‌گیرد، از شیوه‌های جدید و جذاب اطلاع‌رسانی و تبلیغی استفاده شود
- جلوگیری از نفوذ پول و پولدار در داخل قوه قضائیه
- پرهیز از اشتغالات غیر قضایی
- ایجاد احساس پناه بودن قوه قضائیه برای مردم
- قاضی باید مستقل باشد و تحت تأثیر کسی قرار نگیرد
- قضاوت با وجدان و علم و حجّت شرعی
- حکم باید آن‌چنان مستحکم و مستدل باشد که در همه سطوح قابل دفاع باشد.
- مراجعه به شاخص‌های علوی در انتصابات و گزینش‌ها
- سرعت و اتقان، هدف کار قاضی
- به سمت کمال دستگاه و سیستم قضا و تشکیلات قضایی پیش رفتن با وجود با کسری‌ها و کمبود‌ها
- رعایت کامل ضوابط و موازین اسلامی در امر تأمین عدالت
- عدم تبعیض در شمول قانون کشور و قوانین قضایی
- سیاست حبس‌زدایی بسیار کار خوبی است
- بایستی مدیریت ما در امر زندان جوری باشد که زندان به معنای واقعی کلمه آموزشگاه نیکی‌ها شود.
- به قانون اساسی مراجعه کنید و وظایف قوّه را در «قانون» ببینید.
- پیشگیری از وقوع جرم
- سینه سپر کردن در مواقعی که قانون به شکل کلان نقض می‌شود
- حکمت در انتصابات، احکام، رفتار، گفتار؛ بخصوص مسئولان بالای قوه قضائیه
- در دستگاه قضا، مبادی قضا عبارت است از فقه و قانون
- اقتدار و قاطعیّت
- تلطیف قوه قضائیه با رعایت اخلاق، پرهیز از بداخلاقی با مراجعان
تحول در قوه قضائیه
نشریه خط حزب الله متعلق به دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای در شماره دویست و چهل و دوم خود می‌نویسد: «هنوز یک ماه از صدور بیانیه‌ی گام دوم انقلاب اسلامی نگذشته بود که رهبر انقلاب در حکمی رئیس تازه نفس و البته دارای «سابقه طولانی» در این قوه را برای اداره‌ی دستگاه قضا منصوب نمودند. آنچه در حکم انتصاب حجت الاسلام و المسلمین رئیسی توسط رهبر انقلاب مورد تأکید قرار گرفته بود را می‌توان در کلیدواژه‌ «تحول قضایی» خلاصه کرد. رهبر انقلاب در حکم انتصاب آقای رئیسی، پس از تأیید سند تحول قوه‌ قضائیه، ۸ مطالبه اصلی در دوره‌ی جدید ریاست قوه را مطرح نمودند که ناگفته پیداست با تحقق این هشت سرفصل، بخش اعظم تحول قضایی مورد نظر نیز محقق خواهد شد: زمان‌بندی تحول، وجود سه خصوصیت مردمی بودن، انقلابی بودن و ضدفساد بودن در تحول، مبارزه با فساد درون قوه، احقاق حقوق عامه و آزادی‌های مشروع، پرهیز از محافظه‌کاری، استفاده از جوانان صالح، فاضل و انقلابی در قوه، ارتقاء عزت و حرمت قاضی و در نهایت همکاری با قوای دیگر.»
چند ماه بعد (۰۵/۰۴/۱۳۹۸)، رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان قوه قضائیه نیز بار دیگر ضرورت ایجاد تحول در آن قوه را خاطرنشان نمودند. ایشان با تأکید بر اینکه مهم‌ترین مأموریت قوه قضائیه در دوره جدید، «ایجاد تحول در چارچوب اصول اسلام و قرآن و قانون اساسی» است، بر ضرورت تحول با استفاده از شیوه‌های کارآمدتر و مؤثرتر و بهینه شدن شیوه‌های قبلی و همچنین رفع نقصها، خلأ‌ها و اشکالات گذشته تأکید نمودند. رهبر انقلاب ایجاد تحول در قوه قضائیه را نیازمند طراحی کلان و برنامه مدون و زمان‌بندی‌شده دانسته، اما برای ایجاد تحول، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی را پنجاه درصد کار و پنجاه درصد بقیه را مربوط به تحرک و اقدام و عمل برشمردند. امام خامنه‌ای با ابراز امیدواری به تحقق تحول در قوه قضائیه در دوره جدید بر لزوم اجرای سند آماده‌شده تحول بدون تأخیر تأکید نمودند.
تحول با سرعت شگفت‌انگیز
سید ابرهیم رئیسی از زمان عهده‌دار شدن ریاست قوه قضائیه با سرعت و قدرت هر چه تمام‌تر تحول قوه را آغاز و با سرعت تحسین‌برانگیزی دنبال نموده‌اند. برخی اقدامات درخشان دستگاه قضا در دوران ریاست حجت‌الاسلام رئیسی:
- آغاز اصلاح ساختار قوه قضائیه
- تقلیل ۶۳ حساب قوه قضائیه به ۵ حساب و شفاف‌سازی این حساب‌ها
- برخورد با فساد درون قوه قضائیه و انفصال ۶۰ قاضی متخلف از خدمت در پنج ماه اول دوره رئیسی و عزل و محاکمه اکبر طبری معاون اجرایی سابق حوزه ریاست قوه قضائیه
- دستور برای بررسی ویژه تحقیق و تفحص‌های ارجاعی به قوه قضائیه
- برخورد قاطع با مفسدان به ویژه مفسدان دانه درشت و صدور احکام قطعی متعدد و سنگین برای مفسدان اقتصادی
- صدور احاکم تخریب بنا‌ها و ویلا‌های غیرمجاز
- بازگشت چندین هزار میلیارد تومان از پول‌های دزدیده شده توسط دانه‌درشت‌ها
- طراحی سامانه ثبت اموال و دارایی‌های مسئولان
- آغاز گزارش‌دهی فساد یا همان سوت‌زنی
- پیگیری گسترده و صدور احکام پرونده متهمان جاسوسی
- تحول جدی در راه‌های ارتباطی قوه قضائیه با مردم به خصوص در فضای مجازی
- ابلاغ آیین‌نامه اجرای احکام کیفری
- دستورالعمل حفظ کرامت و ارزش‌های انسانی در قوه قضائیه
- بررسی پرونده تمامی زندانیان بدهکار مالی و اعمال حداکثر مساعدت قضایی و قانونی
- ممنوعیت مطالبه وجه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
- بازدید‌های سرزده از حوزه‌های قضایی و سازمان زندان‌ها توسط شخص رییس قوه قضائیه و مسئولان عالی‌رتبه قضایی
- اعطای مرخصی‌های اضطراری در سطح گسترده
- استفاده از هر فرصتی که پیش می‌آید در راستای کاهش تعداد زندانیان، عفو‌های گسترده، تغییر در صدور احکام مجازات‌ها و استفاده از مجازات‌های جایگزین زندان و تکیه به روش عدالت ترمیمی با استفاده از ظرفیت میانجی‌گری، داوری و حل اختلاف مردم از طریق خود مردم
دادگاه‌های ویژه مفاسد اقتصادی
در سال ۱۳۹۸ حجت‌الاسلام رئیسی با شناختی که از مشکلات موجود در روند رسیدگی به پرونده‌های سنگین فساد مالی داشت، در نامه‌ای به رهبر انقلاب درخواست اختیارات ویژه‌ای به عنوان دادگاه‌های مقابله با مفاسد اقتصادی به قوه قضائیه نمود.
پس از آنکه قوه قضائیه با کسب اجازه از رهبر انقلاب دست به تحول در ایجاد دادگاه‌های ویژه مفاسد اقتصادی زد، علاوه بر اینکه روند محاکمات به صورت علنی و با حضور خبرنگاران برگزار شد، سرعت در رسیدگی و صدور رأی در دستور کار قرار گرفت و با دو مرحله‌ای شدن اجرای احکام صادره، احکام بسیار سنگین حبس‌های طولانی مدت، توقیف اموال محکومان، جریمه‌های دولتی بسیار کلان و احکام شلاق صادر شد و هر هفته از راه‌های مختلف اطلاع‌رسانی گردید.