بازدارندگی دانش‌بنیان

در سالی که به تدبیر رهبر حکیم انقلاب به نام «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌زایی» موسوم شد، بد نیست گذری هرچند کوتاه به پیش‌رونده‌ترین صنعت کشور و موفق‌ترین حوزه در جمهوری اسلامی داشته باشیم.
نگاهی گذرا به دکترین دفاعی جمهوری اسلامی نشان می‌دهد، امامین انقلاب موضوع دکترین دفاعی کشور را دفاع همه‌جانبه و سپس بازدارندگی تعیین کرده‌اند. بر این اساس، باید به بررسی تاریخی روندها و حرکت‌های نیروهای مسلح در سیر پیروزی انقلاب تا امروز مبانی بر این دکترین پرداخت.
* همه چیز با انقلاب دوم شروع شد
تسخیر لانه جاسوسی آمریکا مبدأ یک تحول جدی پس از پیروزی انقلاب اسلامی شد. تحولی که در کنار تشکیل بسیج مردمی و با تحریم ایران در همان سال آغاز شد و امر ناگریز دفاع مقدس هشت ساله و نیاز دفاعی کشور و عدم توانایی برای تأمین نیازهای دفاعی از تولیدکنندگان تسلیحات که عمدتا غربی و آمریکایی بود، باعث شد برای تأمین این نیازها نگاه به درون کشور باشد. تداوم تحریم‌های تسلیحاتی و حتی تشدید آن، هرگونه امید به تأمین این نیازها را از بیرون کشور ناکام گذاشت، هرچند فروپاشی شوروی باعث شد بخشی از نیازمندی دفاعی کشور از تسلیحات بلوک شرق تأمین شود، در این میان مدیران و فرماندهان انقلابی با باور توانایی درونی شروع به تأمین نیازهای دفاعی کشور کردند. جهاد خودکفایی که در یگان‌ها شکل گرفت، همواره تقویت شد و شاید بعد از گذشت دو دهه از پیروزی انقلاب اولین دستاوردهای این خودکفایی عیان شد.
بارقه‌های امید با «شهاب»
پروژه موشک‌های بالستیک شهاب تنها یک شروع طوفانی در حوزه موشکی بود که در اواسط دهه هفتاد رونمایی شد.
پروژه‌ای دانش‌بنیان که محصول تلاش‌های دانشمند شهید سردار حسن طهرانی‌مقدم و گروه کارشناسان همراه او بود.
در کنار این بازآماد تجهیزات نظامی هم خبرساز شد. بازآماد تجهیزات جدای از دانش ساخت بوده و دستیابی متخصصان دفاعی به چنین دانشی در آن زمان حایز اهمیت بود.
اما دهه هشتاد و دهه سوم انقلاب دهه‌ای خبرساز در حوزه فناوری‌های موشکی و پیشرفت‌های این حوزه بود، انواع موشک با انواع برد و انواع کاربرد در این دهه رونمایی شد. در همه این پیشرفت‌ها ردپای دانشمندان و پژوهشگران جوان کشور وجود داشت و شاید بتوان گفت اولین تلاش‌های کشور در حوزه تولید دانش‌بنیان در دو نیروی هوایی سپاه و ارتش و با تلاش دو شهید بزرگوار طهرانی مقدم و ستاری صورت گرفت. حتی در خصوص شهید ستاری به طراحی جنگنده‌ها، خودرو و... اشاره می‌شود که برخی از پروژه‌های دانش‌بنیان او با شهادتش ابتر ماند.
در این دهه (دهه هشتاد) در حوزه دفاعی با فناوری موشکی، تولید تانک بومی، تولید سلاح‌های انفرادی، تجهیز یگان‌های زمینی و تولید انواع سلاح‌های سبک و سنگین و نیز تولید جنگنده، بازدارندگی دفاعی تقویت شد، اما هنوز راه‌های ناپیموده بسیاری باقی مانده بود.
حوزه پدافند هوایی، هواپیمایی، دریایی، جنگ الکترونیک، فضایی و... عرصه‌های مهمی برای تکمیل زنجیره بازدارندگی دفاعی بودند.
* دهه جهش صنعت دفاعی
دهه ۹۰ آرام آرام جهش صنعت دفاعی شدت گرفت و علاوه بر پیشرفت در حوزه برد و دقت و تنوع موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز و اژدرهای دریایی بومی رونمایی شد، کار تا جایی پیش رفت که بنابر ادعای سردار حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه فاصله ایده تا طرح و ساخت موشک بسیار کوتاه شده و حجم انبوهی از شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان همکار این نیرو توانایی انجام هرگونه پروژه‌ای را دارند که البته برخی بی‌مهری‌ها باعث شد که توان فناورانه این شرکت‌ها که در برخی حوزه‌ها در جهان منحصر به فرد است، به حوزه‌های غیر نظامی سرریز نشود.
پیشرفت‌های دانش بومی دفاعی در دهه ۹۰ به گونه‌ای شد که بسیاری از دستاوردهای فناورانه در حوزه تسلیحات رزم زمینی که به‌صورت روزانه رونمایی می‌شد، به علت تکثر دیده نمی‌شد و از طرف مردم عادی‌انگاری شده بود. در همین سال‌ها اما برخی صنایع کشور به شکلی وابسته و فشل کار خود را ادامه می‌دادند.
برای نمونه سردار حاجی‌زاده در خصوص صنعت خودرو کشور می‌گوید: «شرکت‌های خودروسازی داخلی با تحریم‌های جدید دیگر امکان تأمین گیربکس اتوماتیک یا سایر قطعات مهم خودروهای خود را نداشتند که شرکت‌های دانش‌بنیان و نیروهای جوان این شرکت‌ها که در صنعت موشکی، پدافند و فضایی با ما همکاری دارند در مدت بسیار کوتاه دو ماهه این گریبکس و قطعات را طراحی کردند و ارائه دادند، در واقع چنین کاری برای این شرکت‌ها خیلی ساده است؛ چراکه در لبه فناوری دنیا در حوزه دفاعی کار کرده‌اند، اما متأسفانه صنعت خودرو استقبال نکرد.»
* شبکه‌ای مبتنی بر دانش
اما کار صنعت دانش‌بنیان دفاعی کشور متوقف در نیروی هوافضا (موشک و پهپاد) نبود و جدای از سامانه‌های مختلف پدافند هوایی اعم از رادارها، سونارها و حساسه‌ها تا سامانه‌های موشکی برد کوتاه، متوسط و بلند که رونمایی شد و با آنها حلقه پدافند هوایی کشور در سراسر سرزمین ایران و حتی آسمان‌های سرزمین‌های اطراف گسترانیده شد، یک تفکر دانش‌بنیان مبتنی بر راهبردهای امام انقلاب یک شبکه هوشمند پدافند هوایی را در کشور ایجاد کرد که همه یگان‌های این حوزه را ساماندهی و حصن و قلعه دفاع هوایی را بر آسمان ایران و منطقه ایجاد کرد و این شبکه پدافندی آزمون خود را به خوبی در مواجهه با پرنده‌های دشمن پس داد.
* آزمون در میدان دفاع از حرم
در همین سال‌ها که نیروی قدس سپاه از حالت محرمانه خارج شد، در کنار این تحول پیشرفت‌های پهپادی کشور به حدی رسید که توانست تا حد قابل قبولی نیازهای هوایی را مرتفع کند و باعث ایجاد نظریه‌های جدیدی در صنعت دفاعی جهان مبنی بر بدون سرنشین کردن ادوات و تسلیحات هوایی، زمینی و زیر سطحی شد.
در این میان خبر شکار (زنده) پهپادهای آمریکایی اگرچه تحول مهمی در حوزه پهپادهای ایرانی را نوید می‌داد؛ اما بیشتر نمایانگر قدرت و پیشرفت جنگ الکترونیک در نیروهای مسلح ایران بود.
در همین بین حضور مستشاری ایران در جنگ علیه گروه‌های تکفیری و استفاده از بخشی از این توان دفاعی نشان داد که این تجهیزات توانمند و دارای کارایی بالایی هستند.
انتقام‌های سخت موشکی و پهپادی نیروهای مسلح در پاسخ به جنایت‌های تروریست‌های تکفیری و ارتش‌های تروریستی با پهپادها و موشک‌های فوق پیشرفته خروجی مهمی برای اتاق جنگ دشمنان در بررسی میزان قدرت بازدارندگی نیروهای مسلح کشور بود. به خصوص اینکه یکی از این پاسخ‌ها شروع انتقام سخت از ترور سیدالشهدای مدافعان حرم با در هم کوبیدن پایگاه نظامی آمریکا در عین‌الاسد بود؛ اقدامی بی‌سابقه در جهان.
* تکمیل بازدارندگی دریایی
در این میان نیمه دوم دهه نود بعد از چندین عملیات اسارت متجاوزان فرامرزی به آب‌های مرزی کشور در خلیج‌فارس رونمایی‌های مهمی در حوزه صنعت دفاعی دریایی در سپاه و ارتش صورت گرفت و مسیر توسعه قدرت دفاع دریایی و راهبردی شدن این نیروها به سرعت پیموده شد و با الحاق انواع شناورهای کوچک و بزرگ و عظیم‌الجثه در قالب ناوها، ناو بندر، ناوشکن و شناورهای تندرو و دو زیست و تسلیحات نوین دریایی، شناورهای زیر سطحی با سرنشین و بدون سرنشین و انواع پهپادهای دریایی و... مسیر بازدارندگی دفاعی دریایی به سرعت پیموده شد و عمق راهبردی دریایی کشور را تا همه آب‌های آزاد دنیا گسترش داد.
* بازدارندگی فضایی
اما مهم‌تر از همه در سه سال آخر دهه نود شاهد ورود رسمی حوزه دفاعی کشور به فضا بودیم، ورودی که شاید قبل از آن در حوزه حامل‌های ماهواره دیده شده بود، این بار با پرتاب ماهواره‌های نظامی عیان شد و شکل جدیدی به خود گرفت و نشان داد شکل کاملی از صنعت دفاعی فضایی در نیروهای مسلح وجود دارد و فرماندهی فضایی نیروی هوافضای سپاه در حال تبدیل شدن به یکی از فرماندهی‌های فضایی مهم در جهان و در زمره چند کشور اول قرار گرفت.
* وقتی قاعده‌ساز و فرمانده یکی باشد
اما همه این توصیفات یک نخ تسبیح در پشت پرده خود داشت. استقلال دفاعی کشور و بازدارندگی دفاعی در سایه توجه به دانش دفاعی بومی اتفاق افتاده، دانشی که از دیدگاه بسیاری از متخصصان این حوزه در بسیاری از ابعاد در لبه فناوری‌های دنیا قرار دارد و اصلی‌ترین عامل در این موضوع فرماندهی مستقیم ولایت فقیه بر نیروهای مسلح است، چراکه مهم‌ترین عامل استقلال و قدرتمند شدن کشور با علم و فناوری، شخص امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) بوده و فرماندهی مستقیم ایشان بر نیروهای مسلح عامل موفقیت این نیروها در این عرصه شده است. در واقع در این عرصه قاعده‌ساز و مجری این قواعد یکی بود.
در واقع اگر به دنبال الگوی عملی در حوزه تولید دانش‌بنیان هستیم، مصداقا در صنعت دفاعی کشور این اتفاق افتاده و حتی بعضاً نیروهای مسلح کشور پا را فراتر از صنعت گذاشته و در حوزه علوم انسانی و اجتماعی مبتنی بر دانش بومی الگوهای موفق امنیتی را ایجاد کرده‌اند و نمونه‌های آن را در محرومیت‌زدایی، مردم‌داری، امنیت بومی و... شاهد هستیم.