مسئله غدیر اثبات ولایت سیاسی و اجتماعی حضرت علی (ع) است

فردا هجدهم ذی الحجة عید سعید غدیر خم است. واقعه غدیر از مهم‌ترین وقایع تاریخ اسلام است که در آن، پیامبر (ص) هنگام بازگشت از حجة الوداع در ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم قمری در غدیر خم، امام علی (ع) را جانشین خود معرفی کرد. حاضران در آن واقعه که بزرگان صحابه نیز در میان‌شان بودند، با امام علی (ع) بیعت کردند.
کتاب پر مغز و جاودانه «الغدیر» اثر مرحوم علامه امینی به این واقعه از منظری بدیع پرداخته است. از نخستین قرون اسلامی تا کنون، در دفاع از تشیع و حقانیت امام علی بن ابیطالب (ع) آثار و تالیفات فراوانی به رشته تحریر درآمده است ولی در میان همه این پژوهش‌ها «الغدیر» از جایگاه رفیع و منزلت خاصی برخوردار است. و تا کنون از حیث محتوی و استحکام مطالب، ابتکار و نوآوری، جامعیت و تنوع موضوعات، و حجم و گستردگی کتاب، اثری که از هر حیث بتوان آن را با «الغدیر» قابل مقایسه دانست، نگارش نیافته است. بدین لحاظ می‌توان گفت که «الغدیر» در نوع خود نمونه منحصر به فرد است.
از امتیازات «الغدیر» آن است که نویسنده دانشمند آن، در سراسر این کتاب بزرگ، جمله جمله و سطر سطر مطالب کتاب خود را به صدها و هزاران جلد از منابع فریقین و بخصوص، آثار معتبر دانشمندان اهل سنت مستند نموده است. نخست به نقل مطالب می‌پردازد، و با رعایت امانت و بدون هیچ گونه دخل و تصرفی، مطالب را از منابع معتبر اهل سنت نقل می‌کند، و پس از طرح مطلب، در صورت نیاز، از آن، در راستای اهداف خود استفاده می‌کند. دقت و امانت کامل او در نقل، به گونه‌ای است که او را «امین نقل» لقب داده اند.
علامه امینی عالمی است دوستدار پیامبر (ص) و اهل بیت آن حضرت و بخصوص امیرالمؤمنین (ع) یعنی چهره شاخص و شخصیت بزرگ اهل بیت (ع). او به علی بن ابی طالب (ع) و اهل بیت (ع) عشق می‌ورزید و محبت آنان در قلب و روح او موج می‌زد. هر گاه که بارگاه مطهر و نورانی مولی الموحدین علی بن ابی طالب (ع) را می‌نگریست، بی اختیار سیلاب اشک از چشمانش سرازیر می‌شد. یا هنگامی که برای زیارت به حرم مطهر مشرف می‌شد و به خواندن زیارت می‌پرداخت، از آغاز تا پایان زیارت اشک می‌ریخت.مهمترین انگیزه‌ای که به او نیرو بخشید تا این همه مشقت و زحمت را تحمل کند و آن اثر بزرگ را پدید آورد، محبت علی (ع) و اولاد معصوم آن حضرت بود. و مهمترین پشتوانه او برای رسیدن به چنین مقصودی، عنایت خداوند و توجه خاص علی (ع) بود.
بر همین اساس و به مناسبت عید غدیر خم و برای شناخت بیشتر کتاب الغدیر با حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه مدیر گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم می‌شود:
حجت الاسلام خسروپنا :مرحوم علامه عبدالحسین امینی نجفی معروف به علامه امینی است؛ ایشان از بزرگان شیعه بود و ۱۲ تیرماه ۱۳۴۹ دار فانی را وداع می‌گوید. بزرگترین خدمتی که آن مرحوم برای اسلام و جهان تشیع انجام داد نگارش و تألیف کتاب عظیم شأن الغدیر است.مرحوم علامه امینی اصالتاً اهل آذربایجان شرقی بوده و مدتی تحصیلات آغازین خود را در تبریز گذراند. سپس برای ادامه تحصیل راهی نجف اشرف شد و تا مرحله اجتهاد در حوزه علمیه نجف به تحصیل پرداخت. ایشان در محضر علمای بزرگی کسب علم کرد و بهره برد. همچنین اجازات و اجتهاد روایی را از علمای بزرگی چون حضرات آیات آقابزرگ تهرانی، آقا سید حسین طباطبایی قمی، میرزا علی حسین شیرازی و دیگر بزرگان را کسب کرد.
وی ادامه داد: لازم به تاکید است علامه امینی، شاگردان بسیاری را نیز تربیت کرد که مرحوم آقا سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی که معروف به محقق طباطبایی است یکی از شاگردان آن مرحوم به شمار می‌رود. محقق طباطبایی یکی از بزرگان کتاب شناس و مصححین بود که در حوزه نجف و قم خدمات بزرگی انجام داد و شخصیت‌های بسیاری از محضر ایشان بهره بردند. او همچنین از شاگردان مرحوم آقا سید ابوالحسن اصفهانی و مرحوم محقق میرزا حسین نائینی بود که توانست مرحوم آقا شیخ محمد حسین کاشف الغطاء را درک و از محضر مرحوم آقا شیخ عبدالکریم حائری بهره ببرد.
الغدیر؛ دائرة المعارف بزرگ امامت شناسی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: مرحوم علامه امینی آثار متعددی را تألیف کردند که معروف‌ترین آن الغدیر است برای مثال کتاب «کامل الزیارت ابن قولویه» را تحقیق و تعلیق زد و دیگر ایشان کتاب «سیرتنا و سنّتنا، سیرة نبینا و سنّته» است که از کتب بسیار مهم جهان تشیع محسوب می‌شود. همچنین کتاب «المقاصد العلیه فی المطالب السنیه‌» که مربوط به عالم ذر و عالم پیمان می‌شود به قلم علامه نگارش شده است. البته تعلیق‌هایی نیز بر وسایل و مکاسب شیخ دارند بر همین اساس کتاب‌های فقه اصولی نیز از ایشان به جای مانده است. اما مهمترین اثر ایشان الغدیر بوده که کاری کم نظیر و ماندگار و جاودان است که می‌توان آن را یک دائرة المعارف بزرگ امامت شناسی دانست.
وی گفت: الغدیر کتابی ۲۰ جلدی بوده که ۱۱ جلد آن در ۲۲ جلد به زبان فارسی منتشر شده است. مرحوم علامه امینی برای آنکه بتواند الغدیر را بنویسد سفرهای متعددی انجام داد و برای تحقیق و تألیف این کتاب به سفرهای زیادی چون سفر به سوریه دارد و کتاب‌های کتابخانه این کشور را می‌بیند و در خود نجف کتابخانه امیرمومنان (ع) را زیر رو می‌کند. همچنین سفر مفصلی به هندوستان دارد و از دیگر سفرهای ایشان می‌توان به سفر پاکستان، مغرب، مصر و دیگر کشورها اشاره کرد.خود علامه می‌گوید من برای آنکه کتاب الغدیر را بنویسم ۱۰ هزار کتاب از بای بسم الله تا تای تمت را خوانده ام و ۱۰ هزار کتاب دیگر را نیز مراجعه کردم. ایشان به مدت چهارماه با وجود هوای گرم هندوستان به مناطق مختلف این کشور سفر می‌کند و با مراجعه به کتابخانه های این کشور با روزانه ۱۶ ساعت کار علمی بیش از ۴ هزار صفحه از کتاب الغدیر را تألیف می‌کند.
حجت الاسلام خسروپناه ادامه داد: اسم کامل کتاب الغدیر «الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب» است در واقع ایشان در این کتاب اقدام به اثبات خلافت و امامت بلافصل امیرمومنان در واقعه غدیر می‌کند و با بررسی سند حدیث غدیر نشان می‌دهد که سند متواتر و یقین آور بوده و قطعاً چنین حدیثی از پیامبراکرم (ص) نقل شده است. همچنین در این کتاب سند حدیث را از صحابه و تابعین تا علمای قرن ۱۴ قمری که در منابع اهل سنت وجود دارد را مورد بررسی قرار می‌دهد و نام ۱۱۰ تن از صحابه پیامبر و ۸۴ تن از تابعین را ذکر می‌کند که ماجرای غدیر را نقل کرده اند. در ۶ جلد بعدی نیز ناقلان غدیر را معرفی می‌کند و این مهم است که شاعران اهل سنت درباره غدیر شعر سروده اند و این یک دلیل برای اثبات ماجرای غدیر محسوب می‌شود.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: مرحوم علامه امینی این عالم ربانی ۴۰ سال از عمر شریف خود را صرف کرد و هزاران کتاب خواند تا توانست این موسوعه را تدوین و تألیف کند. ایشان توانست غدیر را از منظر قرآن بررسی و آیات و روایات مربوط را توضیح دهد و همچنین در زمینه مباحث ادبی و اشعار شعرای غدیر به گونه‌ای زوایای مختلف زندگی، اندیشه و آثار آنان را مورد بررسی قرار می‌دهد که گویی خود با آنان می زیسته است. البته ایشان تنها از اشعار اهل سنت بهره نبرده بلکه اشعار شعرای شیعی را نیز در الغدیر ذکر می‌کند.این نکته را اشاره کنم پیش از تألیف کتاب الغدیر جناب علامه امینی، عالم بزرگی در هندوستان زندگی می‌کرد که مرحوم میرحامد حسین هندی نام داشت. وی سال ۱۳۰۶ قمری از دنیا می‌رود و از سادات هندوستانی بود. آن مرحوم در دفاع از تشیع کارهای بسیاری از جمله به تألیف کتاب «عبقات الانوار» اقدام می‌کند. این کتاب ارزشمند در دفاع از امامت و ولایت امیرمومنان (ع) است. همچنین کتابخانه تخصصی امامت شناسی را در لکهنو هندوستان تأسیس و کتابهای مختلف شیعه و سنی را در آن جمع آوری می‌کند.
خسروپناه ادامه داد: مرحوم مؤلف اعیان الشیعه می‌گوید بیش از ۳۰ هزار کتاب خطی و چاپی در آن کتابخانه وجود داشت مرحوم علامه امینی هم از کتاب عبقات الانوار میرحامد بسیار استفاده کرده و هم از کتابخانه این عالم ربانی بهره فراوان برد. بنابراین اگر میرحامد حسین نبود و کتابخانه ایشان تأسیس نمی‌شد الغدیر هم به قلم تحریر در نمی‌آمد.
کتاب عبقات الانوار میرحامد حسین
حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه در خصوص کتاب عبقات الانوار گفت: در این کتاب نقد باب هفتم کتاب «تحفه اثنا عشریه» عبدالعزیز دهلوی است عبدالعزیز دهلوی فرزند شاه ولی الله دهلوی از علمای اهل سنت بود که قیام‌ها و مبارزاتی در کارنامه خود داشته است. پسرش کتاب «تحفه اثنا عشریه» را می‌نویسد که شامل ۱۲ باب می‌شود. او در این ۱۲ باب به نقد تشیع می‌پردازد که باب هفتم نقد امامت از منظر شیعه است. مرحوم میرحامد حسین با تألیف «عبقات الانوار» به نقد باب هفتم این کتاب می‌پردازد.البته یک عالم بزرگ با نام میرزا محمد کامل دهلوی که از علمای شیعه به شمار می‌رود کتاب «نزهه اثنا عشریه» را می‌نویسد و به نقد کتاب «تحفه اثنا عشریه» می‌پردازد؛ گفتنی است پس از تألیف این کتاب وی به شهادت می‌رسد. حتی می‌توان گفت قبل از میرزا محمد کامل دهلوی کسی که به دفاع از تشیع پرداخت مرحوم قاضی نور الله شوشتری است که با تألیف کتاب «احقاق الحق و ازهاق الباطل» به اثبات تشیع و امامت امیرمومنان (ع) اقدام می‌کند. بنابراین مرحوم علامه امینی سر سفره بزرگانی چون میرزا محمد کامل دهلوی، میرحامد حسین و قاضی نور الله شوشتری نشست و از زحمات و تلاش این بزرگان استفاده کرد؛ علامه امینی خود با یک جهاد تبیین ۴۰ ساله در اثبات امامت امیرمومنان و غدیر گام‌های مهمی برداشت. انصافاً ایشان مجاهدانه عمر خود را در دفاع از ولایت امیرمومنان (ع) صرف کرد.
معاون علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه گفت: بر این اساس موضوع الغدیر اثبات غدیر است. اینکه مسئله غدیر را به صورت معنا شناختی «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» را فقط به معنای محبت قلمداد کنیم درست و علمی نیست بلکه مسئله غدیر اثبات ولایت سیاسی و اجتماعی حضرت علی (ع) است. بنابراین با توجه به آیه ۶۷ سوره مائده نمی‌توان ولایت را تنها محبت دانست اینکه پیامبراکرم (ص) روز غدیر همه حجاج رفته را برگردانند و منتظر باشند تا کسانی که عقب هستند برسند تنها بگویند علی را دوست داشته باشید؛ صحیح نیست. همچنین آیه سوم سوره مائده بیانگر ولایت سیاسی اجتماعی امیرمومنان علی (ع) است که همه این آیات در الغدیر ذکر می‌شود. حتی نام دانشمندان اهل سنت که می‌گویند این آیه در روز غدیر بعد از نصب الهی امیرمومنان علی (ع) بر پیامبراکرم (ص) نازل شده است. بنابراین آیات و روایات فراوانی در اثبات غدیر در کتاب الغدیر ذکر می‌شود.
حجت الاسلام خسروپناه در پایان گفت: لازم به تاکید است یکی از مهمترین پیام‌های غدیر آن است که مهدویت استمرار امامت و امامت استمرار نبوت است.