توافق چین و برزیل برای کاهش نقش دلار؛ اهمیت و مزایا

چین و برزیل به عنوان دو اقتصاد نوظهور و بزرگ، هفته گذشته در مورد کاهش کاربرد دلار در مبادلات تجاری و استفاده از ارز‌های ملی به توافق رسیدند. این توافق در نشست تجاری دو کشور در پکن به دست آمد و عدم سفر رییس‌جمهور برزیل نیز مانعی در این روند نبود. این توافق به چین، رقیب اصلی هژمونی اقتصادی ایالات متحده، و برزیل، بزرگترین اقتصاد آمریکای لاتین، اجازه می‌دهد تا معاملات سالانه تقریبا ۱۵۰ میلیارد دلاری خود را مستقیماً انجام دهند و به جای دلار، یوآن و رئال مبادله کنند.

 باید توجه داشت که موج دلارزدایی از اقتصاد در حال آغاز بوده و این توافق تنها بخشی از جریان مهم اقتصاد بین‌الملل است. برای نمونه، هفته گذشته یکی از مقامات روسیه اعلام کرد که کشور‌های گروه بریکس در مورد ایجاد ارز مشترک به توافق رسیده و در نشست آن جزییات را تشریح خواهند کرد. همچنین اتحادیه جنوب شرق آسیا موسوم به «آ سه آن» نیز اخیراً در مورد استفاده از ارز‌های ملی کشور‌های عضو خبر داده است.

 مزایای توافق پکن و برازیلیا
 دلار آمریکا از زمان جنگ جهانی دوم در اکثر مبادلات تجاری جهانی به کار گرفته شده و برجسته‌ترین نماد هژمونی آمریکا را نشان می‌دهد. از همین روی، به اقتصاد ایالات متحده مزیت بزرگی می‌دهد، چون اسکناس‌های مورد استفاده در تجارت بین‌المللی را چاپ می‌کند، کارتی که در هیچ کشور دیگری در دسترس نیست؛ و از آنجایی که ایالات متحده آمریکا بزرگترین اقتصاد را دارد، و دلار پرمعامله‌ترین ارز در سراسر جهان است، تأثیر افزایش نرخ بهره ایالات متحده تنها به اقتصاد محلی و شهروندان آمریکایی محدود نمی‌شود، بلکه تأثیر آن بر همه کشور‌های جهان و در نتیجه حرکت اقتصاد جهانی است.

 با توجه به رقابت شدید بین ایالات متحده و چین، یا به طور دقیق‌تر مبارزه قدرت‌های بزرگ، پکن طبیعتاً به دنبال خلع سلاح واشنگتن از مهمترین ابزر اقتصادی خود از طریق مجموعه‌ای از توافق‌نامه‌ها است که از طریق استفاده ارز‌های ملی در مبادلات محقق می‌شود. در این زمینه، چین و برزیل نقش مهمی در شکل دادن به بازار جهانی دارند؛ چین دومین اقتصاد قدرتمند جهان پس از ایالات متحده بوده و برزیل نیز بزرگترین اقتصاد آمریکای لاتین است.

 این قرارداد اولین در نوع خود است که چین با یک کشور آمریکای لاتین منعقد می‌کند، به ویژه اینکه پکن بزرگترین شریک تجاری برزیل است و ارزش مبادلات تجاری دو کشور در سال گذشته (۲۰۲۲) حدود ۱۵۰ میلیارد دلار بود. اداره توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری برزیل (Apex Brasil) نیز در بیانیه‌ای با اشاره به اینکه چین بزرگترین شریک تجاری برزیل است، اعلام کرد که «انتظار‌ها می‌رود که این امر باعث کاهش هزینه‌ها، ارتقاء بیشتر تجارت دوجانبه و تسهیل سرمایه‌گذاری شود.»

 البته این توافق، نخستین گام برای کاهش نقش دلار در تجارت جهانی نیست، چون پیشتر قرارداد‌های بسیاری بین کشور‌های مختلف برای معامله با یکدیگر به ارز‌های ملی منعقد شده است، اما اندازه اقتصاد چین و برزیل، این روند را وارد مرحله مهم و جدیدی می‌کند. همچنین، برزیل و چین نماینده دو بازیگر مهم در بلوک بریکس هستند که شامل روسیه، هند و آفریقای جنوبی نیز بوده و مجموعاً بیش از یک سوم اندازه اقتصاد جهانی را شامل می‌شود.

 در مجموع سه مزیت برای توافق چین و برزیل می‌توان برشمرد که عبارتند از:

۱- با حذف نیاز به کارمزد تبدیل ارز که معمولاً هنگام مبادله یک ارز با ارز دیگر دریافت می‌شود، هزینه‌های تراکنش کاهش می‌یابد. چین و برزیل با استفاده از ارز‌های خود می‌توانند از این هزینه‌های اضافی اجتناب و مبادلات تجاری و مالی را کارآمدتر و مقرون به‌صرفه‌تر کنند.

۲- این توافقنامه باعث افزایش تجارت دوجانبه می‌شود. با حذف نیاز به ارز سوم، فرآیند تراکنش تسهیل و تجارت در هر دو کشور آسان‌تر می‌شود. این افزایش تجارت می‌تواند منجر به رشد اقتصادی بیشتر برای هر دو کشور شود.

۳- این قرارداد سرمایه‌گذاری بین چین و برزیل را تسهیل می‌کند. سرمایه‌گذاران با انجام معاملات مستقیم به ارز‌های خود، اعتماد بیشتری به ثبات نرخ ارز خواهند داشت که می‌تواند جریان سرمایه‌گذاری بیشتر بین دو کشور را تشویق کند.

 سختی مسیر
 براساس داده‌های رسمی، بیش از ۶۰ درصد از ارز‌های ذخیره جهانی به دلار است. علاوه بر تجارت جهانی، مؤسسات مالی بین‌المللی و سازمان ملل متحد همگی به دلار آمریکا وابسته هستند که نشان‌دهنده قدرت مالی و پولی دلار و در واقع ایالات متحده است. با این وجود، داده‌ها نشان می‌دهد که دلار آمریکا بخشی از سهم عمده خود را در معاملات تجاری جهانی از دست داده است. در مارس ۲۰۲۲، بری آیچنگرین، مورخ اقتصادی در دانشگاه کالیفرنیا، اعلام کرد که نقش دلار در ذخایر بانک‌های مرکزی کاهش یافته است. بطوریکه سهم آن از ۷۱ درصد در سال ۱۹۹۹ به ۵۹ درصد در سال رسیده، یعنی دلار تقریباً ۱۲ درصد از سهم خود را در نزدیک به دو دهه از دست داد.

 همچنین سرعت رویگردانی بسیاری از کشور‌های جهان از دلار و جایگزینی آن با سایر ارز‌های محلی در معاملات تجاری خود بی‌سابقه است و حتی شرکای سیاسی واشنگتن مانند عربستان را نیز شامل می‌شود. هفته گذشته، وزارت امور خارجه هند اعلام کرد که هند و مالزی از روپیه هند در معاملات تجاری بین دو کشور استفاده خواهند کرد، چون بانک مرکزی هند مجوز تجارت بین‌المللی با پول ملی را داده است.

 بسیاری از تحلیلگران باور دارند که شاید در کوتاه‌مدت و حتی میان‌مدت خطری برای دلار وجود ندارد، اما این اتفاق نظر نیز وجود دارد که توافق‌های اخیر نشان‌دهنده آغازی بر پایان سلطه دلار است و کشور‌های دیگر نیز به آن ملحق می‌شوند. احتمالا، جنگ ارزی کنونی بخش از درگیری ژئوپلیتیکی بین واشنگتن و پکن باشد که هدف آن رهایی از هژمونی دلار و کنترل آن بر تجارت و اقتصاد در سراسر جهان است.

 دلیل کاهش وابستگی به دلار
 در چند سال گذشته، بسیاری از کشور‌ها تلاش‌های هماهنگی برای محدود کردن وابستگی به دلار انجام داده‌اند. اعتماد به دلار به دلیل استقراض بی‌رویه، مخارج و خلق پول توسط دولت ایالات متحده همچنان رو به کاهش است. استفاده آمریکا از دلار به عنوان سلاح سیاست خارجی نیز بسیاری از کشور‌ها را نسبت به اتکای صرف به دلار محتاط می‌کند. تحت سیستم جهانی کنونی، بیشتر تجارت دلاری جهان از طریق سیستم سوئیفت انجام می‌شود. این سیستم موسسات مالی را قادر می‌سازد اطلاعات مربوط به تراکنش‌های مالی را در یک محیط امن و استاندارد ارسال و دریافت کنند.

 از آنجایی که دلار ارز ذخیره جهانی است، سوئیفت در واقع سیستم بین‌المللی دلار را تسهیل می‌کند؛ بنابراین سوئیفت به عنوان اهرمی مهم برای ایالات متحده نسبت به سایر کشور‌ها می‌دهد. ایالات متحده قبلاً از این سیستم به عنوان ابزار علیه کشور‌هایی مانند ایران، روسیه و چین استفاده کرده است. برای نمونه پس از حمله روسیه به اوکراین، دسترسی چندین بانک روسی به سوییفت مسدود شد. همچنین در سال ۲۰۱۷، ایالات متحده تهدید کرد که اگر چین از تحریم‌های سازمان ملل علیه کره شمالی پیروی نکند، از این سیستم خارج خواهد شد. از همین روی، یکی از راه‌های جلوگیری از استفاده ابزاری ایالات متحده از دلار، به حداقل رساندن وابستگی به دلار است.