چرا میدان گازی «آرش» اهمیت راهبردی دارد؟/ علل اختلاف ایران و کویت در میدان گازی «آرش» چیست؟

در شرایطی که منطقه به سمت آرامش و ثبات پیش می‌رود و کشورهای حاشیه خلیج فارس دست دوستی به جمهوری اسلامی ایران دادند، وزیر نفت کویت به همراه یک منبع در وزارت امورخارجه عربستان در یک ادعایی عجیب اعلام کردند که میدان گازی «آرش» حق مشترک عربستان و کویت است و از ایران می‌خواهیم که مذاکرات در این زمینه را آغاز کند. طرح چنین موضوعاتی در شرایط کنونی نه‌تنها مشکلی را حل نخواهد کرد؛ بلکه ممکن است اختلافات را در منطقه افزایش دهد. اینکه کویت از لحاظ گازی با مشکل مواجه است و میدان گازی آرش را محلی برای تأمین نیازهای خود در حوزه گاز می‌بیند، ایده و رویکرد امکان‌پذیری نیست؛ نباید این کشور برخلاف واقعیت رفتار کند. 

در همین راستا «محسن خجسته‌مهر» مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفته است، هم‌اکنون میدان نفتی مشترک تعیین‌تکلیف نشده‌ای بین ایران و عربستان وجود ندارد؛ از سوی دیگر با توجه به احیای روابط بین دو کشور، کارهای مقدماتی برای انجام همکاری دوجانبه آغاز شده است.

وی گفت: «برای همه میدان‌های مشترک بین ایران و عربستان برنامه و مصوبه‌های لازم برای افزایش تولید و نگه‌داشت توان تولید دریافت شده است.»

خجسته‌مهر تصریح کرد: «برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش آمادگی کامل وجود دارد و منابع قابل‌توجهی را برای اجرای طرح توسعه این میدان در هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران مصوب کرده‌ایم و با آماده‌ شدن شرایط، حفاری را در میدان آرش آغاز می‌کنیم.»

«سعد البراک» وزیر نفت کویت مخالفت کامل کشورش را با اقدامات ایران در میدان گازی آرش اعلام کرد و مدعی شد: «میدان «الدورا» (آرش) ثروت طبیعی کویت و عربستان است و هیچ طرف دیگری تا زمانی که ترسیم مرزهای دریایی تعیین‌تکلیف نشده است، در آن حقی ندارد.»
همچنین خبرگزاری رسمی عربستان «واس» به نقل از یک مقام آگاه در وزارت امور خارجه این کشور ادعا کرد، مالکیت ثروت‌های طبیعی در مناطق آبی تقسیم‌شده، ازجمله میدان گازی «الدورا» (آرش) کاملاً متعلق به عربستان و کویت است و این دو کشور از حاکمیت کامل بر منابع طبیعی این منطقه برخوردارند.

این اختلاف به دهه ۱۹۶۰ برمی‌گردد. در این دوره، مرز‌های دریایی به درستی تعریف نشده بودند و گاز هم یک کالای استراتژیک به شمار نمی‌رفت؛ به همین دلیل ایران و کویت به دو شرکت امتیازات فراساحلی برای کشف اعطا کردند؛ یکی به شرکت نفت انگلیس و ایران سابق که بخشی از BP شد و دیگری به رویال داچ شل.

همزمان کویت و عربستان، یک منطقه خنثی یا بی‌طرف به نام PNZ ایجاد کردند و قرارشان بر این شد که در این منطقه، توسعه میادین هیدروکربنی به صورت مشترک از طریق شرکت‌های نفت هر دو کشور انجام بگیرد؛ اما از آنجایی که تمرکز کشور‌ها تا این لحظه بر توسعه میادین غیرمشترک بوده، این میدان دست‌نخورده باقی ماند.

بر اساس گزارش مؤسسه خاورمیانه، «با بالارفتن تقاضای گاز، عربستان سعودی و کویت مذاکرات توسعه میدان را در دهه ۲۰۰۰ آغاز کردند؛ اما این مذاکرات سال ۲۰۱۳ به دلیل اختلاف‌نظر در مورد اشتراک تولید گاز و خطوط لوله متوقف شد. طرح مذاکرات این بود که گاز تولیدشده به بخش تحت کنترل عربستان در PNZ منتقل شود و بعد از فرآوری، بخشی از آن به کویت داده شود؛ اما کویت می‌خواست به صورت مستقیم ۵۰ درصد گاز تولیدی را در اختیار داشته باشد و به دلیل عدم اعتماد به عربستان، مخالف این طرح بود. مذاکرات سال‌های ۲۰۱5ـ 2014 هم ادامه پیدا کرد، اما اختلاف بر سر فلسفه عملیات سبب شد، در نهایت کل پروژه متوقف شود و توسعه میدان الدورا به فراموشی سپرده شود. به تازگی بدون توجه به ادعای ایران، عربستان سعودی و کویت توافقنامه‌ای برای توسعه این میدان امضا کردند و قرار شده دو خط لوله مجزا در میدان احداث شود.»

 اهمیت اقتصادی این میدان را می‌توان در چهار زمینه طبقه‌بندی کرد:
 1-حمایت از توسعه بخش‌های گوناگون اقتصادی هر سه کشور
 2-تولید روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی
 3-تولید ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی در روز
 4-تأمین تقاضای داخلی برای گاز طبیعی و مایعات هر سه کشور.

میدان نفتی و گازی آرش یکی از میادین توسعه‌نیافته استراتژیک کشورمان است که مشترک با ناحیه بی‌طرف بین کویت و عربستان است. امتداد ساختمان میدان آرش در آب‌های ایران و ناحیه بی‌طرف بین کویت و عربستان، به میدان الدوره کویت می‌رسد که از سال ١٩٧۵ در حال بهره‌برداری است.
طبق این مرز، حدود چهل درصد از این میدان انرژی، در آب‌های فلات قاره ایران است. سال‌ها پیش شرکت ملی نفت ایران به منظور تعیین میزان ذخایر، بلافاصله اقدام به حفر یک حلقه چاه اکتشافی (چاه شماره یک آرش) کرد که موقعیت این چاه نزدیک به خط مرزی مورد قبول کشورمان است. طی۱۲ سال گذشته کشور کویت با مستمسک قرار دادن نتایج لرزه‌نگاری انجام شده از طرف شرکت شل برای این کشور، اقدام به تعریف خط مرزی جدید کرد که بر اساس این مرز، کل ساختمان میدان آرش در بخش عربی میدان قرار می‌گیرد؛ اما این مرز هیچگاه مورد پذیرش کشورمان قرار نگرفته است.

آب‌های فلات قاره چیست و  اختلاف ایران و کویت بر سر چه موضوعی است؟

بر اساس ماده ۷۶ کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق بین‌الملل دریاها، فلات قاره دولت ساحلی شامل بستر و زیر بستر مناطق دریایی در ماورای دریای سرزمینی است که تا لبه بیرونی حاشیه قاره کشیده شده است. طبق این ماده، چنانچه لبه بیرونی قاره گسترش چندانی نداشته باشد تا ۲۰۰ مایل از خط مبدأ به عنوان فلات قاره دولت ساحلی در نظر گرفته می‌شود. در این منطقه اکتشاف و بهره‌برداری و حفاظت و اداره تمامی منابع طبیعی جاندار و بی‌جان بستر و زیربستر دریا و آب‌های روی آن و انجام سایر فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با بهره‌برداری از آب، باد و جریان‌های دریایی برای تولید انرژی در انحصار دولت ساحلی است. در دریاهایی که فلات قاره دو کشور بر هم منطبق می‌شود، از روش خط میانه یا ترسیم نقاطی که در فاصله برابر از هر دو کشور قرار دارد، استفاده می‌شود.

محل اصلی اختلاف، به تعیین مرز آب‌های فلات قاره بین این دو کشور بازمی‌گردد. توضیح اینکه دولت کویت برای تعیین مرزهای فلات قاره، خط مستقیم ایران را نمی پذیرد و معتقد است که خط مبدأ دریایی ایران باید قبل از جزیره خارک و نزدیک ساحل ایران باشد.