نخبگان در بستر انتخابات/ نقشی موثر در مشارکت عمومی

جامعه امروز از گروه‌ها و اقشار مختلفی با گرایشات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی گوناگونی تشکیل شده است؛ افرادی که گاه جزوی از توده و عامه مردم و گاه جزو افراد خاص، نخبگان و سلبریتی‌ها هستند. به باور جامعه شناسان و اندیشمندان اجتماعی سلبریتی‌ها تنها افراد بازیگر و مشهور را تشکیل نمی‌دهند بلکه گاه سلبریتی‌ها از حوزه اجتماع و گاه از دل سیاست بیرون می‌آیند و نقش نخبگان و خواص و تاثیرگذاران جامعه را دارند. نخبگانی که نقش موثری در وقایع و روند جامعه و حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایفا می‌کنند.

نخبگان، صاحبان قدرت سیاسی و اقتصادی هستند و نخبگان فکری افرادی هستند که اندیشه، فکر، روش‌های بهینه، تئوری، آینده‌نگری و دوراندیشی را تولید می‌کنند و این نخبگان روش‌های عقلایی تحقق اهداف را مشخص می‌کنند.

در همین رابطه برخی از اندیشمندان به واسطه اهمیت نقش و جایگاه نخبگان، موتور محرکه توسعه یافتگی هر کشوری را نتیجه عمل و فکر نخبگان قلمداد می‌کنند. باید گفت توسعه یافتگی در هر کشوری ارتباط مستقیمی با نخبگان دارد و معاشرت منطقی و سازمان‌یافته میان نخبگان فکری و نخبگان ابزاری می‌تواند سرنوشت یک جامعه را تعیین کند.
با توجه به اینکه نقش و عملکرد نخبگان در شکل ‎دهی به نهاد‌های مدنی و جهت‌گیری فکری مردم و تاثیرگذاری آن‌ها بر بدنه جامعه امری انکارناشدنی است این مهم در عرصه انتخابات و هدایت افکار عمومی به سمت و سوی مشخص نیز کارکرد خاص خود را دارد و می‌تواند به عنوان اهرم اثرگذار در عرصه انتخابات ایفای نقش کند. در همین ارتباط با دکتر محمدرضا مرندی استاد دانشگاه شهید بهشتی گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

*جناب مرندی! نقش نخبگان را در انتخابات چطور ارزیابی می‌کنید؟
** تحولات اجتماعی معلول خاص نخبگان است و بر اساس تئوری نخبگان، جامعه به دو گروه نخبه و توده تقسیم می‌شود و نخبگان گروه‌های تأثیرگذار هستند.
ما دو دسته نخبه داریم؛ نخبه فکری و نخبه سیاسی. نخبه فکری کسی است که در جهت فکری تأثیرگذار است و نخبه سیاسی کسی است که به دلیل ابزار‌های قدرتی که در دست دارد تأثیرگذار است مانند وزیر یا استاندار. اکنون در این قسمت بیشتر نخبگان فکری در مبحث انتخابات تأثیرگذار هستند چرا که نخبگان ابزاری نمی‌توانند نقش خاصی را جانبدارانه ایفا کنند.
نخبگان فکری افکار و اندیشه‌های جامعه را می‌سازند و توده را با خودشان همراه می‌کنند و تحولات اجتماعی معلول خاص آنهاست، ولی نخبه‌ایی می‌تواند کار خودش را پیش ببرد که توده را همراه خود کند و در اینجا ابزار رسانه و ارتباطات اهمیت پیدا می‌کند.
ابزار انتقال دیدگاه نخبگان به توده همین رسانه و ارتباطات است که از این طریق صورت می‌گیرد و در همه مسائل از جمله در انتخابات این نخبگان هستند که می‌توانند ایده بدهند و جامعه را تشویق کنند به مشارکت و یا اینکه مردم را ناامید کنند و از مشارکت باز دارند؛ بنابراین نقش اساسی در مسئله انتخابات و شور انتخاباتی و حهت گیری انتخابات دارند. مهم این است که نخبگان درست وارد شوند و کاندیدا‌های خوب و مؤثری را مطرح کنند در نتیجه انتخابات و شور انتخاباتی و مشارکت و کیفیت مشارکت مردم اثر دارد، اما چنانچه از ابزار رسانه و ارتباطات به خوبی استفاده نکنند و یا احساس مسئولیت نکنند و رویکرد‌های درستی و راهبرد‌های نادرستی را انتخاب کنند می‌تواند نتیجه عکس بدهد.

*نقش افراد شاخص، سلبریتی‌ها و سیاسیون را از ابتدای انتخابات انقلاب تا امروز را چطور در مشارکت عمومی در انتخابات ارزیابی می‌کنید؟
** همیشه گروه‌های مرجع، احزاب، شخصیت‌ها و به اصطلاح سلبریتی‌ها و با توجه به این نکته که سلبریتی‌ها فقط هنرمندان نیستند بلکه سلبریتی‌های سیاسی و فرهنگی هم هستند و به عبارتی چهره‌های سیاسی و فرهنگی همیشه چه مثبت و چه منفی نقش ایفا می‌کردند.
در جهت مثبت کاری که باید صورت بگیرد این است که هم مسئولین یعنی نخبگان سیاسی و هم مردم یعنی نخبگان مردمی و نخبگان فکری جامعه، بستر‌های انتخابات را مهیا کنند و شوق انتخاباتی را افزایش دهند و تا کنون هم همینطور بوده و نخبگان در این عرصه حضور پیدا کردند و اثرگذار بودند و احزاب و دسته‌جات با معرفی نامزد‌های مورد نظر خود با ایجاد شور انتخاباتی و راهبرد‌های مناسب این مهم را کم و بیش انجام دادند.
البته این گروه‌های ذکر شده جا‌هایی هم نقش منفی داشتند و مردم را ناامید کردند و یا مردم را به اشتباه انداختند و برهه‌هایی بوده که انتخابات را تحریم کردند.
البته احزاب و گروه‌ها و دسته‌جات، اکثر برهه‌ها مردم را تشویق به شرکت در انتخابات کردند، ولی مواردی هم بوده است که مردم را تحریم یا ناامید کردند و یا در صحت انتخابات تشکیک کردند و موجب شده که مشارکت‌ها پایین بیاید، اما سطح مشارکت در کشور ما معمولا بالا است و جزو استاندار‌های بالای جهانی است. یعنی متوسط مشارکت در ایران ۶۰ درصد بوده در حالی که متوسط مشارکت در کشور‌های غربی زیر ۵۰ درصد است.
امیدواریم در این انتخابات هم مردم مشارکت فعالی داشته باشند که به عملکرد مسئولین و رویکرد نخبگان فکری بستگی دارد.