منظور امام خمینی(ره) از مصلحت اسلام و مسلمین، همان بحث تزاحم بین احکام است که در شرایط گوناگون زمانی و مکانی، به وجود می‌آید. این شرایط ممکن است موجب تغییر حکم یک موضوع شود؛ همین تغییر حکم به دلیل شرایط زمانی و مکانی، در سطح جامعه و حکومت هم اتفاق می‌افتد و از قضای روزگار، این تغییر و تحولات حکم، در سطح جامعه و حکومت، به مراتب بیشتر از سطوح فردی است. ایشان در توضیح کیفیت تأثیر شرایط زمان و مکان در تغییر حکم در سطح جامعه و حکومت می‌فرمایند: «مجتهد باید به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد. برای مردم و جوانان و حتی عوام هم قابل قبول نیست که مرجع و مجتهدش بگوید من در مسائل سیاسی اظهار نظر نمی‌کنم. آشنایی به روش برخورد با حیله‌ها و تزویرهای فرهنگ حاکم بر جهان، داشتن بصیرت و دید اقتصادی، اطلاع از کیفیت برخورد با اقتصاد حاکم بر جهان، شناخت سیاست‌ها و حتی سیاسیون و فرمول‌های دیکته شده آنها و درک موقعیت و نقاط قوت و ضعف دو قطب سرمایه‌داری و کمونیسم که در حقیقت استراتژی حکومت بر جهان را ترسیم می‌کنند از ویژگی‌های یک مجتهد جامع است... حکومت در نظر مجتهد واقعی، فلسفه علمی تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشریت است؛ حکومت نشان‌دهنده جنبه علمی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی و سیاسی و نظامی و فرهنگی است. فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور است.» در واقع آنچه به اسم مصلحت برای تغییر حکم معرفی می‌شود، همان درکی است که مجتهد از وضعیت مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه و جهان دارد. فقهای شیعه تا قبل از تشکیل حکومت، بیشتر مشغول رتق و فتق مناسبات اجتماعی شیعیان در ذیل حکومت‌های جائر بودند. در چنین فضایی، تشخیص موضوعات احکام ثانوی و عناوین آنها، مانند ضرر و... و نیز تشخیص حکم مهم‌تر در هنگام تزاحم بین دو حکم بر عهده خود مکلف بود. با اینکه صدور حکم ثانوی در مقیاس جامعه و نیز صدور حکم حکومتی بر اساس مصلحت اسلام و مسلمین در هنگام تزاحم دو حکم بر عهده ولی فقیه است؛ ولی به دلیل فقدان حکومت شیعی، به ندرت پیش می‌آمد فقیه بر اساس روابط قدرت و مناسبات سیاسی و اقتصادی، یک حکم ثانوی یا حکم حکومتی را صادر کند. یک نمونه آن حکم تحریم تنباکو بود که همان حکم هم با مراودات متعدد سیدجمال‌الدین اسدآبادی نزد میرزای‌شیرازی صادر شد. لذا ذهنیت صدور حکم ثانوی و نیز حکم حکومتی در مقیاس جامعه بر اساس مصالح اسلام و مسلمین، برای فقهای شیعه تا حدی دور از ذهن بود. با تشکیل جمهوری اسلامی این مسئله به شدت خودش را نشان داد و امام خمینی(ره) با شجاعت وارد این عرصه شدند.
