پیشرو و سرآمد در تمدن‌سازی اسلامی

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای در پیامی به همایش «یکصدمین سال‌گشت بازتأسیس حوزه علمیه قم»، ضمن تبیین عناصر و کارکِرد‌های گوناگون حوزه به بیان الزامات تحقق یک «حوزه پیشرو و سرآمد» که نوآور، بالنده، به‌روز، پاسخگوی مسائل نوپدید، مهذب، دارای روحیه پیشرفت و مجاهدت و هویت انقلابی و همچنین مستعد برای طراحی نظامات اداره جامعه است، پرداختند و تأکید کردند: مهمترین وظیفه حوزه «بلاغ مبین» است که از برترین مصادیق آن ترسیم خطوط اصلی و فرعی تمدن نوین اسلامی و تبیین و ترویج و فرهنگ سازی آن در جامعه است. در ادامه بخش‌هایی از این پیام آورده می‌شود

اهمیت تاریخی حوزه علمیه قم
حوزه علمیه قم در میانه تحولات بزرگ قرن چهاردهم هجری شمسی، به همت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری بنیان‌گذاری شد و به سرعت به یکی از مراکز برجسته علمی و دینی شیعه تبدیل گردید. این حوزه با تربیت عالمان برجسته و نقش‌آفرینی در انقلاب اسلامی، توانست اسلام را در جایگاه حاکمیت سیاسی قرار دهد. برجسته‌ترین افتخار این حوزه، پرورش شخصیتی، چون امام خمینی (ره) است که با هدایت مردم، رژیم پهلوی را سرنگون کرد. این تاریخچه، پایه‌ای برای درک نقش کنونی و آینده حوزه فراهم می‌کند.
 سرمایه علمی و پاسخگویی به نیاز‌های نوین
حوزه علمیه قم، با پشتوانه هزار سال اندیشه‌ورزی در علوم دینی مانند فقه، کلام، فلسفه و تفسیر، سرمایه‌ای عظیم در اختیار دارد. رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که حوزه نباید صرفاً یک مؤسسه آموزشی باشد، بلکه باید مجموعه‌ای از علم، تربیت و کارکرد‌های اجتماعی-سیاسی را در بر گیرد. در عصر حاضر، فقه معاصر با پرسش‌های پیچیده‌ای مواجه است که نیازمند نگاهی کلان به ابعاد فردی و اجتماعی زندگی بشر است. فتوای فقیه باید بخشی از این نگاه جامع را منعکس کند.
یکی از وظایف کلیدی حوزه، پاسخگویی به مسائل حکمرانی اسلامی است. موضوعاتی مانند روابط دولت و مردم، نظام اقتصادی، عدالت اجتماعی، و موضع‌گیری در برابر نظام سلطه، نیازمند تبیین فقهی دقیق هستند. این مسئولیت، حوزه را به نهادی پیشرو در طراحی نظامات اداره جامعه تبدیل می‌کند.
 بلاغ مبین وظیفه محوری حوزه
مهم‌ترین وظیفه حوزه، «بلاغ مبین» یا انتقال پیام دین به‌صورت روشن و مؤثر است. این وظیفه شامل گستره‌ای وسیع از معارف توحیدی تا سبک زندگی و مسائل زیست‌محیطی می‌شود. با این حال، رهبر معظم انقلاب به عدم تناسب میان تبلیغات دینی حوزه و نیاز‌های فکری-فرهنگی جامعه، به‌ویژه جوانان، اشاره کرده‌اند. در برابر سیل القائات مغالطه‌آمیز، تولیدات علمی و تبلیغی حوزه کافی نبوده و نیازمند تحول است. برای تحقق بلاغ مبین، دو عنصر «تعلیم» و «تهذیب» ضروری‌اند. طلاب باید با روش‌های اقناع، گفت‌و‌گو، و تعامل با افکار عمومی و فضای مجازی آشنا شوند. همچنین، حوزه باید «مجاهد فرهنگی» تربیت کند که با رویکردی ایجابی و تهاجمی، به تبلیغ دین بپردازد. تربیت نیرو برای اداره نظام و سامان‌دهی درون حوزه نیز از دیگر اولویت‌هاست.
 هویت جهادی روح انقلابی حوزه
حفظ هویت جهادی، سومین سرفصل حوزه پیشرو است. امام خمینی (ره) در پیام خود به روحانیت، از خطر تحجر و جدایی دین از سیاست هشدار دادند. حوزه باید از انزوا و دوری از مسائل اجتماعی پرهیز کند. قدسیت دین در میدان‌های جهاد فکری، سیاسی و حتی نظامی تجلی می‌یابد. حوزه‌ای که از مردم و مسائل اساسی جامعه جدا شود، نمی‌تواند به فلسفه وجودی خود وفادار بماند.
 نقش حوزه در اداره جامعه
حوزه علمیه باید در تولید و تبیین نظامات اداره جامعه مشارکت فعال داشته باشد. فقه امت‌ساز، فراتر از احکام فردی و عبادی، به طراحی نظام‌های اجتماعی و سیاسی می‌پردازد. همکاری با دانشگاه و آگاهی از یافته‌های روز جهان، از الزامات این نقش است. حوزه باید خلأ‌های موجود در نظام‌سازی اسلامی را پر کند و پاسخگوی نیاز‌های پیچیده حکمرانی باشد.
 تمدن‌سازی اسلامی چشم‌انداز نهایی حوزه
برجسته‌ترین انتظار از حوزه، زمینه‌سازی برای استقرار تمدن نوین اسلامی است. این تمدن، در تقابل با تمدن مادی کنونی، علم، فناوری و منابع انسانی را در خدمت عدالت، رفاه عمومی و پرورش معنوی قرار می‌دهد. وظیفه حوزه در این مسیر، ترسیم خطوط اصلی و فرعی تمدن اسلامی، تبیین و ترویج آن در جامعه است. این مهم، از مصادیق برتر بلاغ مبین به شمار می‌رود. رهبر معظم انقلاب بر اهمیت توجه به عناصر زمان و مکان در اجتهاد تأکید دارند تا نوفهمی به انحراف از شریعت منجر نشود. حوزه باید با نوآوری‌های تمدنی، پیام جهانی اسلام را به شکلی پویا ارائه دهد.
 وضعیت کنونی حوزه پویایی و ظرفیت‌ها
حوزه علمیه قم امروز مجموعه‌ای زنده و پویاست. حضور هزاران مدرس، محقق، نویسنده و متفکر، انتشار مجلات علمی، توجه به مسائل معاصر، و ابتکاراتی مانند تشکیل حوزه‌های علمیه بانوان، نشان‌دهنده ظرفیت‌های عظیم این نهاد است. حضور فعال حوزویان در میدان‌های انقلاب و حتی نظامی، و تربیت طلاب از ملیت‌های مختلف، از دیگر نقاط قوت حوزه به شمار می‌رود.
 توصیه‌های عملی برای تحقق حوزه پیشرو
پیام خود را به توصیه‌هایی برای تحقق حوزه «پیشرو و سرآمد» اختصاص دادند. از جمله توصیه‌هایی که رهبر معظم انقلاب در این بخش به آنها اشاره کردند، عبارتند از: «لزوم به‌روز بودن حوزه»، «اهمیت دادن به تربیت نیرو در همه‌ی بخشها»، «افزایش  رابطه حوزویان با مردم»، «مقابله مدبرانه مدیران حوزه با القائات مغرضانه‌ای که طلّاب جوان را از آینده ناامید میکند»، «نگاه همراه با خوش بینی به نسل جوان و تعامل با آنها»، «تدوین دروس حوزه بر مبنای فقه روشن‌بین و پاسخگو و به‌روز همراه با فلسفه‌ی روشن و دارای امتداد اجتماعی و دانش کلام رسا و استوار و دارای قدرت اقناع» و تقویت روحیه زهد، تقوا، قناعت، استغناء از غیر خدا، توکّل، پیشرفت و آمادگی برای مجاهدت.