گذشتن برای خدا

انسان در زندگی خود به‌طور طبیعی به اموال، مقام‌ها، تعلقات خانوادگی، موقعیت‌های اجتماعی و حتی جان خود دل می‌بندد. اما خداوند در قرآن، مسیر رشد و تعالی را در جایی تعریف کرده است که انسان از این تعلقات عبور کند؛ نه به‌عنوان انکار آنها، بلکه برای اثبات اینکه دل به آنها نبسته است و این تعلق را تنها در شعاع رضای الهی معنا می‌کند. آیاتی متعدد از قرآن کریم ما را به چنین گذشت و فداکاری فرا می‌خوانند. گذشتی که نه‌تنها مالی و جسمی، بلکه وجودی و کامل است. در این مسیر، انسان باید به‌جایی برسد که همه دارایی‌های خویش را از آن خدا بداند و در راه او، بی‌هیچ چشم‌داشت شخصی، خرج کند. قرآن کریم، انفاق و بخشش در راه خدا را نه‎تنها مستحب، بلکه گاه شرط تحقق ایمان راستین می‌داند. در سوره بقره، آیه۲۶۵ آمده است: «وَ مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وَابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَیْنِ...»
این آیه کسانی را می‌ستاید که اموال خود را فقط برای جلب رضایت خدا خرج می‌کنند، نه برای ریا و شهرت. تشبیه آنها به باغی پربار در مکانی بلند، نشان می‌دهد که اثر این بخشش، در جان خودِ انسان نیز دوچندان بازمی‌گردد. اما سؤال باقی است: چرا خدا از ما می‌خواهد تا از عزیزترین دارایی‌هایمان بگذریم؟ پاسخ را باید در سوره آل‌عمران جست‌و‌جو کرد، آنجا که خداوند می‌فرماید: «هرگز به نیکیِ حقیقی نمی‌رسید، مگر آن‌که از آنچه دوستش دارید، انفاق کنید.» (آل‌عمران/۹۲) انسان زمانی به حقیقت اخلاق و عرفان می‌رسد که بتواند از چیزی بگذرد که دل به آن بسته است. این گذشت، نه فقط بخشیدن مال، بلکه نوعی عبور از خود و سلطه دادن به خداوند در جایگاه مالک مطلق است. در واقع، انفاقی که قرآن بر آن تأکید دارد، نوعی عبودیتِ خالص است؛ تمرینی است برای اینکه بندگان در عمل نشان دهند که چیزی از خود ندارند و همه چیز را از آن خدا می‌دانند. در آیه ۷ سوره حدید می‌خوانیم: «ایمان بیاورید به خدا و پیامبرش و انفاق کنید از آنچه شما را در آن جانشین ساخته است.» این آیه صراحت دارد که ما مالک حقیقی چیزی نیستیم. دارایی‌هایی که در دست ماست، در حقیقت امانتی است که خدا داده و ما در آنها «مستخلَف» (جانشین) هستیم، نه مالک دائمی. وقتی انسان به این درک برسد، گذشتن از مال برای او نه‌تنها دشوار نیست، بلکه طبیعی و حتی لذت‌بخش می‌شود. زیرا او خود را تنها واسطه‌ای برای تحقق اراده الهی می‌داند. راهکار رسیدن به چنین روحیه‌ای هم آن است که انسان تمرین تدریجی کند. قرآن می‌فرماید: «الَّذینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ...» (آل‌عمران/۱۳۴) یعنی حتی در تنگدستی و فشار، انفاق کنند. این تمرین، از کمک‌های کوچک آغاز می‌شود و به فداکاری‌های بزرگ می‌رسد. انسان باید ابتدا دل خود را از تعلقات پاک کند. در این مسیر، توکل به خدا و یقین به وعده‌های او، مهم‌ترین سرمایه است. در دنیای امروز که مصرف‌گرایی و فردگرایی رواج یافته، این آموزه قرآنی، انقلابی درونی ایجاد می‌کند.