همدلی و همراهی در اربعین

در نگاه اسلام، انسان نه موجودی صرفاً روحانی و نه تنها مخلوقی مادی بلکه آمیخته‌ای از جسم و روح است که باید در مسیر بندگی خداوند حرکت کند. این دو بُعد اگر در کنار هم قرار گیرند و با هم هماهنگ شوند، انسان به کمال می‌رسد و جامعه انسانی نیز به همین واسطه به‌سوی تکامل حرکت خواهد کرد. در آیه‌ای از سوره آل‌عمران آمده است: «آنان که خدا را در هر حال یاد می‌کنند؛ ایستاده، نشسته و درازکش»؛ ظاهر آیه جسم را در نظر دارد، اما در باطن آیه مفهومی بالاتر را می‌بینیم که الهی و انسانی بودن در تمام حالات زندگی را توصیه می‌کند. یعنی در تمام حالات جسمی، روح باید بیدار و ذاکر باشد. خداوند به حرکت‌های جمعی مسلمانان یک‌سویه نگاه نمی‌کند؛ هم حرکت ظاهری جمعی را می‌خواهد و هم در باطن آن حرکت معانی و مفاهیم الهی، انسانی و اخلاقی را مدنظر دارد. در قرآن آیاتی وجود دارد که به‌وضوح نشان می‌دهند چگونه یک حرکت جمعی، اگر با نیت پاک و همراهی دل و عمل صورت گیرد، می‌تواند آثار عظیم اجتماعی، فرهنگی و معنوی بر جای بگذارد. خداوند در سوره صف می‌فرماید: «خدا کسانی را دوست دارد که صف زده در راه او جهاد می‌کنند [و از ثابت قدمی]گویی بنایی پولادین و استوارند.» (صف/۴) خداوند در این آیه نه‌تنها اصل مبارزه در راه حق را می‌ستاید، بلکه بر کیفیت آن نیز تأکید دارد؛ صف‌آرایی، انسجام و اتحاد، یعنی یک حرکت منظم و هدفمند که از دل آگاهی، ایمان و روحیه جمعی برمی‌خیزد. این انسجام، نشانه بلوغ روح جمعی جامعه مؤمنان است. مؤمنان نه تک‌رو‌هایی منزوی‌اند و نه سربازانی کور و بدون منطق انسانی و اخلاقی؛ بلکه در صفی مستحکم، چون بنایی آهنین، برای خدا به پا می‌خیزند. اگر انسان در مسیر بندگی، تنها بر بُعد جسمی تأکید کند، گرفتار ظاهرگرایی و خشک مقدسی می‌شود و اگر تنها به روح و باطن بپردازد، بی‌عمل و منفعل خواهد شد. قرآن این دو را به‌هم پیوند می‌دهد. حرکت جمعی در قرآن امری مقدس است، زیرا تنها راه فردی برای رسیدن به خدا کافی نیست، بلکه انسان در جامعه و جمع است که رشد می‌کند. خداوند در سوره مائده می‌فرماید: «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى». همکاری و هم‌افزایی در امور نیک، یعنی حرکت دسته‌جمعی در مسیر نیکی و خیر؛ این همکاری فقط به‌معنای دستگیری مالی نیست؛ بلکه شامل حرکت علمی، فکری، فرهنگی، اقتصادی و نظامی نیز می‌شود. جامعه ایمانی، یک پیکر واحد است، چنان‌که پیامبر اعظم (ص) می‌فرمایند: «مؤمنان در دوستى، عطوفت و مهر ورزى نسبت به هم چونان یک پیکرند؛ که هرگاه عضوى از آن به درد آید، دیگر اعضا را بى‌خوابى و تب فرا مى‌گیرد.»؛ در حقیقت، راهپیمایی اربعین نمونه عینی آیه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا» است. این جماعت، به ریسمان ولایت و محبت اهل بیت (ع) چنگ زده‌اند و در راه حق به‌پا خاسته‌اند و کمک می‌کنند که بالا بروند و پاک شوند. آثار تربیتی و اخلاقی پیاده روی اربعین قابل شمارش نیست. خصوصا آنکه مؤمنان در این راه پاک همراه و همدل با هم هستند و به ترفیع درجات یکدیگر کمک می‌کنند.