هویت ملت‌ها

«هویت ملی» مفهومی پیچیده و چندبعدی است که به شناخت فرد از خودش به منزله عضو یک جامعه و نهاد ملی دست می‌زند و عوامل متعددی، از جمله فرهنگ، زبان، تاریخ مشترک، مذهب، سیاست و تجارب تاریخی در شکل‌گیری آن نقش دارند. این عوامل به طور مشترک با هم تصویری جامع از هویت ملی را شکل می‌دهند که برای هر فرد در جامعه معین اهمیت بسیاری دارد. از این رو، اگر هویت ملت‌ها را ستون اصلی هر جامعه بدانیم که ریشه ثبات و توسعه کشور‌ها را تشکیل می‌دهد، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. ناظر به اهمیت راهبردی مفهوم هویت ملت‌هاست که قدرت‌های جهانی، به‌ویژه غرب، از قرن‌ها قبل همواره خواسته‌اند در راستای اهداف استعماری‌شان با دستکاری یا تضعیف آن، نفوذ و سلطه خود را گسترش دهند. در استعمار سنتی، کنترل مستقیم منابع و اشغال نظامی ابزار اصلی بود؛ اما استعمار نوین و مدرن با استفاده از ابزار‌های فرهنگی، اقتصادی، رسانه‌ای و فناورانه بدون نیاز به اشغال مستقیم، برای تغییر هویت ملت‌ها کوشیده است. فرهنگ و رسانه اولین خط مقدم حمله علیه هویت ملت‌ها به شمار می‌روند. شبکه‌های جهانی، سینما، موسیقی، تبلیغات و شبکه‌های اجتماعی، تصویری از ارزش‌ها و هنجار‌های غربی ارائه می‌دهند و همزمان فرهنگ‌ها و سنت‌های محلی را به حاشیه می‌رانند. نظام آموزشی و بازتعریف تاریخ، ابزار دیگر استعمار مدرن است. کنترل محتوای آموزشی، برنامه‌های درسی و تولید محتوا‌های علمی و رسانه‌ای، امکان بازنویسی تاریخ و ارزش‌های ملت‌ها را فراهم می‌کند تا استقلال و مقاومت ملت‌ها کم‌اهمیت جلوه کند و تصویر یک ملت نیازمند هدایت خارجی ارائه شود. این روش موجب می‌شود نسل‌های آینده از ریشه‌ها و هویت واقعی خود فاصله بگیرند. امروزه توسعه فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی وسعت این استعمار را چند برابر کرده است. مرز‌های جغرافیایی در انتقال اطلاعات از بین رفته است و اخبار و محتوا‌ها در سطح جهانی منتشر می‌شوند. رسانه‌های دیجیتال با طراحی محتوا، ایجاد شکاف اجتماعی و انتشار الگو‌های رفتاری و سبک زندگی غربی، هویت جمعی ملت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. فشار‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی نیز مکمل ابزار‌های دیگر هستند. تغییر حکومت‌ها، عملیات روانی، تهدید‌های نظامی و تحریم‌های اقتصادی، بخشی از پروژه تغییر هویت ملت‌ها به نفع غرب است. اگرچه این اقدامات با پیام‌هایی به ظاهر جذاب، مانند «دموکراسی»، «حقوق بشر» یا «توسعه پایدار» همراه می‌شوند، هدف واقعی آنها جایگزینی هویت بومی با هنجار‌های استعماری است. به دلیل اهمیت مسئله هویت ملی، رهبر معظم انقلاب از زاویۀ سیاست‌گذاری اجتماعی به مسئلۀ هویت می‌نگرند و آن را از جنس فرهنگ دانسته و خمیرمایۀ اصلی هویت ملی ایرانیان را دین اسلام در نظر می‌گیرند و به زبان فارسی، شعر و خط اهمیت می‌دهند. ایشان غیرت ملی را مبتنی بر هویت ملی می‌دانند.