ترکیه و امارات در مسیر تنش زدایی

برای نخستین ‌بار در یک دهه گذشته، رجب طیب اردوغان رییس‌ جمهوری ترکیه برای یک سفر دو روزه وارد ابوظبی شد و مورد استقبال محمد بن زاید، ولیعهد امارات متحده عربی قرار گرفت. این در حالی است که سه ماه پیش بن زاید به ترکیه سفر کرده بود.

روابط آنکارا و ابوظبی از سال ۲۰۱۲ دچار تنش شده و در بسیاری از پرونده های بحرانی غرب آسیا و شمال آفریقا به ویژه پس از موج بیداری اسلامی در منطقه، با یکدیگر رقابت و درگیری دارند. برای نمونه دو طرف در مصر، لیبی، سوریه و قطر به شکل نیابتی رو در روی یکدیگر قرار گرفته ‌بودند و هر یک تلاش زیادی برای بیرون کردن رقیب از صحنه انجام می دهند. حمایت آشکار ترکیه از «اخوان المسلمین» و مخالفت امارات با این سازمان نیز از دیگر نقاط مهم اختلاف بین دو طرف می باشد.

آنکارا برای اعراب جنوب خلیج ‌فارس نمادی از دوران امپراتوری عثمانی و سلطه آن بر شبه جزیره عرب محسوب می شود. این نگرانی دور از واقعیت نیست، چرا که اردوغان همچنان رویای احیای امپراتوری عثمانی جدید را در سرمی پروراند و در عمل با حمایت از گروه‌ های مختلف سیاسی و مدنی و حتی نظامی در کشورهای عربی، در صدد توسعه نفوذ منطقه ای خود می باشد.

در مقابل، امارات و متحدانش با تکیه بر درآمدهای نفتی به مقابله با نفوذ ترکیه برخاسته و نوعی رقابت عربی ـ ترکی درمنطقه شکل گرفته است. برای مثال آنکارا مخالف جنگ ائتلاف سعودی با مشارکت امارات در یمن بود و یا هم پیمانی ترکیه با قطر ـ که روابطش با عربستان و امارات تیره شده بود ـ به اختلاف بین ابوظبی و آنکارا دامن زد.
با آن که اختلافات دو طرف به طور کامل حل نشده و از طرفی، جنگ و بحران در کشورهایی مانند لیبی و سوریه هنوز به طور کامل پایان نیافته است؛ اما ظاهرا ترکیه و امارات به این جمع بندی رسیده اند که به قهر سیاسی پایان دهند و با دیپلماسی و آشتی به رفع مشکلات و اختلافات فیمابین بپردازند.

در چرایی نزدیکی دو طرف، ناظران به طور خاص به مشکلات اقتصادی دو کشور اشاره دارند؛ چرا که مداخلات برون ‌مرزی هم برای ابوظبی و هم آنکارا هزینه های سنگین اقتصادی در برداشته است. فشارهای اقتصادی برای ترکیه شدیدتر بوده و افزایش تورم و سقوط ارزش لیر ترکیه در مقابل دلار در سال‌ های اخیر، موجب شده تا اردوغان در صدد راهکارهای اقتصادی از جمله جذب سرمایه‌ گذاری خارجی برآید. در این میان،  کشورهای ثروتمند حوزه خلیج فارس بهترین گزینه برای این امر هستند. به همین دلیل اردوغان در نشست خود با بازرگانان اماراتی از مدیران تجاری اماراتی خواست تا در ترکیه سرمایه ‌گذاری کنند.

امارات نیز برای خروج از مشکلات اقتصادی و کسب درآمد بیشتر به پیشنهاد اردوغان پاسخ مثبت داده و در این راستا، مقامات ارشد دو کشور در یک مراسم رسمی در حضور رجب طیب اردوغان و محمد بن زاید، ۱۳ توافقنامه و تفاهمنامه همکاری امضا کردند. این توافقات شامل حوزه های مختلف از جمله صنایع دفاعی، فناوری، بهداشت، محیط‌ زیست، فرهنگی و مدیریت بحران می باشد.  

به رغم تنش سیاسی بین ترکیه و امارات، طی سال های گذشته مبادلات تجاری بین طرفین در جریان بوده است. حدود ۴۰۰ شرکت اماراتی در ترکیه مشغول فعالیت هستند و ترکیه یازدهمین شریک بزرگ تجاری امارات در جهان محسوب می ‌شود. طبق آمار رسمی، حجم مبادلات تجاری میان آنکارا و ابوظبی در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۲۱ به ۷ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسیده‌ است؛ اما ابوظبی امیدوار است این حجم تجارت را به دو تا سه برابر افزایش دهد.
در بعد سیاسی، برخی به نقش دولت جدید آمریکا اشاره دارند که قائل به شیوه های دیپلماسی و تنش زدایی در منطقه است و به همین دلیل ترکیه و امارات به عنوان متحدان آمریکا، در مسیر تنش زدایی گام برداشته اند؛ به ویژه آن که روند مذاکرات هسته ای در وین نیز در حال انجام است و نسبت به آن خوش بینی هایی به ویژه از سوی غرب مطرح شده است.

امارات به نوبه خود، به منظور توسعه نفوذ سیاسی و نیز دستیابی به ثبات و رفاه بیشتر، سیاست تنش زدایی در منطقه را در پیش گرفته تا جایی که حتی با رژیم صهیونیستی پیمان صلح امضا کرده است.

به نظر می آید حاکمان ابوظبی به این نتیجه رسیده اند که  سیاست های مداخله ‌جویانه طی یک دهه گذشته، هزینه‌های سنگین برای امارات به‌ جا گذاشته و از طرفی رویارویی با قدرت‌های منطقه ‌ای به ویژه جمهوری اسلامی ایران و ترکیه، این کشور را دچار آسیب و ضعف نموده است. به همین دلیل است که ابوظبی سیاست رفع تنش با ایران و ترکیه را در پیش گرفته و اگر زمانی «انور قرقاش» در مقام وزیر مشاور امور خارجه کابینه امارات، تندترین حملات را علیه ایران و ترکیه انجام می ‌داد، اکنون در پی دیدارهای اخیر با مقام ‌های ایرانی و ترکیه ‌ای، لحنی آرام و دوستانه‌ در پیش گرفته است.

در مجموع باید گفت در شرایط کنونی، منافع مشترک ترکیه و آنکار موجب تجدید نظر در سیاست های تنش زای گذشته شده و دو طرف به یکدیگر به عنوان یک فرصت و شریک اقتصادی می نگرند. با این حال نمی توان نسبت به آینده این مناسبات کاملا خوش بین بود.

در این میان، به ویژه ترکیه که خود را یک قدرت منطقه ای و مدعی بازگشت به دوران امپراتوری عثمانی می شمرد، احتمالا پس از عبور از مشکلات اقتصادی، بار دیگر سیاست مداخله و نفوذ منطقه ای خود را با شدت بیشتری از سر بگیرد، موضوعی که قطعا سایر کشورها از جمله امارات به آسانی آن را تحمل نخواهند کرد.

هر چند اردوغان در دیدار خود با مقامات امارات ادعا کرد در این سفر اقداماتی انجام می ‌دهیم که مسیر دوستی و برادری 50 سال پیش روی دو کشور را شکل خواهد داد؛ اما تجارب گذشته نشان می دهد پیش بینی ثبات درازمدت در منطقه پرآشوب غرب آسیا، به رویاپردازی شبیه است.

در مقابل، امارات به رغم درآمد بالای نفتی، فاقد عمق راهبردی بوده و بیش از همه امنیت این کشور در معرض تهدید قرار دارد. حملات اخیر موشکی و پهپادی مقاومت یمن از تزلزل امنیتی این کشور پرده برداشت. امضای پیمان آشتی با رژیم صهیونیستی نیز بر خلاف تصور حاکمان ابوظبی، نه تنها کمکی به امنیت این کشور نمی کند، بلکه با توجه به سیاست های مخرب و تفرقه افکنانه اسرائیل، بیش از گذشته این کشور را با خطر مواجه خواهد کرد.
نزدیکی به ترکیه نیز صرف نظر از منافع اقتصادی دو طرفه، دستاورد چندانی برای امارات به ارمغان نمی آورد؛ ضمن آن که رقابت و تنش دو طرف در مناطق بحرانی به سادگی فروکش نخواهد کرد.