اتحادیه اقتصادی اوراسیا-بریکس: مسیر هموار ایران برای عبور از سلطه دلار

ایران از ابتدای ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی، نگاه ویژه‌ای به رابطه با کشورهای بلوک شرق داشته است. اگرچه این روزها اخبار عضویت ایران در «سازمان همکاری شانگهای» داغ است، اما تهران یکی از نامزدهای جدی عضویت در گروه دیگری به نام «بریکس» نیز هست. روی هم رفته کشورهای موسوم به «جنوب جهان» طی سال‌های اخیر، همزمان با افزایش فشارها و تشدید تحریم‌های غرب، با یک‌دیگر متحد شده و درصدد مقابله با نظم جهانی تک‌قطبی تحت سلطه‌ی غربی‌ها برآمده‌اند.

جنوب جهان به کشورهای توسعه‌نیافته یا در حال توسعه در آسیا، آفریقا، اقیانوسیه، و آمریکای لاتین، اشاره دارد که تحت عناوین دیگری مانند «جهان سوم» نیز از آن‌ها یاد می‌شود. در مقابل این تعریف، «شمال جهان» قرار می‌گیرد که شامل کشورهای توسعه‌یافته در آمریکای شمالی و اروپا می‌شود. باید در نظر داشت که منظور از جنوب و شمال در این تعاریف، لزوماً جنوب و شمال جغرافیایی نیست.

اعضای «سازمان همکاری شانگهای» (سبز تیره) به همراه اعضای ناظر (سبز روشن) و شرکای گفت‌وگوی (زرد) این سازمان

نشریه‌ی بین‌المللی «کریدل» اخیراً طی گزارشی تحت عنوان «جنوب جهان سامانه‌ی پرداخت جدیدی خلق می‌کند که معادلات را تغییر خواهد داد» به یکی از جنبه‌های اهمیت روابط میان کشورهای بلوک شرق، از جمله ایران، روسیه، و چین پرداخته است: طراحی یک سامانه‌ی پرداخت مشترک برای عبور مؤثر از تحریم‌های غرب و نظام تحت سلطه‌ی دلار. در ادامه، متن گزارش کریدل آمده است.

نظام مالی و پرداختی جدیدی با محوریت ایران، روسیه، چین و با حضور کشورهای دیگری مانند هند در حال تشکیل است که می‌تواند به سلطه‌ی دلار بر نظام مالی بین‌المللی پایان دهد و تحریم‌های یک‌جانبه‌ی آمریکا را خنثی کند. 

«اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا» دارد فرآیند طراحی سامانه‌ی پرداخت مشترکی را تسریع می‌کند که این اتحادیه، تحت نظارت «سرگئی گلازیف» وزیر ادغام و اقتصاد کلان اتحادی، حدود یک سال است با چینی‌ها درباره‌ی آن بحث می‌نماید. اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا از طریق نهاد نظارتی خود، «کمیسیون اقتصادی اوراسیا»، اخیراً پیشنهادی بسیار جدی را پیش روی کشورهای «بریکس» (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) گذاشته است. لازم به ذکر است که این کشورها پیشاپیش در مسیر تبدیل شدن به «بریکس پلاس» (به نوعی معادل «گروه ۲۰» در «جنوب جهان») گام برداشته‌اند.

(از چپ) «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین، «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه، «ژائیر بولسونارو» رئیس‌جمهور برزیل، «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند، و «سیریل رامافوسا» رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، سران کشورهای تشکیل‌دهنده‌ی گروه «بریکس»

سامانه‌ی پرداخت مذکور شامل یک کارت پرداخت واحد (در رقابت مستقیم با [خدمات‌دهنده‌های آمریکایی] «ویزا[۸]» و «مسترکارت[۹]») خواهد بود که سامانه‌های فعلی «میر[۱۰]» [متعلق به بانک مرکزی] روسیه، «یونیون‌پی[۱۱]» [بزرگ‌ترین سامانه‌ی پرداخت جهان از نظر تعداد مشتریان، وابسته به بانک مرکزی] چین، «روپِی[۱۲]» [متعلق به بانک مرکزی] هند، «اِلو[۱۳]» [شرکت ملی خدمات مالی] برزیل، و غیره را با یک‌دیگر ادغام می‌کند. این سامانه، چالشی رودررو برای سامانه‌ی پولی‌ای است که غربی‌ها آن را طراحی (و پیاده) کرده‌اند. ضمناً این تحولات در حالی است که اعضای بریکس پیشاپیش تجارت دوجانبه‌یشان را با ارزهای محلی انجام می‌دهند و دلار آمریکا را دور می‌زنند.

دلار آمریکا امروزه بیش از آن‌که صرفاً یک ارز باشد، یک کالا، ابزار، و سلاح در دست واشینگتن برای جنگ با کشورهای دیگر است. روابط متقابل ایران با سایر دولت‌های تحت تحریم آمریکا، از جمله روسیه و چین، و همچنین عضویت تهران در سازمان‌هایی مانند «بریکس» و «سازمان همکاری شانگهای» می‌تواند نقش مهمی در تضعیف دلار و متعاقباً خنثی شدن تحریم‌های آمریکا ایفا نماید.

فرآیند ادغام اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا و بریکس از مدت‌ها قبل آغاز شده بود و اکنون به سمت زمینه‌سازی برای ادغام جغرااقتصادی [ژئواکونومیک] بیش‌تر با کشورهای عضو «سازمان همکاری شانگهای» نیز حرکت خواهد کرد. اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا سال ۲۰۱۵ به عنوان یک اتحادیه‌ی گمرکی میان روسیه، قزاقستان، و بلاروس تأسیس شد، و یک سال بعد ارمنستان و قرقیزستان نیز به آن ملحق شدند. ویتنام در حال حاضر شریک تجارت آزاد این اتحادیه است و ایران نیز که اخیراً به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمد، در حال رسیدن به توافق برای عضویت در اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیاست. اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا برای تحقق حمل‌ونقل آزاد کالا، خدمات، سرمایه، و کارگر میان کشورهای عضو طراحی شده است. اگر کودتای «میدان» در سال ۲۰۱۴ با طراحی دولت باراک اوباما نبود، اوکراین نیز اکنون یکی از اعضای این اتحادیه بود.

«ولادیمیر کوالیوف» مشاور رئیس کمیسیون اقتصادی اوراسیا، همه‌ی این‌ها را در روزنامه‌ی روسی «ایزوستیا» این‌گونه خلاصه کرده است: تمرکز، روی ایجاد یک بازار مالی مشترک است؛ و اولویت، ایجاد یک «فضای مبادله» ی مشترک. «ما پیشرفت قابل‌توجهی داشته‌ایم و اکنون کار روی بخش‌هایی مانند بانک‌داری، بیمه، و بازار سهام متمرکز است.» یک نهاد نظارتی جدید برای سامانه‌ی مالی پیشنهادی مشترک کمیسیون اقتصادی اوراسیا و بریکس به‌زودی تشکیل خواهد شد. در همین حین، همکاری تجاری و اقتصادی میان اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا و بریکس فقط در نیمه‌ی اول سال ۲۰۲۲، یک‌ونیم برابر شده است. کوالیوف در نشست تجاری بین‌المللی اخیر بریکس در مسکو اعلام کرد که سهم بریکس در حجم معاملات کل تجارت خارجی اوراسیا به ۳۰ درصد رسیده است.

وی گفت: «مقتضی است که ظرفیت‌های مؤسسه‌های توسعه‌ی مالی کلان بریکس و اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا، به‌ویژه «بانک توسعه‌ی جدید» بریکس، «بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا» و همچنین مؤسسه‌های توسعه‌ی ملی با یک‌دیگر ترکیب شوند. این امر دستیابی به هم‌افزایی و تضمین سرمایه‌گذاری همزمان در زیرساخت‌های پایدار، تولید نوآورانه، و منابع انرژی تجدیدپذیر را ممکن می‌سازد.» در این‌جا نیز بار دیگر شاهد همگرایی روبه‌رشد میان نه‌تنها بریکس و اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا، بلکه مؤسسه‌های مالیِ عمیقاً دخیل در پروژه‌های وابسته به جاده‌های ابریشم جدید چین، موسوم به «کمربند و جاده» هستیم.

کوریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب (قرمز) با عبور از ایران می‌تواند جایگزین مسیر فعلی (آبی) از اقیانوس هند و کانال سوئز شود. 

تصویر ماهواره‌ای از بندر جاسک در دهانه‌ی خلیج فارس؛ جایگاه منحصربه‌فرد استراتژیک ایران، این کشور را به یکی از شاهراه‌های اصلی در پروژه‌ی کمربند و جاده‌ی چین تبدیل می‌کند 

پایان «عصر غارت»

انگار که همه‌ی این‌ها به اندازه‌ی کافی معادلات را تغییر ندهند، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، با درخواست ایجاد سامانه‌ی پرداخت بین‌المللی جدیدی مبتنی بر بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال، گام بلند دیگری در این زمینه برداشت. پروژه‌ی چنین سامانه‌ای اخیراً طی اولین نشست «مجمع اقتصادی اوراسیا» در «بیشکک» [پایتخت قرقیزستان] ارائه شد. در این مجمع، اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا پیش‌نویس توافق‌نامه‌ای را درباره‌ی عرضه و گردش فرامرزی اوراق بهادار در کشورهای عضو تصویب کرد و مقررات فنی را در این زمینه اصلاح نمود.

پرتاب ماهواره‌ی ایرانی «خیام» با پرتابگر «سایوز-۲/۱بی» روسیه. در تصویر بزرگ‌تر، پرچم ایران روی کلاهک و پرچم روسیه چسبیده به زیر کلاهک قابل‌مشاهده است. منابع غربی، همکاری فضایی ایران و روسیه را یکی از جنبه‌های «خطرناک» گسترش تعاملات میان دو کشور می‌دانند. 

نمایی نزدیک‌تر از لحظه‌ی پرتاب ماهواره‌بر «سایوز ۲/۱بی» روسیه از تأسیسات تحت کنترل این کشور در قزاقستان، که ماهواره‌ی ایرانی «خیام» را با موفقیت در مدار زمین قرار داد. آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند تهران قصد دارد از این ماهواره برای نظارت بر تحرکات نیروهای اوکراینی استفاده کند. این در حالی است که تهران کمک به روسیه در جنگ اوکراین را تکذیب کرده است. 

گام بلند بعدی، سازماندهی دستورکار نشست مهم «شورای عالی اقتصادی اوراسیا» در تاریخ ۱۴ دسامبر [۲۳ آذر ۱۴۰۱] در مسکو است. پوتین شخصاً در این نشست حضور خواهد داشت؛ و بیش از هر چیز دیگری دوست دارد بیانیه‌ای صادر کند که معادلات را تغییر دهد. اهمیت همه‌ی این اقدامات از آن‌جایی بیش‌تر می‌شود که به تجارت درهم‌تنیده و به‌سرعت‌روبه‌رشد میان روسیه، چین، هند، و ایران متصل می‌شوند: از تلاش روسیه برای ساخت خطوط لوله‌ی جدید برای ارائه‌ی خدمات در بازار چین، تا بحث‌ها میان روسیه، قزاقستان، و ازبکستان درباره‌ی تشکیل یک اتحادیه‌ی گازی هم برای عرضه‌ی داخلی و هم برای صادرات، به‌ویژه به مشتری اصلی‌شان چین.

نفتکشی در حال تخلیه‌ی نفت واردشده از ایران در بندر «جوشان» چین در سال ۲۰۱۸. چین با تداوم واردات نفت از ایران اثبات کرد که اهمیتی به تحریم‌های ضدایرانی آمریکا نمی‌دهد.

آن‌چه آهسته اما پیوسته در حال ظهور است، تصویر بزرگی از یک جهانِ ترک‌خورده با یک سامانه‌ی تجاری/گردش مالی دوگانه است: از یک طرف، سامانه‌ی مبتنی بر بقایای نظام دلاری، و از طرف دیگر، سامانه‌ی تمرکز بر ادغام بریکس، اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا، و سازمان همکاری شانگهای. اگر بخواهیم از استعاره‌ی نفرت‌انگیزی استفاده کنیم که اخیراً یک مقام ضعیف «یوروکرات» [طرفدار اروپا] ابداع کرد [اشاره به «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه‌ی اروپا که این قاره را باغ» و بقیه‌ی جهان را «جنگل» توصیف کرده بود]، «جنگل» دارد با تمام توان از «باغ» جدا می‌شود. باشد که این ترک‌خوردگی عمیق‌تر شود و این سامانه‌ی پرداخت بین‌المللی جدید (و سپس یک ارز جدید) بتواند برای همیشه «عصر غارت» غرب‌محور را پایان دهد.

«جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه‌ی اروپا، اخیراً طی اظهاراتی عجیب مدعی شده بود اروپا یک «باغ» است و اکثر مناطق دیگر دنیا «جنگل» هستند؛ و ممکن است «جنگل» بخواهد به «باغ» حمله کند. این اظهارات بورل با انتقاد شدید مقامات بین‌المللی، از جمله مسئولان وزارت خارجه‌ی ایران، مواجه شد.

منبع: مشرق نیوز