تکاپوی تازه آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران

 در شرایط فعلی و به طور خاص پیش از سفر هیثم بن‌طارق سلطان عمان به ایران، آمریکا بر حجم فعالیت‌های دیپلماسی خود در قبال ایران و فعالیت‌های هسته‌ای آن افزوده است. در این راستا، رسانه‌های آمریکایی از سفر بی‌سر و صدای یکی از مقام‌های ارشد دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به مسقط برای بررسی امکان توافق با ایران بر سر موضوعات هسته‌ای خبر داده‌اند. «برت مک گورک»، مشاور ارشد بایدن در امور خاورمیانه حدود سه هفته پیش برای گفتگو با مقام‌های عمان در خصوص امکان تعامل دیپلماتیک با ایران در خصوص برنامه هسته‌ای این کشور به آن کشور سفر کرده بود.

دیدار مک گورک با مقام‌های عمانی بعد از سفر او به همراه «جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی کاخ سفید به عربستان و همچنین فلسطین اشغالی صورت گرفت. درباره سفر به مسقط از سوی آمریکا یا عمان اطلاع‌رسانی علنی صورت نگرفته و در واقع یک سفر محرمانه بوده است.

منابع مختلف گفته‌اند اصلی‌ترین موضوعی که مورد رایزنی قرار گرفت تلاش‌های دیپلماتیک جدید بر سر برنامه هسته‌ای ایران با میانجی‌گری عمان بود. برخی محافل صهیونیستی هم مدعی شده‌اند عمانی‌ها در حال برگزاری گفتگو‌های واسطه‌ای میان ایران و آمریکا هستند. نکته قابل توجه این است که اسرائیلی‌ها نسبت به هرگونه تحول در روند هسته‌ای ایران حساس بوده و آن را با جدیت پیگیری می‌کنند.

در واقع کاخ سفید از طریق دولت عمان به دنبال بررسی این است که آیا ایران حاضر به ایجاد برخی محدودیت‌ها بر سر برنامه هسته‌ای خود و کاستن تنش‌ها در منطقه هست یا خیر و در ازای چنین اقداماتی چه می‌خواهد؟ البته سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید ادعا‌های مقام‌های رژیم صهیونیستی را رد کرده و تاکید کرده هیچ رایزنی در خصوص توافق موقت و تخفیف تحریم‌ها یا بستن پرونده پادمان‌ها (مربوط به ایران) در کار نیست. پیش از این رسانه‌های کره‌ای گزارش دادند که کره جنوبی و ایالات متحده در حال مذاکره درباره راه‌هایی برای آزادسازی ۷ میلیارد دلار از پول‌های ایران در کره جنوبی بابت واردات نفت از ایران هستند. آزادسازی این پول‌ها در سال گذشته توسط مطبوعات ایران به عنوان گامی احتمالی در چارچوب توافق بین ایالات متحده و ایران در مورد موضوع هسته‌ای یا به عنوان بخشی از مبادله زندانیان مطرح شده است.

همچنین دولت بایدن در فروردین ماه گذشته به ایران پیشنهادی برای «توافق موقت» داده که از سوی تهران رد شده است. طرح کاخ سفید برداشتن برخی تحریم‌های ضدایرانی در ازای توقف برخی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران به‌ویژه توقف غنی سازی ۶۰ درصدی را شامل می‌شود. از اواخر سال ۲۰۱۹، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با بازدید بازرسان سازمان ملل از سایت فوق، این موضوع را بررسی کرده و انتظار می‌رود گزارش‌های سه‌ماهه را قبل از جلسه شورای حکام که هفته آینده برنامه‌ریزی شده است، منتشر کند. به‌عنوان بخشی از توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران با نصب تعدادی دوربین در تاسیسات اتمی در اصفهان موافقت کرده است. طبق گفته این منبع آگاه تقریباً حدود یک سوم از دوربین ها نصب شده است و به صورت آفلاین است و اطلاعاتی منتقل نمی‌شود.

همزمان با سفر محرمانه برت مک گورک مشاور خاورمیانه‌ای دولت بایدن به عمان و کار روی موضوع ایران؛ رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نیز گفته ما بسیار بر بازدارندگی ایران از اتخاذ تصمیم غنی‌سازی در سطح تسلیحاتی متمرکز هستیم. مالی در ادامه مدعی شد که اگر ایران تصمیم بگیرد یک سلاح هسته‌ای داشته باشد، اورانیوم غنی شده مورد نیاز آن را در مدت کوتاهی به دست خواهد آورد.

وی تاکید کرد اگر به این نتیجه برسیم آن‌ها در حال برداشتن گام‌هایی در راستای تصمیم‌گیری برای دستیابی به یک سلاح هسته‌ای هستند، تمامی گزینه‌ها روی میز خواهند بود، اما ما همچنان پیگیر دیپلماسی خواهیم بود، چراکه فکر می‌کنیم قابل راستی‌آزمایی‌ترین و بادوام‌ترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به یک بمب است. در سفر اخیر هیثم بن طارق به ایران، گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن بود که سلطان جدید عمان حامل پیام تازه‌ای برای ایران برای احیای مذاکرات برجام از سوی غرب و به ویژه آمریکا است. البته چنین فرضیه‌ای در شرایطی که دولت بایدن به شکل ضمنی و گاه صریحاً مرگ برجام را اعلام کرده بعید به نظر می‌رسد؛ اما برخی شواهد نشان می‌دهد که ایران و آمریکا به توافق‌های اولیه درباره آزادسازی اموال بلوکه شده ایران دست یافته‌اند. اگر این گزاره درست باشد آن‌گاه باید منتظر از سرگیری تبادل زندانیان، توسعه مذاکرات فنی میان سازمان انرژی اتمی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و آغاز دور جدید مذاکرات احیای برجام باشیم.

در این راستا نکته قابل توجه آن است که پیش از سفر پادشاه عمان به ایران، شاهد میانجی‌گری فعال این کشور جهت تبادل زندانیان میان ایران و شماری از کشور‌های غربی بودیم. مساله‌ای که به طور خاص موجب شد تا «اسدالله اسدی» دیپلمات کشورمان که در بلژیک در بازداشت به سر می‌برد، با یک شهروند بلژیکی زندانی در ایران، با میانجی‌گری دولت عمان مبادله شود. از این رو، انتظار این بود که بن‌طارق روند مذاکرات مرتبط با مبادله زندانیان میان ایران و برخی کشور‌های غربی و به طور خاص ایران و آمریکا و البته ایران و فرانسه را در تهران نیز پیگیری کند. با این حال شنیده‌ها حاکی از آن است که در مذاکرات با مقامات ارشد ایران، موضوع احیای توافق برجام مطرح نشده است.

واقعیت این است که با توجه به پیچیدگی پرونده برجام و اختلافات متعدد و ریشه‌ای بین ایران و آمریکا، چشم‌اندازی روشن از اجرای مذاکرات و احیای برجام حداقل در کوتاه‌مدت دیده نمی‌شود؛ هرچند تکاپوی آشکار و پنهان واشنگتن از جمله سفر مشاور ارشد بایدن در امور خاورمیانه به عمان، حاکی از آن است که دولت بایدن به دنبال مفری برای خروج از معضل برجام و دستیابی به نوعی توافق با ایران جهت مهار فعالیت‌های هسته‌ای این کشور می‌باشد. این تکاپو در سایه ضعف و انفعال آمریکا در منطقه و شکل‌گیری نظمی نوین در غرب آسیا در پی تحولات اخیر (آشتی ایران و عربستان، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، زمزمه‌های روابط ایران و مصر و غیره) قابل درک است، زیرا کاخ سفید به این جمع‌بندی رسیده که در برابر ایران و محور مقاومت قادر به اقدام موثری نمی‌باشد.