بازی تکراری/ چرا تروئیکای اروپایی بدنبال قطعنامه علیه ایران هستند؟

3 کشور اروپایی معروف به تروئیکای اروپا در راستای فشار به ایران قرار است قطعنامه‌ای را علیه تهران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تصویب برسانند که به گفته مقامات ایران قطعنامه‌ای غیرفنی و سیاسی است؛ قطعنامه‌ای که حتی واشنگتن هم از چند روز قبل رضایت به تصویب آن نداشت. از هفته‌ها قبل 3 کشور اروپایی در پی آن بودند قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تصویب برسانند؛ قطعنامه‌ای که پایه آن بر اساس گزارش‌های مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.

رافائل گروسی روز دوشنبه در بیانیه آغازین خود در نشست شورای حکام آژانس در وین در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران، با اشاره به آخرین گزارش خود در رابطه با راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای ایران ذیل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل گفت: ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران، از جمله اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد در حال افزایش است. آژانس انرژی اتمی تداوم دانش خود را در رابطه با تولید و موجودی سانتریفیوژها، روتورها، آب سنگین و کنسانتره سنگ اورانیوم را از دست داده است. بیش از 3 سال از توقف موقت اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران می‌گذرد و بنابراین بیش از 3 سال از زمانی که آژانس قادر به دسترسی تکمیلی در ایران بوده، گذشته است. 

وی با اشاره به اینکه هیچ پیشرفتی در حل‌وفصل مسائل پادمانی باقیمانده حاصل نشده است و ایران توضیحات فنی معتبری در رابطه با وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد به آژانس ارائه نکرده یا آژانس را از مکان‌های فعلی مواد هسته‌ای یا تجهیزات آلوده مطلع نکرده است، بیان کرد: ایران همچنان کد اصلاحی 3.1 را اجرا نمی‌کند، زیرا اعلام کرده اجرای آن را به حالت تعلیق درآورده است. این مسائل پادمانی باقیمانده ناشی از تعهدات ایران ذیل توافقنامه جامع پادمانی است و برای اینکه آژانس در موقعیتی باشد که تضمین دهد برنامه هسته‌ای ایران صرفا صلح‌آمیز است، باید حل و فصل شود. 

گروسی از اخراج برخی بازرسان هم انتقاد کرد. این موضوع در حالی اعلام می‌شود که طبق گفته محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، ایران 120 بازرس را تاکنون پذیرفته است و برخی بازرسان مشکلاتی را حین بازرسی به وجود آوردند که دیگر پذیرش نشدند. 
در قطعنامه 3 کشور اروپایی 9 بند وجود دارد که آنها از ایران خواستار آن موضوعات شده‌اند. 3 کشور اروپایی از ایران خواسته‌اند طبق قطعنامه نوامبر سال 2022 عمل کند. تهران هم در راستای قطعنامه‌ای که آن سال علیه برنامه هسته‌ای تصویب شد، مجموعه اقداماتی را انجام داد که موجب کاهش تعهدات برجامی شد.  آغاز تولید اورانیوم 60 درصد در فردو، آغاز روند تعویض ماشین‌های سانتریفیوژ نسل اول با ماشین‌های پیشرفته IR6، آغاز روند تجهیز سالن B (واحد یک) با ظرفیت 8 زنجیره جدید در نطنز که با توجه به ضرورت ایجاد زیرساخت به شکل مرحله‌ای ایجاد می‌شود، گازدهی ۲ آبشار دیگرIR- m2 و IR4 در سایت نطنز، آغاز پاسیواسیون ۲ زنجیره دیگر از ماشین‌های نوع IR- m2 و IR4 در نطنز و گازدهی به آنها از جمله این اقدامات بود. 

همچنین ایران در پاسخ به قطعنامه ژوئن ۲۰۲۲،  نصب سانتریفیوژهای پیشرفته در سایت نطنز و  غیرفعال کردن دوربین‌های فراپادمانی در سایت‌ها و تاسیسات هسته‌ای را در دستور کار قرار داد. شایان ذکر است پیش از آبان ۱۴۰۱ ایران صرفا اورانیوم تا غنای ۶۰ درصد را در سایت نطنز تولید می‌کرد اما اقدامات تروئیکای اروپا و آمریکا در شورای حکام در صدور قطعنامه موجب شد ایران به برنامه‌های هسته‌ای خود سرعت بیشتری دهد. به علاوه در چارچوب همکاری‌های داوطلبانه ایران با آژانس در خرداد ۱۴۰۲ (ژوئن ۲۰۲۳) تعدادی از دوربین‌های آژانس که در چارچوب قانون اقدام راهبردی در سال ۲۰۲۱ جمع‌آوری شده بودند، در سایت اصفهان (مرکز تولید سانتریفیوژهای پیشرفته) دوباره نصب شدند. مرکز تولید سانتریفیوژها در اصفهان در اصل همان خط تولید سانتریفیوژ کرج است که بعد از خرابکاری هسته‌ای از آنجا به اصفهان منتقل شد. البته این دوربین‌ها با این شرط نصب شده‌اند که اطلاعات آن ضبط و ذخیره شود و تا رسیدن به توافق بر سر برجام و چگونگی احیای آن، اطلاعات این دوربین‌ها نزد ایران باقی بماند و برای آژانس قابل دسترسی نیست. همچنین در ۲ سال گذشته چندین موضوع پادمانی دیگر میان ایران و آژانس مطرح شده است که ایران با حسن نیت به ابهامات و سوالات آژانس پاسخ داده است. 

3 کشور اروپایی در قطعنامه خود خواستار شدند ایران کد اصلاحی 3.1 را بپذیرد. همچنین درباره 2 مکان ادعایی هم با آژانس همکاری داشته باشد. این موارد در حالی به اجبار از ایران خواسته شده است که ایران طی توافقی با آژانس قصد همکاری در موارد اختلافی را داشت اما آمریکایی‌ها توافق مذاکرات رفع تحریم‌ها را کنار گذاشتند. 
در همین راستا طبق اطلاع خبرنگار «وطن امروز»، ایران به قطعنامه 3 کشور اروپایی واکنش نشان خواهد داد. خبرگزاری رویترز در گزارشی در روز ۲۴ مه ‌مدعی شد: ایالات متحده نمی‌خواهد در نشست‌های اخیر هیات مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دنبال قطعنامه دیگری علیه ایران باشد. قبل از آخرین مورد، در ماه مارس، فرانسه، بریتانیا و آلمان، موسوم به تروئیکای اروپا (E3) با واشنگتن درباره اینکه آیا به دنبال راه‌حلی هستند یا خیر به توافق نرسیدند. رویترز همچنین اشاره دارد: استدلال اصلی مقامات آمریکایی این است که مانند گذشته به ایران بهانه‌ای برای پاسخ دادن به فعالیت‌های هسته‌ای‌اش ندهند. تنش‌ها در خاورمیانه بویژه با ادامه عملیات نظامی (جنگ ظالمانه) اسرائیل در غزه افزایش یافته است. اسرائیل و ایران ماه گذشته برای نخستین‌بار به یکدیگر حمله کردند و اسرائیل بارها تهدید به حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران کرده است. 
در همین راستا محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: «اگر طرفین به تعهدات خود برنگشتند و عمل نکردند ما هم کاهش تعهدات را داریم. اکنون در فاز کاهش تعهدات هستیم و ملاک برای ما قانون اقدام راهبردی مجلس برای رفع تحریم‌هاست. در چارچوب قانون ملی کار می‌کنیم، در چارچوب پادمان و ان‌پی‌تی نیز هستیم. اگر گزارش آن مغایرتی می‌دهد به دلیل این است که آنها در برجام به تعهدات عمل نکردند که لازم است به تعهدات خود بازگردند. ما هم تعهدات خود را انجام می‌دهیم. اگر قطعنامه دهند یا فشار سیاسی بیاورند، قطعا عکس‌العمل نشان می‌دهیم. 

البته ایران هم پاسخی به موارد اعلام شده آژانس ارائه کرده است که نشان می‌دهد تهران در موضوع فنی دست پری دارد. تهران اعلام کرده است تصمیم ایران برای توقف اجرای تعهدات خود تحت برجام کاملا مطابق حقوق ذاتی کشور طبق بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام و پاسخی به خروج غیرقانونی آمریکا از برجام، همراه با ناتوانی 3 کشور اروپایی در پایبندی به تعهدات خود بود. این واقعیت آشکار به هیچ‌وجه نمی‌تواند مبنایی برای 3 کشور اروپایی برای خودداری از اجرای تعهدات خود باشد. 

سازمان انرژی اتمی در بیانیه خود درباره این مواضع آورده است: «از نظر حقوقی، ارزیابی‌های آژانس در گزارش خود بر پایه اطلاعات غیرموثق و اسناد غیرمعتبر ارائه شده توسط رژیمی است که نه‌تنها دائما علیه روابط ایران با آژانس توطئه می‌کند، بلکه مرتکب خرابکاری، حمله و تهدید حمله به ایران همراه با سیاست وحشیانه و نسل‌کشی این رژیم علیه مردم بی‌گناه غزه می‌شود که اکنون دیگر برای جامعه جهانی کاملا شناخته شده است». 

همچنین در بند ۴ ایران بار دیگر تاکید می‌کند هیچ گونه ماده و فعالیت هسته‌ای در مکان موسوم به لویزان - شیان وجود نداشته است. این مکان، همان طور که در زیرنویس شماره ۶ این گزارش تصریح شده است، تحت فعالیت‌های راستی‌آزمایی گسترده آژانس از جمله دسترسی تکمیلی قرار گرفته و بر همین اساس این موضوع مختومه شده است.  در بند ۶ گزارش آمده است: «ارزیابی آژانس از فعالیت‌های هسته‌ای اعلام ‌نشده‌ای که توسط ایران در «مریوان» انجام شد، بدون تغییر باقی می‌ماند»، همان‌طور که در بند ۶ بالا گفته شد، ارزیابی آژانس نباید بر اساس اسناد و اطلاعات غیرقابل اعتماد و غیرمعتبر باشد. علاوه بر این، ارجاع به برخی استدلال‌های قبلی که در نتیجه اطلاعات بعدی تأیید و منجر به حل و فصل این موضوع به گونه‌ای که در گزارش قبلی مدیرکل (GOV/26/2023) مشخص شده است، هیچ ارزش افزوده‌ای ندارد.

با این حال، جزئیات مربوطه قبلا در بند ۸ از یادداشت توضیحی INFCIRC/1094 مورخ ۷ ژوئن ۲۰۲۳ منعکس شده است. همچنین ایران اعتقاد دارد  پذیرش اجرای کد اصلاحی 3.1 از جمله اقدامات منعکس شده در بند ۱۳ از مقدمه برجام و همچنین بند ۶۵ پیوست یک آن بود. به دنبال خروج آمریکا از برجام و عدم اجرای تعهدات اتحادیه اروپایی و 3 کشور اروپایی آلمان، انگلستان و فرانسه تحت این توافق، ایران در اعمال حقوق خود وفق بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، تصمیم گرفت صرفا به تعهدات خود در چارچوب موافقتنامه پادمان جامع (CSA) عمل کند. با این حال، ایران با حسن نیت و در سایه تفاهم به دست آمده با مدیرکل، قبلا اطلاعات کلی‌ای را درباره برنامه‌ریزی مؤسسات جدید (از جمله ایران هرمز و سیستان و بلوچستان) ارائه و اعلام کرده است اطلاعات پادمانی مربوطه در زمان مقرر در اختیار آژانس قرار خواهد گرفت. در رابطه با بازرسان لغو انتصاب شده، آژانس باید به طور کامل به حقوق ایران براساس موافقتنامه پادمان جامع از جمله ماده ۹ آن احترام بگذارد. هرگونه تلاش برای به ‌خطر انداختن حقوق حاکمیتی کشورهای عضو در مغایرت با موافقتنامه پادمان جامع پادمانی مربوطه غیرقابل قبول است و نباید سابقه‌ای ایجاد کند که حقوق کشورهای عضو را به مخاطره اندازد.