خط‌شکنی تازه در سینمای ایران

«موسی کلیم‌الله» یکی از آثار الف ویژه صداوسیماست که از حدود یک دهه قبل با تلاش «مرحوم فرج‌الله سلحشور» به جریان افتاد. بعد از فوت سلحشور، این پروژه به «جمال شورجه» واگذار شد؛ اما این کارگردان هم به علت بیماری و کسالت امکان آن را نیافت. تا اینکه قرعه به نام «ابراهیم حاتمی‌کیا» افتاد و این کارگردان، که حوزه تخصصی‎اش سینمای دفاع مقدس است، به وادی سخت و پیچیده تولید آثار تاریخی ـ مذهبی هم قدم گذاشت. بخش کوچکی از این سریال در قالب یک فیلم سینمایی، به ثمر نشست و امسال در چهل‎وسومین جشنواره فیلم فجر رونمایی شد. این فیلم، این روز‌ها روی پرده سینما رفته است.

فیلم «موسی کلیم‌الله» ساخته جدید ابراهیم حاتمی‌کیا، یک فیلم عظیم و چشم‌نواز و یک تجربه و خط‌شکنی در تولید آثار تاریخی ـ مذهبی از طریق یک فناوری نوظهور است. این فیلم که به ولادت حضرت موسی (ع) و حوادث مرتبط با آن اختصاص دارد، درامی پر از تنش، امید و معجزات الهی را در قالبی جدید ترسیم کرده است. پروژه‌ای که به دلیل تولید تکنیکی و استفاده از ابزار‌های نوین، تحولی در سینمای ایران به شمار می‌آید.

یکی از ویژگی‌های برجسته این فیلم، انتخاب دوره‌ای خاص از زندگی حضرت موسی (ع) است. حاتمی‌کیا برای اولین بار به موضوعات پیش از تولد موسی توجه داشته و تلاش‌های فرعون و دربار او را برای جلوگیری از تولد موعود نجات‌بخش بررسی می‎کند. داستان فیلم با پیشگویی‌هایی آغاز می‌شود که به فرعون هشدار می‌دهند پسری متولد خواهد شد که روزی تاج و تخت او را به لرزه در خواهد انداخت. این پیشگویی موجب می‌شود که فرعون به ترفند‌های گوناگونی متوسل شود تا مانع از تولد چنین فردی شود. از جمله این اقدامات، دستور قتل‌عام نوزادان پسر است. این اقدام یادآور کودک‌کشی‌هایی است که در تاریخ معاصر، همچون فجایع غزه، شاهد آن بوده‌ایم. حاتمی‌کیا در «موسی کلیم‌الله» به خوبی توانسته فضای دراماتیک و پرتنش را خلق کند. در این فیلم، داستان با محوریت مبارزه‌ای انسانی و الهی پیش می‌رود و به تماشاگر این پیام را می‌دهد که در برابر ظلم و ستم، تنها اراده الهی می‌تواند راهگشا باشد. فیلم به طور غیرمستقیم با تاریخ معاصر نیز ارتباط برقرار می‌کند و از وضعیت‌های کنونی که در آنها قدرت‌های بزرگ جهانی برای حفظ سلطه خود به اقدامات ظالمانه دست می‌زنند، یاد می‌کند. این نگاه معاصر و تلاقی آن با داستان‌های تاریخی، به موسی کلیم‌الله ابعادی عمیق‌تر و چندلایه می‌دهد.
«مریلا زارعی» در نقش یوکابد، مادر حضرت موسی (ع)، یکی از نقاط قوت فیلم است. بازی این بازیگر در این نقش، باز هم عمق احساسات مادرانه و ایثارگری را به شکلی برجسته به نمایش می‌گذارد. در این فیلم، یوکابد نه تنها یک مادر است؛ بلکه نماد استقامت و ایستادگی در برابر ظلم نیز به شمار می‌آید. مادر موسی به منزله قهرمان واقعی این داستان، نه تنها در مقام مادر، بلکه در جایگاه یک شخصیت مقاوم و مبارز شناخته می‌شود که برای هدفی بزرگ‌تر از خود، از تمام سختی‌ها و خطر‌ها می‌گذرد.

از سوی دیگر، شخصیت فرعون به خوبی و با قدرت به تصویر کشیده شده است. وی که نماینده تمامیت‌خواهی و ظلم است، تمام تلاشش را برای از بین بردن موعود نجات‌بخش به کار می‌گیرد. اما در نهایت همه نقشه‌هایش با قدرت الهی شکست می‌خورد. این تصویر از فرعون و دربارش، با تأکید بر معجزات الهی، در نهایت به یک پیام امیدبخش و توحیدی منجر می‌شود که به تماشاگر یادآوری می‌کند هیچ قدرتی نمی‌تواند در برابر اراده خداوند ایستادگی کند و همه فراعنه جهان، در برابر ظهور منجی ساقط خواهند شد و ناپایدار هستند. جریان این نگاه فیلم موسی کلیم‌الله را به یک فیلم آخرالزمانی تبدیل کرده است.

حاتمی‌کیا در این فیلم، علاوه بر روایت داستانی جذاب و دراماتیک، از تکنیک‌های نوین سینمایی استفاده کرده است. او برای اولین بار از تولید مجازی (Virtual Production) بهره برده است که این تکنیک در سینمای ایران یک نوآوری به شمار می‎آید. این روش، که معمولاً در پروژه‌های عظیم هالیوودی استفاده می‎شود، به حاتمی‌کیا این امکان را می‌دهد که بدون صرف هزینه‌های هنگفت، دکور‌هایی دقیق و شبیه واقعیت بسازد. این تکنیک نه تنها هزینه تولید را کاهش داده، بلکه به فیلم اجازه داده است تا از نظر بصری به واقعیت نزدیک‌تر باشد و بتواند فضایی عظیم و تاریخی را بازسازی کند.

اگرچه برخی منتقدان ممکن است از حضور فناوری‎های جدید و هوش مصنوعی در این فیلم انتقاد کنند، اما باید گفت این ابزار‌ها تنها ابزاری برای تسهیل تولید فیلم و خلق جلوه‌های بصری بودند و در نهایت خود کارگردانی و تفکر هنری حاتمی‌کیاست که موجب موفقیت فیلم شده است. او توانسته است با وجود استفاده از تکنیک‌های مدرن، روح سینمایی خاص خود را حفظ کرده و اثرش را به یک تجربه سینمایی جذاب و به‌یادماندنی تبدیل کند.
«موسی کلیم‌الله» تجربه‌ای است که هم در سطح داستان و هم در سطح فنی، در تاریخ سینمای ایران ماندگار خواهد ماند.