واکاوی جابجایی قدرت در مصر

مقدمه: پایگاه بصیرت گروه سیاست خارجی: انقلاب 22بهمن 89 مصر به رغم آن که پس از انقلاب تونس، شروع و پیروز شد، به دلیل نقش و تأثیر تمدن و جایگاه&zwnj;این کشور در دنیا و جهان اسلام، به عنوان مادر جنبش&zwnj;های عربی شناخته می&zwnj;شود. از آغاز فراگیری موج بیداری اسلامی در غرب آسیا و شمال آفریقا تا امروز، سرنگونی دیکتاتوری30 ساله&zwnj; حسنی&zwnj; مبارک ( اکتبر 1981تا فوریه&zwnj; 2011) که مهم &zwnj;ترین متحد آمریکا و نزدیک&zwnj; ترین دوست رژیم صهیونیستی در منطقه بود، به عنوان بزرگترین نماد تحول در تولد خاورمیانه&zwnj; جدید ثبت شده&zwnj;است. با برافتادن حکومت مستبدانه مبارک به فاصله یک سال و نیم، انتخابات ریاست جمهوری این کشور برگزار شد و محمد مرسی از رهبران گروه&zwnj;اخوان&zwnj;المسلمین، رئیس&zwnj; جمهور این کشور شد. اما شادمانی و رضایتمندی مصری&zwnj;ها از پیروزی مرسی، به همان جشن چند روزه در میدان «تحریر» محدود ماند و ظرف یک سال اخیر، &zwnj;قاهره هر چند هفته یک بار، شاهد برپایی تظاهرات بزرگ چند صد هزار نفری در اعتراض به سیاست&zwnj;های پرابهام مرسی بوده&zwnj;است.آخرین نمونه&zwnj;این تظاهرات&zwnj;ها با عنوان «تمرّد» منجر به دخالت نظامیان شد و بدین ترتیب، مرسی به عنوان حاصل 85 سال فعالیت سیاسی جنبش اخوان المسلمین، دقیقاً در سالروز پیروزی در انتخابات 2012، از ریاست جمهوری برکنار و بازداشت شد. بر این اساس، جنبش مصری&zwnj;ها در زبان نظریه &zwnj;پردازان سیاسی «انقلاب ابتر» نام گرفت.در کشاکش میان موافقان و مخالفان مرسی که به خلع وی از قدرت انجامید، &zwnj;ارتش تنها نیروی آماده بود که با استفاده&zwnj;از خلاء قدرت، ابتکار عمل در مدیریت سیاسی در این کشور بزرگ را در دست گرفت. ارتش شامگاه 4 جولای(13تیر) پس از گذشت ساعاتی از ضرب&zwnj;الاجل 48 ساعته، با تعلیق قانون اساسی، «عدلی محمود منصور»، رئیس دادگاه قانون اساسی را به عنوان رئیس&zwnj;جمهور موقت برگزید. تحولات جدید در مصر حاصل زمینه ها و بسترهایی بود که به دست خود مرسی و جریان اخوان فراهم شد؛ بحران کارآمدی، شکاف عمیق اجتماعی، سوء مدیریت و خطا در استراتژی&zwnj;ها و تاکتیک&zwnj;های اسلام&zwnj;گرایان، شکاف میان امکانات و توقعات انقلابی، همپیمانی با سلفی&zwnj;ها، وجود تنش لاینحل میان قوه قضاییه و قوه مجریه و ... عواملی بود که خیلی زود دولت مرسی را با بحران مشروعیت، مقبولیت، هویت و بحران توزیع مواجه کرد و اسباب سقوط وی را فراهم آورد.در ارزیابی وضعیت جدید در مصر چند پرسش کلیدی قابل طرح است که تلاش برای پاسخ روشن به&zwnj;انها می&zwnj;تواند در تبیین وضعیت حاکم بر مصر موثر باشد: 1- بازیگران اصلی صحنه تحولات مصر کدامند و هر یک چه نقشی در به وجود آمدن وضعیت کنونی داشته&zwnj;اند؟ 2- چرا روند تغییر در مصر تکمیل نشد و اساسا چرا انقلاب به معنای واقعی شکل نگرفت؟ 3- ارتش مصر چه فرایندی را طی کرد که کمتر از سه سال دوباره به قدرت بازگشت؟ 4- اخوانی&zwnj;ها در به وجود آمدن وضعیت کنونی تا چه حد مقصرند؟ به عبارت دیگر، عملکرد مرسی چگونه قابل ارزیابی است؟ 5- موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات کنونی مصر چیست و چگونه قابل ارزیابی است؟ 6- پیش بینی&zwnj;ها در باره آینده تحولات مصر چیست؟ آیا مصر به سمت جنگ داخلی پیش می&zwnj;رود؟ 7 - آیا آنچه در مصر اتفاق افتاده &zwnj;است، یک کودتای نظامی محسوب می&zwnj;شود؟ بازیگران فعال صحنه مصر بازیگران اصلی صحنه تحولات مصر کدامند و هر یک چه نقشی در بوجود آمدن وضعیت کنونی داشته&zwnj;اند؟ بازیگران صحنه سیاسی مصر را در دوسطح داخلی و بازیگران خارجی می&zwnj;توان بررسی کرد. الف) بازیگران داخلی 1- جریان&zwnj;های اسلامی حول محورهایی فعالیت می&zwnj;کنند که معتقدند در مصر باید یا اصول اسلام یا شریعت و یا روح اسلام حاکم باشد. سه جریان شاخص اسلام گرا در مصر عبارتند از: 1/1: جریان اخوان المسلمین؛ اخوانی&zwnj;ها در به وجودآمدن وضعیت کنونی تا چه حد مقصرند؟ عملکرد و اقدامات مرسی تا چه &zwnj;اندازه در به وجود آمدن وضعیت جدید در مصر موثر بوده &zwnj;است؟ پاسخ به این سوال مستلزم آشنایی اجمالی با سابقه اخوان المسلمین و نقش آن در تحولات جدید مصر است. سابقه اخوان&zwnj;المسلمین و نقش آن در تحولات جدید مصر اخوانی&zwnj;ها در رفتار سیاسی ضعف&zwnj;ها و اشتباهاتی از خود بروز داده&zwnj;اند که&zwnj;اسباب بسیج مردمی علیه خود را فراهم کرده&zwnj;اند. از جمله &zwnj;این که جریان اخوان در تحولات بهمن 1389 انقلابی عمل نکرد، یعنی یک سال بود که جوانان انقلابی در خیابان&zwnj;ها شعار اسقاط الرییس می&zwnj;دادند، از سوی ارتش سرکوب می شدند، شهید می&zwnj;دادند، شکنجه می&zwnj;شدند اما اخوانی&zwnj;ها 80 سال هیچ اقدامی انجام ندادند. وقتی که وارد عمل شدند و به حمایت از معترضین حاضر در میدان التحریر آمدند بلافاصله به عنوان نمایند مردم با دولت مبارک وارد گفت وگو شدند؟! اما نتایج مذاکرات با مخلفت تظاهرکنندگان مواجه شد و اخوان پس از یک سکوت معنادار ده روزه بار دیگر به معترضین پیوستند. در این دوره نیز تبدیل به سخنگوی شورای نظامی شدند. این تردید ها و تعلل ها و حرکت&zwnj;های منفعلانه و بی برنامه، نقطه سیاهی در ذهن مردم مصر نسبت به جریان اخوان المسلمین گذاشت و باعث شد تا مخالفان بتوانند فرایند بسیج جمعیتی و جریانی را در مخالفت با مرسی با موفقیت پشت سر بگذارند. سؤال مهم و اساسي این است كه&zwnj;اخوان&zwnj;المسلمين با سابقه&zwnj;اي 85 ساله در عرصه&zwnj;هاي مبارزه، سياست و فرهنگ، چرا نتوانست حتي در زادگاه مؤسس خود حسن البناء بيش از يك سال در مسند حاكميت دوام بياورد و با بدترين شكل ممكن از مسند قدرت كنار گذاشته شد؟ اشتباهات محاسباتی مرسی برکناری محمد مرسی به صورت اتفاقی رخ نداد، بلکه نتیجه &zwnj;اشتباهات بسیار وی بودکه منجر شد ارتش با حمایت میلیونی مردم وی را از قدرت کنار بزند. مهمترین اشتباهات محمد مرسی، رئیس&zwnj;جمهور برکنار شده مصر را می&zwnj;توان این گونه تشریح کرد: 1- انحصارطلبي در حكومت و به حساب نياوردن ديگران در مصر 2- همراهي با افراطيون سلفي در موضع&zwnj;گيري&zwnj;ها و برخورد با پيروان مذاهب و اديان در داخل مصر 3- دخالت در امور داخلي سوريه و حمايت از تروريست&zwnj;هاي تكفيري و اعلام ضرورت براندازي حكومت قانوني اين كشور و اقدام به قطع رابطه با دولت سوريه با اين&zwnj;كه روشن بود صحنه&zwnj;گردان ماجراي سوريه، &zwnj;امريكا و رژيم صهيونيستي است. بی&zwnj;تردید عملکرد مرسی در قبال بحران سوریه، نقش قابل توجهی در بالا گرفتن بحران در داخل مصر دارد: به&zwnj;عقیده مخالفان محمد مرسی، گرچه ممکن است با بشار اسد موافق نباشیم ولی این موضوع نباید به قطع روابط با سوریه منجر شود، زیرا روابط قاهره با دمشق قدیمی و قوی بوده&zwnj;است. برخی از مردم مصر تصمیم مرسی در قطع روابط با دمشق را همنوایی با آمریکا خواندند و معتقدند عملکرد مرسی در خصوص روابط با دمشق و تل&zwnj;آویو دوگانگی اخلاقی است، این وضعیت در خصوص رابطه با جمهوری اسلامی ایران نیز صدق می&zwnj;کند زیرا در حالی که یک شهروند مصری امکان برقراری تماس تلفنی با جمهوری اسلامی ایران را ندارد؛ برقراری تماس تلفنی با رژیم صهیونیستی از داخل مصر به&zwnj; آسانی امکان&zwnj;پذیر است. دولت جدید با علم به پیامدهای سیاست&zwnj;های دولت مرسی، و در راستای پاسخگویی به مطالبات عمومی در خصوص سوریه، سفارت سوریه را در قاهره بازگشایی کرد. اخذ روادید که در زمان مرسی برای سلفی&zwnj;ها برداشته شده بود، مجددا برقرار کرد و از سیاست خارجی خواست تکلیف سلفی&zwnj;های وارد شده به مصر نیز از طریق سفارت سوریه در مصر روشن شود. 4- استمرار رابطه با رژيم صهيونيستي - نامه&zwnj; نگاري&zwnj;هاي عاشقانه ميان محمد مرسي و شيمون پرز - ادامه فروش گاز به رژيم صهيونيستي - تخريب تونل گذرگاه رفح - اعطاي جايزه به همسر انور سادات رئيس&zwnj;جمهور معدوم مصر كه با امضاي قرارداد ننگين كمپ ديويد ملت مصر را تحقیر کرد. - بازگشایی سفارت رژیم صهیونیستی بعد از اشغال و تعطیلی در زمان انقلاب 5- بحران آب رودخانه نیل و وخیم شدن روابط قاهره با کشورهای آفریقایی 6- محقق نشدن اهداف انقلابیون و خانواده شهدا 7- مرسی در برآوردش از حمایت مردمی از وی اشتباه کرد، چرا که میزان شرکت&zwnj;کنندگان در دور دوم انتخابات که به پیروزی وی انجامید، 50 درصد (حدود 25 میلیون) بود که &zwnj;این میزان نیمی از تعداد افرادی بود که برای شرکت در انتخابات نام&zwnj;نویسی کرده بودند و تنها 51.7 درصد از کل رای&zwnj;دهندگان (حدود 13 میلیون) و به عبارت دیگر یک چهارم کل رای دهندگان وی را انتخاب کردند. مساله مهم&zwnj;تر این است که &zwnj;از میان افرادی که به وی رای دادند، اعضای اخوان المسلمین و دیگر جنبش&zwnj;های اسلامی بودند (حدود هفت میلیون) و نیمی دیگر نیز به مرسی رای دادند تا احمد شفیق، نخست&zwnj;وزیر در دوره حسنی مبارک، دیکتاتور سابق مصر به قدرت نرسد، چرا که&zwnj; از نظر آنها احمد شفیق از "وارثان" نظام حسنی مبارک بود. بنابراین می&zwnj;توان نتیجه گرفت که تعداد حامیان اخوان المسلمین در مصر برای تحمیل اصول و روش زندگی&zwnj;شان بر تمام مردم مصر کافی نبود. این مساله را نیز نباید فراموش کرد که حدود 10 میلیون مسیحی در مصر زندگی می&zwnj;کنند. 8- مرسی از اوضاع اقتصادی مصر برآورد درستی نداشت، چرا که سیاست رادیکالی وی در صحنه داخلی نقش موثری را در افزایش نرخ بیکاری، وخیم&zwnj;تر شدن بحران معیشتی و مالی و کاهش تعداد گردشگران به مصر ایفا کرد. ندانم&zwnj;کاری&zwnj;های مرسی به حدی رسید که&zwnj;اسلام&zwnj;گراهای تندرو را در پست&zwnj;های مهم گماشت و از میان 27 استاندار 17 اسلام&zwnj;گرای تندرو را به عنوان استاندار انتخاب کرد که برخی از آنها مسئول مناطق اصلی گردشگری در مصر بودند. وی همچون نظام سابق مصر با محدود کردن آزادی&zwnj;ها، سیاست&zwnj;های ناعادلانه و غیر منصفانه را پیاده کرد، تمام این مسائل مشکلات اقشار بسیاری از مصری&zwnj;ها را افزایش داد، مردمی که نسبت به نتایج انقلاب 25 ژانویه 2011 امید بسیاری داشتند اما خواسته هایشان در دوران مرسی به عنوان نماینده جریان اخوان تامین نشد. 9- مرسی از نفوذ ارتش مصر در این کشور برآورد اشتباهی داشت.(توان ارتش در مدیریت صحنه و ظرفیت نظامیان در مواجهه با تصمیمات دولت در پاکسازی ارتش) 10- کم اهمیت تلقی کردن تهدیدات ارتش و تاکید بر سیاست&zwnj;های رادیکال و بی&zwnj;اعتنایی به مطالبات تظاهرکنندگان که به نوعی با ارتش پیوند فکری و عاطفی پیدا کرده بودند، بهانه لازم را دست ارتش داد تا طرح&zwnj;های خود را عملی نماید. علاوه بر آنچه در اين فهرست آمده و البته فقط موارد اصلي و برجسته اشتباهات سياسي مرسي و اخوان المسلمين است، جمع&zwnj;بندي بسياري از مخالفان مرسي و اخوان اين است كه آنها با تصاحب انقلاب مصر، به جاي جبران خيانت&zwnj;هاي رژيم گذشته، راه سادات و حسني مبارك را ادامه داده&zwnj;اند و كشور را به سوي وابستگي بيشتر و فقر و فلاكت و مشكلات اقتصادي عميق&zwnj;تر به پيش بردند. اكنون مردم مصر از نظر تأمين سوخت، برق و بخشي از اقلام مربوط به مواد غذائي در تنگناي شديد قرار دارند و همين وضعيت نيز يكي از عوامل خيزش عمومي عليه مرسي و اخوان المسلمين است. 1/2: سلفی&zwnj;ها؛ اسلام گرایانی که نه &zwnj;از نظر اندیشه و تفکر گرایش به سلفی&zwnj;ها دارند و نه&zwnj;از نظر منش و شیوه برخورد یا تعامل با محیط مثل اخوانی&zwnj;ها عمل می&zwnj;کنند. احزاب اسلامي براي جريان&zwnj;هاي سلفيت محسوب مي&zwnj;شد. در اين راستا، سلفيو�� مصر اقدام به تاسيس احزاب و ائتلاف&zwnj;هايي به منظور حضور ساختارمند در عرصه سياست مصر نمودند كه در ادامه به مهم&zwnj;ترين آنها اشاره خواهد شد. 1/1/2- حزب النور؛ حزب النور اولين حزب سلفي مصر مي&zwnj;باشد كه در تاريخ 12 ژوئن 2011م بصورت رسمي اعلام موجوديت نمود. نخستين بارقه&zwnj;هاي تشكيل اين حزب در كنگره&zwnj;اي در استان المطروح زده شد كه طي آن «شيخ محمد حسان» خواستار تغيير رويكرد جريان سلفيت پيرامون نمايندگي در پارلمان و نامزدي براي رياست جمهوري و ساختن مصري متمدن... گرديد. 2/1/2- حزب الفضيله؛ اين حزب توسط سرلشگر «عبدالمقصود عفيفي» از فرماندهان ارتش و برادر شيخ «محمد عبدالمقصود» از رهبران سلفيت مصر تاسيس گرديد. حزب الفضيله شعار اصلي خود را ترويج ارزش&zwnj;هايي همچون عدالت، برابري، احياي مجد و عظمت تاريخي مصر و اجراي شريعت اسلامي قرار داده بود. بتدريج در ميان اعضاي اصلي حزب اختلافاتي پديد آمد كه به موجب آن سرلشگر عبدالمقصود عفيفي از حزب خارج شد و مبادرت به تاسيس حزب جديدي تحت عنوان «حزب الاصاله» نمود. 3/1/2- حزب الاصاله؛ حزب ا��اصاله سومين حزب سلفي در مصر بود كه&zwnj;اعلام موجوديت نمود. سرلشگر «عبدالمقصود» با جلب حمايت برخي از علماي سلفي مبادرت به تاسيس اين حزب نمود. احياي مجد و عظمت مصر باستان، ايجاد نظامي دموكرات و همسو با تعاليم اسلامي، احياي ماده دوم قانون اساسي، تحقق عدالت اجتماعي، ايجاد فضاي باز سياسي و ... اه����اف این حزب مدعی ميانه&zwnj;روی است. 4/1/2- حزب الاصلاح؛ حزب الاصلاح توسط دكتر عطيه عدلان و دكتر خالد رفاعي در استان المنصوره تاسيس گرديد. رهبران اين حزب هدف خود را از تاسيس چنين حزبي بر پايي دولتي اسلامي بيان مي&zwnj;دارند كه در آن ميان دين و سياست جدايي وجود نداشته باشد. 5/1/2- ائتلاف"كميته شرعي براي حمايت از حقوق و آزادي&zwnj;ها"؛ اين ائتلاف متشكل ��ز برخي چه����ه&zwnj;هاي برجسته فقهي، دانشگاهي و رسانه&zwnj;اي جريان سلفيت در مصر است كه در قالب سلفيون مستقل و ميانه&zwnj;رو به فعاليت مي&zwnj;پردازد. رياست اين ائتلاف را «دكتر نصر فريد و اصل» بر عهده داشته و «دكتر محمد يسري ابراهيم» دبيركل ائتلاف مي&zwnj;باشد. از مهمترين مطالبات ائت��اف، تدوين قانون اساسي همسو با شريعت اسلامي است. 6/1/2- ائتلاف"جبهه سلفيت"؛ اين جبهه متشكل از 26 ائتلاف و جبهه سلفي است كه به منظور تحقق برخي اهداف سياسي گرد هم جمع شده&zwnj;اند. كميته مركزي جبهه سلفيت داراي 10 عضو مي&zwnj;باشد و دكتر خالد سعيد، سخنگوي رسمي جبهه مي&zwnj;باشد. از جمله&zwnj;اهداف اين جبهه مي&zwnj;توان به&zwnj;ارائه گفتمان اسلامي (سلفي) اصلاحي، مقابله با هجمه&zwnj;هاي رسانه&zwnj;اي عليه سلفيون، استفاده&zwnj;از تظاهرات و منابر خطبه نماز جمعه و جماعت براي نيل به&zwnj;اهداف سياسي، حمايت از احزاب اسلامي و حتي غير اسلامی و مشاركت در امور اقتصادي جهت تامين ملزومات حضور فعال در صحنه&zwnj;اجتماعي اشاره كرد. 7/1/2- ائتلاف"جوانان اسلامي مصر؛ ائتلاف جوانان اسلامي مصر در همان روزهاي آغازين انقلاب توسط عده&zwnj;اي از جوانان اسلام&zwnj;گرا حاضر در ميدان التحرير به منظور تحقق اهداف سياسي و اجتماعي تاسيس گرديد. اين ائتلاف در بردارنده كليه گرايش&zwnj;هاي اسلام&zwnj;گرا اعم از الازهري، اخواني، سلفي، تبليغ و دعوت و ... مي&zwnj;باشد و مقر اصلي آن در استان اسكندريه واقع شده&zwnj;است. 8/1/2- ائتلاف"حمايت تازه مسلمانان"؛ اين ائتلاف بالغ بر 40 هزار عضو دارد و «دكتر حسام ابومحمد البخاري» رياست آن را بر عهده دارد. هدف از تاسيس اين ائتلاف در حقيقت دعوت از غير مسلمانان (به ويژه قبطي&zwnj;هاي تازه مسلمان شده) به&zwnj;اسلام و رسيدگي به&zwnj;اوضاع اجتماعي و معيشتي آنهاست. 9/1/2- ائتلاف"سلفيون كوستا"؛ ائتلاف سلفيون كوستا(قهوه&zwnj;خانه&zwnj;محل تجمع) در آوريل 2011م (پس از همه&zwnj;پرسي پيرامون قانون اساسي تكثرا گرا) توسط عده&zwnj;اي از جوانان اسلام&zwnj;گرا تاسيس گرديد. ايجاد تقريب ميان جريان&zwnj;هاي مختلف فكري و سياسي مصری از اهداف این جریان است .در مجموع مي&zwnj;توان ادعا نمود كه جريان سلفيت در مصر به &zwnj;رغم اين كه تا قبل از انقلاب 25 ژانويه چندان تمايلي به حضور در عرصه سياسي كشور نداشتند، بعد از انقلاب با تغيير در فقه سياسي خود و حمايت&zwnj;هاي خارجي به صورت فعال وارد صحنه سياسي مصر شدند. در اين راستا، گروه&zwnj;هاي مذكور بالغ بر 25 حزب و ائتلاف سلفي تشكيل دادند و با توجه به حمايت&zwnj;هاي مالي خاندان آل&zwnj;سعود، از موقعيت مناسبي براي تاثيرگذاري در فضاي جديد بعد از انقلاب برخوردار گرديده&zwnj;اند. 1/3: وسطی&zwnj;ها: سومین جریان شاخص اسلام&zwnj;گرا در مصر، گروهی موسوم به وسطی&zwnj;ها می&zwnj;باشند. این گروه در رفتار سیاسی و مدیریت اجتماعی تنها مرجعیت اسلام را ملاک می دانند و با تکیه به مشی عمل&zwnj;گرا، از زاویه واقع گرایی به تحولات و رخدادها می نگرند. در واقع همانند سکولارها عمل می کنند. در مجموع ا سلام گرایان معتقدند که قوانین و قضاوت در مصر باید بر اساس دین اسلام باشد. 2- جریان&zwnj;های سکولار: دومین بازیگر عمده تحولات مصر، سکولارها هستند که شامل؛ لیبرال&zwnj;ها و غرب&zwnj;گراها، ملی&zwnj;گراها و چپ گرایان می&zwnj;باشند که حدود 30 تا 40 درصد از جامعه مصر را تشکیل می&zwnj;دهند. این بازیگران از نظر تشکیل حکومت اصلا با هم انسجام ندارند و اساسا نمی&zwnj;توان گفت همه&zwnj;انها به چه نوع حکومتی گرایش دارند. تنها وجه&zwnj;اشتراک آنها وحدت در مقابل جریان اسلام&zwnj;گراست که در این راستا جبهه ملی ماحصل ائتلاف آنها است. 3- عوامل باقیمانده&zwnj;از نظام سابق: نظامیان و سرمایه&zwnj;داران، مقامات سیاسی و امنیتی وابسته به رژیم مبارک که به نوعی نیز در اقتصاد کلان این کشور حضور و نفوذ دارند، در عین بازیگری به عنوان سومین بازیگر عرصه سیاسی مصر، بازیگردانان اصلی صحنه سیاسی فعلی این کشور محسوب می&zwnj;شوند. این گروه که&zwnj;ادامه فعالیت و حیات سیاسی و اقتصادی خود را در تداوم سیاست&zwnj;های نظام سابق می بینند، با هر عامل انسانی و محیطی که مخل وضعیت باشد مخالفت و مقابله خواهند کرد و آن را بر نمی&zwnj;تابند. این گروه به دلیل اشتراکات فکری و سابقه طولانی ساختاری نسبت به دیگر گروه&zwnj;ها از انسجام و اتحاد تشکیلاتی بیشتری برخوردارند. در میان این گروه بخش مربوط به نظامیان از برجستگی بیشتری در بازیگردانی برخوردارند و بیشترین نقش را در صحنه&zwnj;های گوناگون مصر ایفا کرده&zwnj;اند و می توان گفت حدود 60 سال است که در مصر حاکم &zwnj;اند و در تمام شئون حکومت اعم از اقتصادی، سیاسی، امنیتی و .. حضور فعال دارند. در حال حاضر 66 هزار افسر امنیتی و نظامی بازنشسته در راس امور اقتصادی مصر قرار دارند که قریب 40 درصد از اقتصاد این کشور در اختیار آنهاست.با خیزش مردم مصر علیه حکومت مبارک بازیگران گروه&zwnj;های اول و دوم به صحنه رقابت آمدند و گروه سوم که نظامیان باشند، در موضع دفاع قرار گرفتند. نظامیان اساسا خود را رو در روی مردم قرار ندادند و حتی مبارک را هم فدا کردند تا بتوانند همچنان در مدیریت آشکار و پنهان تحولات مصر باقی بمانند. نقش ارتش در تحولات جدید مصر ارتش مصر چه فرایندی را طی کرد که کمتر از سه سال دوباره به قدرت بازگشت؟ جایگاه و نقش ارتش در تحولات سیاسی مصر در گذار تاریخی سیاسی این کشور چگونه بوده&zwnj;است؟ موقعیت ارتش در مصر ارتش در بزنگاه&zwnj;های تحولات تاریخ مصر نقش اول را داشته&zwnj;است. ارتش در طول انقلاب مصر سعی کرد این ذهنیت تاریخی مصری&zwnj;ها را زنده کندکه مهم&zwnj;ترین فاکتور ثبات در مصر محسوب می&zwnj;شود. تصمیم ارتش برای همراهی با مخالفان مرسی و چیدن میوه&zwnj; تظاهرات تمرّد، نشان ازموقعیت&zwnj;شناسی آنها دارد و شاهدی است بر این که نهاد نظامی مصر، با سیاست عجین شده&zwnj;است. ژنرال&zwnj;ها هم به حفظ منافع اقتصادی خویش می&zwnj;اندیشند، هم به موقعیت سیاسی&zwnj;خود و برای همین، از موقعیت بهره برده و در میان هرج و مرج مخالفان و موافقان، ناگهان سر رسیدند و رشته&zwnj;امور سیاسی و اقتصادی مصر را در دست خویش گرفتند.نهاد ارتش در مصر، مانند ارتش&zwnj;های کلاسیک پاکستان و ترکیه، خود را حافظ تمامیت کشور و قانون اساسی معرفی می&zwnj;کند. ژنرال&zwnj;ها در بلوایی که قاهره را فراگرفته بود، این گونه در افکار عمومی مصر تبیین کردند که خطر از دست رفتن ثبات کشور، آنها را مکلف به حضور در سیاست کرده&zwnj;است. این تعریف موجب شد در نگاه عده&zwnj;ای، مداخله&zwnj;ارتش در این برهه، نه تنها مذموم نباشد، بلکه نوعی&zwnj; رسالت تاریخی به نظر بیاید. به لحاظ طبقاتی، ژنرال&zwnj;های مصر، در ردیف نیروهای بسیار مرفه&zwnj;این جامعه، دسته&zwnj;بندی می&zwnj;شوند. نظامیان از بالاترین امتیازات ��غلی برخوردارند و به ویژه در طول حکومت 30 ساله&zwnj; ژنرال حسنی مبارک، وضع اقتصادی نظامیان به ویژه در سطوح بالا به شدت تغییر کرد. ژنرال&zwnj;ها در بسیاری از فعالیت&zwnj;های پرسود تجاری، از ایجاد شرکت&zwnj;ها و مؤسسات اقتصادی گرفته تا هتلداری و ایجاد آژانس&zwnj;های توریستی، فعالند. به طور مثال یکی ازعرصه&zwnj;های تحت نفوذ نظامیان، صنعت توریسم است که برای مصر اهمیت حیاتی دارد. توریسم از مهم&zwnj;ترین منابع درآمد مصر است و بیش از 10 درصد درآمد ناخالص ملی این کشور را تشکیل می&zwnj;دهد؛ به طوری که سالانه نزدیک به 15میلیون توریست خارجی از مصر دیدن می&zwnj;کنند. بر این مبنا، گفته می&zwnj;شود اقتصاد، د��تصمیم&zwnj;گیری نظامیان برای اقدامات اخیر مصر، نقش تعیین &zwnj;کننده داشته&zwnj;است. البته&zwnj;ارتش برای اثبا�� این نقش خویش یک شعار دل &zwnj;فریب دارد و آن «بازگرداندن مردم مصر به زندگی عادی» است. آنها می&zwnj;گویند معیشت و زندگی روزمره 80 میلیون شهروند مصری در خطر است و ارتش می&zwnj;کوشد با فعال کردن زندگی اداری، جامعه را به وضع عادی برگرداند. پس از فروپاشی نظام سابق�� نظامیان با اتخاذ سیاست مماشات و همراهی با انقلاب، رویکردی را پیش گرفتند که کمترین تزاحم را با نیروهای انقلابی داشته باشند. از این جهت تلاش کردند با تعامل با خارج جایگاه&zwnj;ارتش را در قانون اساسی حفظ شود و در تحولات سیاسی کمترین آسیب به&zwnj;انها وارد شود. در این راستا چند قد�� اساسی بر داشتند: تدوین وتصویب قوانین فوق دستور: شورای نظامی قانونی را تحت عنوان قانون فوق دستور(فوق قانون) اعلام کرد و مدعی شد این قانون توسط الازهر نوشته شده&zwnj;است و قانون نویسان قانون اساسی جدید حق تخطی از آن را ندارد. این قانون طوری تنظیم شده بود که هرگونه&zwnj;اقدام برای خدشه وارد کردن به&zwnj;ارتش را مسدود کرده بود. با این اقدام در تحولات آینده حتی اگر کف مطالبات آنها نیز بر آورده می&zwnj;شد، می&zwnj;توانستند نقش تاثیرگذاری خود را حفظ نمایند. این ��قدام ارتش با واکنش شدید نیروهای اسلام&zwnj;گرا و انقلابی روبرو شد. ارتش تحت فش��ر اعتراضات خیابانی و واکنش&zwnj;های تند جریان&zwnj;های اسلامی و مردم یک ماه مانده به&zwnj;انتخابات مجلس به نوعی عقب نشینی تاکتیکی دست زد. کارشکنی در تدوین قانون اساسی: شورای نظامی که تحت شرایط و فضای انقلابی با وجود این که&zwnj;از قبل به نتایج انتخابات پارلمانی آگاهی داشت، اقدام به برگزاری ان��خابات پارلمانی کرد. کسب اکثریت کرسی های پارلمان توسط نیروهای اسلام&zwnj;گرا زمینه تشکیل هیات 100 نفره برای تدوین قانون اساسی فراهم شد. در جمعیت اولیه که تشکیل شد 73% آن از نیروهای اسلام&zwnj;گرا بودند. ارتش با توسل به دادگاه قانون اساسی در یک بازی حقوقی توانست آن را منحل کند. این اولین مخالفت جدی ارتش بعد از انقلاب با نیروهای اسلامی بود. ارتش خواهان تشکیل جمعیت دوم شد. جمعیت دوم در سال 91 با ترکیب 60% خارج از پارلمان؛ از میان سندیکا ها و40% از پارلمان تشکیل شد. در این دوره نیز با توجه به نفوذ اخوانی ها و سلفی ها در سندیکاها، جریان&zwnj;های مذکور توانستند 67% را به خود اختصاص دهند و طرح&zwnj;های ارتش برای بار دوم نیز با ناکامی موا جه شد. انحلال پارلمان: ارتش پس از ناکامی&zwnj;های دو مرحله ذکر شده، جنگ با اسلام&zwnj;گراها را به سطح ریاست جمهوری کشاند. نظامیان با علم به&zwnj;این که در صورت برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اسلامگراها پیروز میدان انتخابات خواهند بود و رییس جمهور اسلامگرا در کنار پارلمان با اکثریت اسلامی برای جایگاه و نفوذ ارتش مشکل ساز خواهد شد، در یک اقدام حقوقی صلاحیت یک سوم از نمایندگان انتخابی در پارلمان را از طریق دادگاه قانون اساسی زیر سوال بردند و مجلس را بعد از چهار ماه منحل کردند. رد صلاحیت کاندیدای اصلی اسلامگراها: دادگاه قانون اساسی در یک اقدام هماهنگ با ارتش صلاحیت خیرات شاطر، نامزد اصلی جریان اخوان المسلمین را رد کرد و این جریان در مشورت درون گروهی به مرسی رسید و ایشان را به عنوان نامزد انتخاباتی معرفی کرد. ارتش با علم به پایگاه ضعیف مرسی، احمد شفیق، فرمانده سابق نیروی هوایی و نخست وزیر دوران مبارک را به عنوان نامزد خود در انتخابات معرفی کرد. از آن جا که به پیروزی « شفیق» بر مرسی امید بسته بود، بعد از شکست وی در یک رقابت بسیار نزدیک با مرسی، بار دیگر خود را بازنده بازی سیاسی با اخوان یافت و برای پیش بردن طرح های سیاسی خود دچار ناکامی شد. واگذاری قدرت به&zwnj;اخوان و تسلیم ظاهری به&zwnj;اراء مردم: بعد از انتخابات ریاست جمهوری، شورای نظامی به عنوان تامین کننده خواسته های مردم به پشت صحنه منتقل شد. این شورا موفق شد با نزدیک شدن به مردم فرصتی برای تغییر اساسی در مصر ایجاد کند. نظامیان پس از شکست&zwnj;های متوالی از جریان&zwnj;های اسلام&zwnj;گرا به&zwnj;این نتیجه رسیده بودند که بدون مردم نمی&zwnj;توانند اهداف و سیاست&zwnj;های خود را پیش ببرند. جریان معارض نیز در تحلیلی مشابه به&zwnj;این تلقی رسیدندکه بدون کمک مردم نمی&zwnj;توانند قدرت را از دست جریان&zwnj;های اسلام&zwnj;گرا خارج نمایند. اما نظامیان در این صحنه به دلیل انسجام سازمانی بهتر، برخورداری از تدابیر و تفکر سازمانی و همجنین تعامل قوی&zwnj;تر با خارج از مصر توانستند پیروز میدان منازعات، تخاصم ها و رقابت&zwnj;های شطرنجی مصر در دوران گذار باشند. بسیج ظرفیت&zwnj;های سیاسی و مردمی علیه دولت مرسی: ارتش در ادامه سناریوهای سیاسی پیچیده خود در مدیریت صحنه سیاسی مصر، توانست بعد از تصویب قانون اساسی اردوکشی&zwnj;های خیابانی علیه مرسی را مدیریت نماید. ارتش موفق شد تمامی گروه&zwnj;های مقابل اسلام&zwnj;گرایان به همراه دوگروه&zwnj;اقلیت قبطی&zwnj;ها و صوفی&zwnj;های مصر و همه ساختارهای اداری این کشور را علیه دولت مرسی بسیج کند. جبهه نجات ملی نیز با هدف ساقط کردن دولت مرسی، عصیان مدنی یا شورش مردمی را در دستورکار قرار داد؛ به طوری که در بهمن ماه سال 91 (25ژانویه) مقارن با سالگرد سقوط مبارک حرکت معارضه را به سمت ایجاد ناامنی هدایت کند. در مدت ناآرامی های دوماه&zwnj;ارتش قادر نبود در مقابل موافقان «مرسی» بایستد، لذا سعی کرد به تقویت جبهه نجات ملی بپردازد. اقدام معارضه در این مقطع باعث تشدید فقر و توسعه ناامنی در کل مصر گردید. این موضوع به نفع ارتش تمام شد، ارتش در این مدت بلافاصله با کمک آمریکایی&zwnj;ها سیاست ایجاد ثبات نسبی را در دستور کار قرار دادند و از معارضه خواستند که دست از خشونت بردارند اما در عین حال اعترا ضات بدون خشونت آنها را ممنوع نکرد. این، یعنی ورود ماهرانه و محاسبه شده&zwnj;ارتش به مرحله جدیدی از مقابله با دولت منجمد و ایستایی مرسی. در مرحله جدید که&zwnj;از 19 اردیبهشت سال جاری آغاز شد، معارضان اعتراضات بدون خشونت را در دستورکار قرار دادند که بعد از مدتی به جنبش تمرد معروف شد. هسته&zwnj;اصلی و نیروهای تشکیل دهنده&zwnj;این جنبش و مدیران آن هیچ گونه وابستگی به خارج ندارند. این جنبش به سرعت توانست در فضای نامساعد اقتصادی و ناامنی&zwnj;های روز افزون خواسته های خود را به یک جنبش اجتماعی تبدیل نماید. در مراحل آغازین شکل گیری این جنبش (9تیرماه) هیچ شخصیت سیاسی از آن حمایت نکرد. ویژگی اصلی این جنبش این بود که شعارهای خود را از عمق دل مردم گرفته بود و از زدودن فقر، بیکاری و عدم وابستگی به غرب و رژیم صهیونیستی سخن می&zwnj;گفتند و بر استقلال سیاسی تاکید داشتند. سیادت و توانمند کردن مصر را سرلوحه شعارهای خود قرار داده بودند. شعار برجسته دیگر این جنبش در مواجهه با مرسی این بود که&zwnj;اگر مرسی 15میلیون رای کسب کرده&zwnj;است ما بیشتر از آن را در مخالفت با ایشان به خیابان&zwnj;ها می&zwnj;آوریم. بر همین اساس توانستند در فاصله زمانی 19 خرداد تا 9 تیر بالغ بر22 میلیون رای علیه «مرسی» جمع آوری کنند. پس از ظهور قدرت جنبش بودکه جریان جبهه ملی در میانه راه همبستگی خود را با جنبش تمرد اعلام کرد، نظامیان نیز که مترصد چنین فرصتی بودند یک هفته قبل از سقوط مرسی اعلام کردند، برای جلوگیری از رفتن مصر به سمت پرتگاه، وظیفه خود را دخالت در مدیریت وضعیت جدید می بینند. بر همین اساس بعد از تجمع بالغ بر28 میلیون نفر در 9 تیرماه در میدان التحریر در مخالفت با مرسی، ارتش در برنامه&zwnj;ای از پیش طراحی شده با اعلام یک ضرب الاجل 48 ساعته به مخالفان و موافقان مرسی، اقدام به تعیین دولت موقت کرد و مرسی را از قدرت برکنار و به نقطه نامعلومی انتقال داد و عدلی منصور، رییس دادگاه قانون اساسی را به عنوان رییس جمهور موقت معرفی کرد و به دولت مرسی به عنوان دولت منتخب بعد از انقلاب پایان داد و جریان اخوان که بعد از چند دهه توانسته بود به کرسی ریاست جمهوری تکیه دهد، را در یک انقلاب نرم سنجیده با اتهام ناکارآمدی و آشوبگری از قدرت بیرون کند. بعد از این اتفاق بزرگ و خیره&zwnj;کننده ارتش مصر که توانسته بود در یک سناریو حسابگرانه یک دولت برآمده &zwnj;از انقلابی مردمی را با انقلابی وارونه به پایین بکشد این پرسش مطرح شد که&zwnj; آیا می&zwnj;توان اسم این اقدام به ظاهر مدنی را کودتا نامید وگفت ارتش علیه مرسی کودتای نظامی کرد؟ کودتا در ادبیات سیاسی و حقوق تعریف روشن و شفافی دارد که به نوعی استفاده &zwnj;از ابزار آلات نظامی و استفاده &zwnj;از زور برای پایین کشیدن یک رژیم می باشد. اما در مصر به ظاهر هیچ شواهد و قرائنی دال بر استفاده از خشونت نظامی از سوی ارتش در ساقط کردن دولت دیده نمی&zwnj;شود. بلکه &zwnj;ارتش با مدیریت صحنه موافقان و مخالفان در اردوکشی&zwnj;های خیابانی توانست به بهانه &zwnj;ایجاد امنیت و حفظ کشور از سقوط دست به خلع مرسی از قدرت و تعیین دولت جدید بزند. ب) بازیگران خارجی 1- آمریکا: اصلی&zwnj;ترین بازیگر خارجی در صحنه تحولات مصر آمریکاست. این کشور 40 سال دقیقا در کنار دولت های مصر بوده و این کشور را مدیریت کرده &zwnj;است. در این مدت، نظامیان مصر را به گونه&zwnj;ای تربیت کرده &zwnj;است که ارتش مصر به یک ارتش آمریکایی معروف شده است. آمریکایی&zwnj;ها مساعدت&zwnj;های اقتصادی زیادی به دولت&zwnj;های مصر داشته&zwnj;اند؛ به طوری که سالانه 3/1 میلیارد دلار کمک اقتصادی آمریکا به مصر به صورت50 درصد به نظامیان و 50 درصد به دولت بوده&zwnj;است. درعین حال با نفوذ در لا��ه&zwnj;های اجتماع�� نیز توانسته&zwnj;اند اثر��ذاری بالایی در منازعات اجتماعی این کشور کسب کنند. اهداف آمریکا در مصر تضمین امنیت رژیم صهیونیستی در جبهه جنوبی (صحرای سینا، حفظ قرارداد کمپ دیوید) دلالی برای عادی سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی؛ در این مورد حتی کاری کرد که مصر از جبهه عربی جدا شود. تضمین امنیت آب&zwnj;راه سوئز جهت انتقال آسان انرژی به &zwnj;اروپا و همپیمانانش تبعیت از سیاست&zwnj;های منطقه&zwnj;ای آمریکا در شمال آفریقا با محوریت مصر 2- رژیم صهیونیستی: بازیگر دوم رژیم صهیونیستی است که &zwnj;امنیت وتثبیت موقعیت این رژیم در منطقه به عادی سازی روابط با مصر وابسته&zwnj; است و این رژیم تا اکنون خیالش از جبهه جنوبی تا حد زیادی راحت بوده&zwnj; است. حسنی مبارک برای این رژیم یک گنجینه &zwnj;استراتژیک بود. کمترین احساس خطر را از سوی مصر داشتند. رژیم صهیونیستی از ابتدای بی��اری اسلامی از نظر سیاسی و امنیتی و حتی اقتصادی دچار نوعی نابسامانی و ن��رانی عمیق شده و همواره به تحولات بعد از بیداری اسلامی به عنوان ��ک تهدید و چالش ��دی برای حال و آینده خود می نگریست. شکست متحدان راهبردی آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه به ویژه رژیم حسنی مبارک یک باخت استراتتژیک برای این رژیم محسوب می شد. برهمین اساس مقامات سیاسی و امنیتی این رژیم با مساعدت جبهه ضد مقاومت(ائتلاف عربی وغربی) با محوریت آمریکا تمام ظرفیت&zwnj;های سخت و نرم خود را بسیج کردند تا بتوانند به مدیریت تحولات ناشی از بیداری اسلامی و مهار وکنترل موج اسلام خواهی در منطقه بویژه در کشورهایی که از جایگاه &zwnj;استراتژیک از نظر ژئوپلتیک، ژئوکالچر و ژئواستراتژیک برخودارند، بپردازند. در این میان کشوری مثل مصر از اولویت نخست برخوردار بود. به نظر صهیونیست&zwnj;ها تسلط جریان&zwnj;های اصیل اسلام&zwnj;گرا در مصر به مفهوم، تسلط جریان&zwnj;های مقاومت و حامیان آن در منطقه محسوب می شد. از این جهت چند موضوع در مصر به مساله &zwnj;اول صهیونیست&zwnj;ها تبدیل شد: الف: مدیریت و مهار موج بیداری اسلامی در این کشور و حداقل کند کردن روند فزاینده آن ب: به &zwnj;انحراف کشاندن روند بیداری و به قدرت رساندن جریان&zwnj;های لیبرال و میانه رو خواهان تعامل با این رژیم ج: مشغول کردن مسئولان مصری به درگیری های داخلی با هدف جلوگیری از بوجود آمدن انسجام و وحدت در سطوح مدیریت میانی و مدیریت عالی در این کشور و ایجاد چند دستگی در میان جامعه مصر. این اقدام که حاصل سناریو مشترک صهیونیست&zwnj;ها و متحدان راهبردی منطقه&zwnj;ای و فرامنطقه&zwnj;ای آنها بود، یک شق آن ایجاد فرصت برای نظامیان برای بازگشت به موقعیت سایق در قدرت بود. اما به&zwnj;رغم این موضوعات، مرسی که با پرچم اسلام&zwnj;گرایی به تایید سیاست&zwnj;های صلح با رژیم صهیونیستی مهر تایید زده و موجودیت آن را به عنوان یک کشور به رسمیت شناخت و با فراغ بال و با وجود تمام مخالفت&zwnj;های طرفدارانش، سفارت آن را بازگشایی کرد و سفیر آن رژیم را پذیرفت، یک فرصت تاریخی برای تل&zwnj;آویو بود. به نوشته روزنامه صهیونیستی هاآرتص(13/4/92) اسرائیل به چهار علت، از برکناری "محمد مرسی" رئیس جمهور مخلوع مصر خشمگین و ناراضی است. این روزنامه در تحلیل خود آورده&zwnj;است: با روی کارآمدن مرسی همگان فکر می&zwnj;کردند وی سیاست&zwnj;های ضدصهیونیستی دارد، اما وی با تقویت روابط تل آویو - قاهره در طول مدت ریاست جمهوری خود، تمامی شک و شبهات در این باره را از بین برد. هاآرتص در ادامه چهار دستاوردی که &zwnj;اسرائیل با سرنگونی مرسی آنها را از دست داده برشمرده&zwnj; است که به نوشته &zwnj;این روزنامه حتی در زمان حکومت "حسنی مبارک" نیز وجود نداشته&zwnj;است. نخست، اینکه مرسی پایبندی کامل خود را به پیمان کمپ دیوید اعلام کرد و تلاشی در جهت تعدیل آن انجام نداد. دوم اینکه با توجه به روابط خوب اخوان&zwnj;المسلمین با حماس، از پرتاب موشک&zwnj;های حماس به&zwnj;اراضی اشغالی جلوگیری به عمل آورد. سوم اینکه، دولت مرسی اکثر تونل&zwnj;های زیر زمینی میان شبه جزیره سینا و غزه را منهدم کرد و چهارمین که مهمترین مسئله هم هست، تقویت اختلافات میان شیعیان و اهل سنت در خاورمیانه توسط مرسی با حمله به محور مقاومت در منطقه بود. 3- کشورهای حوزه خلیج فارس: کشورهای عربستان، امارات، کویت و قطر به عنوان سومین بازیگر خارجی عرصه سیاسی مصر، بیشترین اثرگذاری را در حوزه تحولات این کشور داشته&zwnj;اند. این کشورها هم بخاطر پول&zwnj;هایی که در مصر سرمایه&zwnj;گذاری کرده&zwnj;اند و هم به خاطر نیروی کار ارزان قیمت مصری که در حوزه عربی کار می&zwnj;کردند، به یک شکلی در صحنه سیاسی و تحولات مصر اثرگذار بوده&zwnj;اند. مهمترین خواسته عربستانی&zwnj;ها این است که هیچ&zwnj;گاه مصر به جایگاه محوری خود در حوزه کشورهای عربی بر نگردد، یعنی مصر یک نقش تابعیتی از ریاض داشته باشد. وضعیت بد اقتصادی 18 میلیون زیر خط فقر و2 میلیون کارتون خواب مصری یکی از بسترهایی اثرگذاری تحرکات عربی در مصر است. عربستان نمی&zwnj;خواهد مصر نقش محوری داشته باشد. در بحران سوریه نیز سعودی&zwnj;ها هیچ&zwnj;گاه در نشست ائتلاف شرکت نکردند؛ زیرا نمی&zwnj;خواستند نقش کلیدی به مصر در تحولات سوریه داده شود. سه کشور عربستان، امارات وکویت ضمن حمایت از اقدام ارتش، مبلغ 12 میلیارد دلار به دولت موقت و ارتش کمک مالی کردند. عربستانی&zwnj;ها برای کمک&zwnj;های مالی سیاست چند وجهی را در قبال مساله مصر پیشه خود کردند. عملکردها و مواضع عربستان سعودی در این ارتباط حائز تامل است. سعودی&zwnj;ها از یک طرف گروه&zwnj;های تکفیری وهابی نزدیک به خود را به&zwnj; اتحاد با اخوان وادار کرد و از این طریق برای محمد مرسی و اخوانی&zwnj;ها مشکلات زیادی را به وجود آورد و از طرف دیگر سعودی&zwnj;ها با واداشتن عناصر وابسته به خود در ارتش و احزاب سلفی به &zwnj;استعفا و پیوستن مخالفین در دو روز پایانی حکومت مرسی،&zwnj; سهم عمده&zwnj;ای در اسقاط دولت اخوانی مصر ایفا کردند. کما اینکه ملک&zwnj;عبدالله اولین مقام عربی بود که دولت جدید عدلی منصور را به رسمیت شناخت و از اقدامات نظامیان تجلیل کرد. در حالی که بعضی گمان می&zwnj;کردند که دولت ترکیبی اخوانی- سلفی از سوی ریاض حمایت می&zwnj;شوند. 4- واکنش کشورهای دیگر به تحولات مصر 1/4- ترکیه: بعد از تحولات ژانویه 2001 به دلیل اینکه &zwnj;اخوان المسلمین در مصر روی کار آمد و این حزب یک نوع همگنی با آنکارا داشت، ترک&zwnj;ها این را یک فرصت برای خود تلقی می&zwnj;کردند. وجود یک قدرتی مثل مصر در کنار ترکیه، آن هم با اندیشه اخوانی و اسلامی می&zwnj;توانست یک هم افزایی در اثرگذاری منطقه&zwnj;ای برای ترک&zwnj;ها داشته باشد. بنابراین ترک&zwnj;ها به دنبال تقویت موقعیت اخوان المسلمین در حکومت آینده مصر بودند، کما این که &zwnj;الان هم از این وضعیت بسیار نگرانند. ترکیه با محکوم کردن اقدام نظامیان در سا��ط کردن دولت مرسی ، اقدام ارتش در تعیین دولت موقت را یک کودتای نظامی خواند. ترکیه برکناری رئیس جمهور منتخب مصر را به عنوان یک کودتای نظامی «غیرمشروع» محکوم کرده&zwnj;است. احمد داوود اغلو، وزیر خارجه ترکیه، روز پنج&zwnj;شنبه (۱۳ تیر، ۴ ژوئیه) گفت: «ترکیه برکناری رهبران منتخب از قدرت و بازداشت آن&zwnj;ها را با استفاده&zwnj;از ابزارهای غیرمشروع نمی&zwnj;پذیرد. رهبران منتخبی که به شیوه دموکراتیک برگزیده شده&zwnj;اند تنها باید از طریق صندوق&zwnj;های رای برکنار شوند.» وزیر خارجه ترکیه ضمن درخواست برای پایان دادن فوری به بازداشت مرسی گفت: «هر دلیلی که وجود داشته باشد، سرنگونی دولت منتخب با استفاده&zwnj; از ابزارهای غیرمشروع قابل&zwnj;قبول نیست و بدتر آن که &zwnj;این ابزار کودتای نظامی باشد.» پرس تی وی 14/4/92 جدا از اصرار بر اینکه رئیس&zwnj;جمهوری منتخب تنها باید از طریق صندوق رای کنار گذاشته شود، آنکارا دلایل دیگری هم برای ماندن در کنار مرسی دارد. به نوشه هفته&zwnj;نامه&zwnj;امریکایی تایم در حالی که وزارت امور خارجه&zwnj;امریکا با «حرکات ژیمناستیکی» در تلاش است تا اخراج مرسی از قدرت را کودتا ننامد، سیاست&zwnj;مداران در ترکیه نه&zwnj;تنها این اقدام را کودتا دانسته&zwnj;اند بلکه با تندترین کلمات آن را محکوم کرده&zwnj;اند. روز پنجم ژوئیه، رجب طیب اردوغان، نخست&zwnj;وزیر ترکیه با بیان این که کودتا را بر خلاف دموکراسی و اراده ملی می&zwnj;داند گفت:«چیزی به نام کودتای دموکراتیک وجود ندارد». وی همچنین عدم محکومیت این اقدام توسط غرب و اتحادیه &zwnj;اروپا را به &zwnj;منزله تخطی مجدد آنها از اصول خود دانست. اکنون و در شرایطی که مرسی در بازداشت به سر برده، به&zwnj; نظر می&zwnj;رسد که دولت ترکیه تنها بازیگر منطقه&zwnj;ای است که همچنان به رئیس&zwnj;جمهور برکنار شده مصر وفادار است.جدا از دلایل ظاهری ترکیه در حمایت از مرسی، آنکارا دلایل دیگری هم برای ماندن در کنار مرسی دارد. در ژانویه 2011، نیز ترکیه &zwnj;اولین کشوری بود که از مبارک خواست تا از قدرت کناره&zwnj;گیری کند. وقتی قدرت به دست مرسی و جنبش اخوان&zwnj;المسلمین افتاد، اردوغان به&zwnj; آنها قول وام 2 میلیون دلاری داد و سرمایه&zwnj;گذاران ترک را به سرمایه&zwnj;گذاری در مصر تشویق کرد. از نظر حزب عدالت و توسعه و حامیانش، انتخاب مرسی در سال 2012 نه&zwnj; تنها به معنای پیروزی دموکراسی بلکه به&zwnj; معنای پیروزی اسلام سیاسی بود. اسلام سیاسی پشتوانه &zwnj;ایدئولوژیک حزب عدالت و توسعه هم هست. برکناری مرسی یک&zwnj; سال پس از انتخاب توسط ارتش، برای بسیاری یادآور روزگار سیاه کودتاهای نظامی در ترکیه &zwnj;است. در حالی که ترک&zwnj;ها هنوز وجود دست خارجی اتفاقات ترکیه را اثبات نکرده&zwnj;اند، وقایع مصر را نیز وقایعی به موازات اعتراضات ترکیه دانسته و آنها را منتسب به خارجی&zwnj;ها می&zwnj;کنند. این هفته نامه تاکید می کند مخالفان اردوغان نیز سقوط دولت مصر را به&zwnj;ابزاری برای اعتراض، علیه اردوغان تبدیل کرده و می&zwnj;گویند که وقت تغییر در ترکیه نیز رسیده&zwnj;است.( پیوتر زالفسکی 18/4/1392 ) پیامدهای سقوط مرسی برای ترکیه سقوط مرسی به &zwnj;الگو بودن ترکیه در جهان اسلام خدشه وارد می&zwnj;کند. برکناری محمد مرسی در مصر، به سیاست خارجی جسورانه ترکیه که خود را الگوی جهان اسلام مطرح می&zwnj;کند، ضربه زد. حزب عدالت و توسعه &zwnj;اکنون در داخل ترکیه نیز با گسترده&zwnj;ترین اعتراض طی 10 سال حاکمیت خود مواجه &zwnj;است. این حزب، متحد اخوان&zwnj;المسلمین مصر بود. مرسی در همایش سپتامبر(شهریور) سال گذشته که بیش از یکصد مهمان خارجی حضور داشتند، رهبری اردوغان را مورد تایید قرار داد. برکناری محمد مرسی ضربه جدی به&zwnj; ائتلاف ضد سوریه با محوریت ترکیه بود؛ زیرا مصر یکی از فعال&zwnj;ترین کشورها برای سرنگونی رئیس جمهور سوریه بود.وجود زمینه و ظرفیت بالا در ترکیه برای رخ دادن تحولات مشابه در مصر، به تعبیری مقامات حزب عدالت و توسعه نگران تبدیل شدن تحولات مصر به &zwnj;الگویی برای معترضان و ارتش این کشور هستند. 2/4- مواضع جمهوری اسلامی ایران: کنار رفتن مبارک برای جمهوری اسلامی ایران یک فرصت بود. مبارک سی سال اجازه برقراری ارتباط با ایران را نداد. از آن جایی که مردم مصر یک نوع رابطه عاطفی و نوعی همگرایی مذهبی (انقلابی- تاریخی) با مردم ایران دارند و دنبال برقراری رابطه سیاسی با ایران هستند، بنابراین با روی کار آمدن جریان&zwnj;های اسلامی مثل اخوانی&zwnj;ها برای جمهوری اسلامی ایران یک نوع هم&zwnj;افزایی در مسیر بیداری اسلامی ایجاد کرد. هر چند دولت مرسی هیچ&zwnj;گاه در مسیر بیداری اسلامی قدم نگذاشت. ایران در یک اقدام منطقی و منطبق با مصالح و منافع ملی و متناسب با تحولات در محافل سیاسی و رسانه&zwnj;ای تلاش کرد ضمن حفظ ابتکار عمل در سطح دیپلماسی و گوشزد کردن اشتباهات جریان اخوان و نادیده نگرفتن مطالبات و خواسته&zwnj;های مردمی مصر، سیاست انتظار و مراقبت را پیشه نماید و در عین حال با لحاظ خواسته ها و مطالبات مردمی در مصر، در شرایط سیاست انتظار و مراقبت جمهوری اسلامی ایران سعی دارد تا اولا غرب با بهره برداری رسانه&zwnj;ای از شرایط گذار در مصر، شکست طیفی از اخوانی&zwnj;ها را به حساب ناکامی جنبش بیداری اسلامی در منطقه و مصر نگذارد. 5- واکنش کشورهای غربی: اروپایی&zwnj;ها در یک واکنش ملایم ضمن تایید تغییرات بوجود آمده در مصر خواهان بازگشت وضعیت سیاسی مصر به شرایط دموکراسی شدند. این واکنش اگر چه متفاوت از مواضع آمریکایی ها بود اما در آن مخالفتی با اصل حرکت ارتش و برکناری مرسی در آن دیده نمی شود و تنها از ارتش خواسته شده وضعیت دموکراسی احیا شود.آمریکایی&zwnj;ها در واکنش به &zwnj;تحولات مصر، مواضع دوگانه&zwnj;ای اتخاذ کردند. به گونه&zwnj;ای که وزارت دفاع، پنتاگون وکنگره &zwnj;از اقدام ارتش در ساقط کردن مرسی حمایت کردند اما وزارت خارجه وکاخ سفید در پنج روز اول اعلام بی&zwnj;طرفی کردند ولی بعد از انجام کودتا با نزدیک شدن به مواضع پنتاگون وکاخ سفید تلاش برای مدیریت وضعیت بعد از مرسی را آغاز کردند. غربی ها در یک سیاست تدبیر شده روش و اهداف چند لایه&zwnj;ای را در قبال تحولات جدید مصر در دستور کار قرار دادند: 5/1: غرب در برکناری مرسی بازی دوگانه&zwnj;ای را به نمایش گذاشت. از یک طرف وانمود می&zwnj;کرد که با هرج و مرج و نیز دخالت ارتش مخالف است و آن را به ضرر خود ارزیابی می&zwnj;کرد، اما در عمل به هرج و مرج دامن می&zwnj;زدند و از کودتای سفید ارتش حمایت می کردند. اینکه بلافاصله پس از برکناری مرسی از ریاست&zwnj;جمهوری، کمیته&zwnj;امور خارجی مجلس نمایندگان آمریکا با صدور بیانیه&zwnj;ای- بی&zwnj;سابقه- از عزل مرسی ابراز خشنودی کرد و رهبر جمهوری&zwnj;خواهان آمریکا حذف مرسی را تقویت دموکراسی نامید، نمی&zwnj;تواند تصادفی باشد. 5/2: غرب در این بحران برای خود منفعت زیادی در نظر گرفته&zwnj;است. در واقع شکست دموکراسی اسلامی در مصر، از نظر آمریکایی&zwnj;ها شکست روند بهار بیداری اسلامی به حساب آمده و این می&zwnj;تواند بقیه رژیم&zwnj;هایی که بطور طبیعی در موج دوم تحولات به سرنوشت رژیم&zwnj;های مبارک و بن&zwnj;علی گرفتار خواهند شد را تا حدی بیمه نماید چرا که مردم کشورهایی که در معرض رژیم&zwnj;های دیکتاتوری وابسته و عقب&zwnj;مانده هستند با نگاه به &zwnj;انچه در عرصه سیاسی مصر روی می&zwnj;دهد به خود می&zwnj;گویند اگر محصول تلاش برای سرنگونی یک رژیم از یک سو هرج و مرج و از سوی دیگر روی&zwnj;کارآمدن دولتی مشابه دولت قبل باشد، باید عطای چنین انقلابی را به لقای آن بخشید. 5/3: نکته دیگر این است که &zwnj;امریکایی&zwnj;ها هرج و مرج ماه&zwnj;های گذشته مصر را یک فرصت مهم برای پایان دادن به پرونده فلسطین ارزیابی می&zwnj;کردند. آمریکا در خلال بحران مصر توانست سران عربی را به کوتاه آمدن در برابر رژیم صهیونیستی و تنازل از طرح تشکیل دولت فلسطینی در سرزمین&zwnj;های اشغالی 1967- یعنی 22 درصد خاک فلسطین- وادارد کما اینکه بحرانی شدن شرایط کشورهای عرب پیرامون رژیم صهیونیستی، اولویت و تمرکز روی پرونده فلسطین- اسرائیل را از بین می&zwnj;برد. سناریوهای محتمل در خصوص تحولات مصر در پیش گرفتن سیاست سرکوب حامیان مرسی از سوی ارتش و نیروهای پلیس که آینده &zwnj;این اقدام قطعا به ضرر نظامیان خواهد بود و باعث تردید و بی&zwnj;اعتمادی عمومی نسبت ارتش شود.اگر سیاست جریان اخوان این باشد که به سیاست مقاومت و اعتراضات ادامه دهد و تجمعات بدون خشونت تا احقاق حق بازگشت مرسی به قدرت ادامه داشته باشد، ممکن است باب آشتی ملی باز شود و ارتش تن به خواسته&zwnj;های حداقلی آنها بدهد. ناظران سیاسی نسبت به تداوم این وضعیت بدون درگیر شدن طرفین خیلی خوش&zwnj;بین نیستند.راه حل سومی&zwnj;که &zwnj;از سوی حامیان اخوان و جریان اسلام&zwnj;گرا مطرح می&zwnj;شود این است که &zwnj;اخوانی&zwnj;ها همچنان در صحنه سیاسی در مصر مشارکت داشته باشند تا در یک پروسه سیاسی با اصلاح برخی سیاست&zwnj;ها، افکار و هدف&zwnj;گذاری&zwnj;ها دوباره به قدرت برگردند. این راه کار که &zwnj;از دو سناریو اول از قوت بیشتری برخوردار است مد نظر جمهوری اسلامی ایران نیز هست.

صفحه نخست

بین الملل

سیاسی

چند رسانه ای

اقتصادی

فرهنگی

حماسه و جهاد

دیدگاه

آذربایجان غربی

آذربایجان شرقی

اردبیل

اصفهان

البرز

ایلام

بوشهر

تهران بزرگ

چهارمحال و بختیاری

خراسان جنوبی

خراسان رضوی

خراسان شمالی

خوزستان

کهگیلویه و بویراحمد

زنجان

سمنان

سیستان و بلوچستان

فارس

قزوین

قم

کردستان

کرمان

کرمانشاه

گلستان

گیلان

لرستان

مازندران

مرکزی

هرمزگان

همدان

یزد

صبح صادق

محرومیت زدایی

صفحات داخلی

واکاوی جابجایی قدرت در مصر