پايگاه بصيرت؛ گروه سياسي/ استعمار خارجي و انحطاط داخلي (استبداد داخلي) دو عامل اصلي شکلگيري و نضج گرفتن نهضت هاي بيدارگري و احياگري اسلامي بوده اند و مصلحان مسلمان، راه درمان اين دو را در آگاهي بخشي به مسلمانان و وحدت دنياي اسلام دانسته اند. در اين ميان، امام خميني(ره)، به عنوان پرچمدار اتحاد اسلامي، با تأكيد همه جانبه بر اهميت و ضرورت ايجاد جبهه اسلامي ضداستعماري که با مشاركت تمامي مسلمانان ايجاد مي شود، امت اسلام را به اجتماعِ حول كلمه توحيد و اتحاد و همگرايي فرا مي‌خواندند. بازخواني و مرور انديشه وحدت اسلامي از ديدگاه ايشان، در شرايطي که دنياي اسلام با خطر تفرقه و برادر کشي روبررو است، همچنان مي‌تواند اميدبخش و راهگشا باشد. 1- انگيزه وحدت امام خميني(ره) با آگاهي کامل از اينکه وجود تفرقه در بين مسلمانان مانع عزت، شرافتمندي و پيشرفت آنان است و اينکه استعمارگران با تز "تفرقه بينداز حکومت کن"، چه بلايي سر مسلمانان و جوامع اسلامي آوردند، دستيابي به وحدت را ضرورتي براي مسلمانان مي‌دانند و معتقدند که وحدت، راه دفاع از کيان اسلام، حل معضلات کشورهاي اسلامي و مسلمين جهان و همچنين راه تامين استقلال، آزادي و شرافت انساني مسلمانان مي باشد. ايشان در اين زمينه مي فرمايند: «بزرگترين منکر، غلبه اجانب بر ماست... الآن منکري بالاتر از اين نيست که مصالح مسلمين را به خطر انداخته است، اين وظيفه همه شماست، که مي‌خواهيد براي خدا کار کنيد، همه ما بايد اين دشمني را نهي کنيم و وحدت اسلامي را شعارمان کنيم با وحدت و زير پرچم لااله الا الله بودن» [1] ايشان در جاي ديگري در همين رابطه مي فرمايند: «اي مسلمانان بر فرهنگ اسلام تکيه زنيد و با غرب و غربزدگي مبارزه نماييد و روي پاي خودتان بايستيد و بر روشنفکران غربزده و شرقزده بتازيد و هويت خويش را دريابيد که روشنفکران اجير شده بلايي بر سر ملت و مملکتشان آورده اند که تا متحد نشويد و دقيقا به اسلام راستين تکيه ننماييد، بر شما آن خواهد گذشت که تا کنون گذشته است. » [2] 2- محور وحدت محور وحدت در انديشه امام خميني «اعتصام» به «ريسمان الهي» است. «اعتصام» به معناي چنگ زدن به هدف واحد و ايده آل هستي است. از اين روي وحدت به لحاظ هستي شناسانه با توحيد ارتباط تام دارد. زيرا فقط راه حق است که فطرتاً مي‌تواند انسان‌ها را حول خدا متحد سازد و انسان‌ها واقعاً تمايل فطري و حق و حقيقت دارند و اين گرايش در همه آدميان وجود دارد. پس وحدت حقيقي بدون اعتصام به خدا و حبل او و حقيقت، معنا نخواهد داشت. بنابراين، جمع شدن حول يک محور مشترک، به تنهايي، وحدتي گذرا و مقطعي خواهد بود. امام خميني در اين زمينه مي فرمايند: «هر اجتماعي مطلوب نيست، واعتصموا بحبل الله مطلوب است ...مردم را دعوت کنيد به وحدت. دعوت کنيد به اين که گروه گروه نشوند»[3]. و ريسمان الهي ربوبيت است، اسم «رب» همان ريسمان خدايي است. يعني پذيرش تدبير و اداره امور عالم و حاکميت مطلق هستي براي او و لاغير. در عبارت دوم، امام حبل خدا و ريسمان او را «راه حق» مي‌داند، راه صدق و راستي، راه خدا و پيامبران الهي که باز همان پذيرش ربوبيت و حاکميت مطلقه خدا بر عالم وجود است. زيرا وحدت نياز به محور، يا منشأ و اساس واحدي دارد و يا هدف و مقصد واحدي را مي‌طلبد و لذا توحيد مي‌تواند به عنوان محوري اساسي براي وحدت در نظر گرفته شود، چون در جامعه توحيدي، انسان‌ها در مسير واحد(اِنّا لله وَ اِنّا اِلَيهِ رَاجعون) قرار دارند، برخلاف جامعه مشرک که راه‌ها و مسيرهاي گوناگون دارد. 3- زمينه سازي براي تشکيل امت واحده با عنايت به اين نکته مهم که امام(ره) تنها به دنبال وحدت مسلمانان نبودند بلکه وحدت بشريت و تشکيل امت واحده جهاني را نيز مدنظر داشتند، تحقق وحدت در ميان مسلمانان خود زمينه ساز و الگويي براي تشکيل امت واحده محسوب مي شود. جهان گرايي اسلامي در انديشه امام خميني داراي سه رکن اساسي است که عبارتند از : 1 )تحقّق يک حکومت اسلامي کارآمد در ايران و بر عهده گرفتن نقش ام القري و مرکزيت جهان­گرايي اسلامي، 2)تحقِّق وحدت مسلمانان، 3) اصلاح طلبي در سطح نظام بين الملل و تلاش براي شکل­گيري يک نظام مطلوب. از نظر امام(ره) يک نوع تقدم رتبي و زماني ميان سه رکن مذکور، به ترتيبي که ذکر شد، وجود دارد.[4] بنابراين مشخص است که مقوله وحدت اسلامي در انديشه امام(ره)، مقوله اي راهبردي و استراتژيک است که خود زمينه ساز تشکيل امت واحده جهاني است و تا وحدت اسلامي شکل نگيرد، امت واحده اي هم شکل نخواهد گرفت. در پايان مي توان گفت که مقوله وحدت اسلامي از ديدگاه حضرت امام خميني(ره) هم امر ممکني است و هم متناسب با عقايد ديني، منافع اقتصادي ، اجتماعي و سياسي همه ملت‌هاي مسلمان مي باشد. ايشان، ضعف امت اسلامي را در تفرقه و مجد و عظمت آنان را در وحدت و همدلي مي‌دانستند و وحدت مطلوب از نگاه ايشان، "وحدت در عمل و تقريب در نظر" مي‌باشد که آنهم با مبنا قرار دادن توحيد و بندگي خداوند امکان عملي شدن مي يابد. بنابراين علي رغم وجود اختلافاتي در ميان فرق مسلمان، چون همگي به وحدانيت معتقدند، راه براي گفتگو و نزديکي هر چه بيشتر مسلمانان هموار است و اگر عده اي با توسل به تکفير، ديگر فرق اسلامي را کافر مي دانند و نه تنها راه تقريب را با ديگر مذاهب به روي خود مي بندند، بايد بدانند که راه مجد و عظمت مسلمانان، آنگونه که آنان مي پندارند در تفرقه و اقدامات تفرقه انگيزانه نيست، بلکه در اتحاد و وحدت عمل است. [1] . صحيفه نور، جلد ششم، ص 116. [2] . صحيفه نور، جلد سيزدهم، ص 83. [3]. صحيفه امام،ج8، ص 334 [4] . محمود پروانه، الگوي جهان گرايي اسلامي در انديشه سياسي امام خميني(ره)، (تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1389)، صص 155-156