زهرا عباسی
کنفرانس ژنو 2 با هدف خاتمه دادن به بحران دو ساله سوریه قرار است دوم آذرماه برگزار شود، مقدمات برگزاری این اجلاس بین‌المللی در 30 مهرماه توسط نمایندگان و وزرای خارجه 11 کشور جهان در لندن فراهم آمد، پیش از آن نیز نشست ژنو1 در تیرماه 1391 در حالی برگزار شد که وزرای خارجه کشورهای عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا، قطر، ترکیه، عراق و دبیرکل اتحادیه عرب در آن حضور داشتند لیکن نماینده‌ای از سوی دولت بشاراسد در این نشست شرکت نداشت.
قرار بود نشست‌های بعدی با برگزاری جلسه‌هایی در سطح کارشناسان یا وزرا ادامه یابد اما در عمل به دلیل اجرایی نبودن برخی مفاد مندرج در بیانیه آن نشست موسوم به بیانیه «گروه اقدام» و پایبند نبودن اعضا به تعهدات خود مبتنی بر آغاز مذاکره برای تشکیل دولت انتقالی، برگزاری نشست دوم به تعویق افتاد. رهبران مخالف سوری اعلام کردند در کنفرانس بین‌المللی دوم آذرماه موسوم به ژنو2 شرکت نخواهند کرد زیرا برگزاری آن را به نفع بشاراسد رئیس‌جمهور سوریه می‌دانند، به راستی معارضان چرا بهانه‌تراشی می‌کنند؟
دستاوردهای نظامی اخیر ارتش سوریه و پیروزی‌های پی‌درپی در جبهه‌های مختلف داخلی باعث شد تا کفه ترازو به نفع دولت سوریه سنگینی کند این عامل جریان های مسلح را وادار کرد یک گام عقب‌نشینی کنند.
تغییر موضع و چرخش ناگهانی برخی از مخالفان داخلی از جمله ارتش آزاد سوریه و پیوستن به ارتش و حتی همکاری با نیروهای ارتش برای مقابله با گروه‌های تروریستی جبهه النصره و امارت اسلامی شام و عراق موسوم به «داعش» که هردو از گروه‌های تروریستی وابسته به القاعده و سعودی ها هستند از دیگر عواملی است که باعث شده تا مخالفان دولت سوریه انصراف خود را برای حضور در کنفرانس ژنو2 اعلام کنند.
تغییر سیاست عربستان، ترکیه و حتی آمریکا در قبال معارضان، محدودیت‌های وضع شده خارجی علیه گروه‌های مسلح و همراهی دولت سوریه با تصمیمات سازمان ملل متحد برای امحای سلاح‌های شیمیایی باعث شده تا گروه‌های مخالف خود را در جایگاه ضعف ببینند.
تروریست‌های سوری که پیش از این با حمایت کشورهای غربی و عربی جلسات متعددی در کشورهای تونس، قطر، ترکیه و لندن با عنوان «دوستان سوریه» برگزار کردند از توانایی دولت سوریه احساس یاس و ناامیدی کرده و به طرق مختلف می‌کوشند در مسیر برگزاری کنفرانس ژنو2 سنگ‌اندازی کنند زیرا برپایی این کنفرانس باعث قطع حمایت خارجی از این گروه‌ها می‌شود. برخی از کشورهای منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که برپایی کنفرانس ژنو2 در سایه اوضاع میدانی موجود و معادلات بین‌المللی جدید زیان راهبردی بزرگی برایشان به همراه خواهد داشت بنابراین این کشورها منافع خود را در این می‌بینند که با جلوگیری از برپایی کنفرانس ژنو2 به زعم خود موازنه قدرت برقرار سازند.
به همین دلیل زمان مشخص شده برای برگزاری کنفرانس برخی کشورهای عربی از جمله کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را راضی نکرده چرا که آنها آبروی خود را از دست رفته می بینند و از اینکه در سناریوی ضد نظام سوریه به هدفی نرسیده شوکه شده‌اند.
این در حالی است که تحرکات جامعه بین‌الملل به‌ویژه سازمان ملل متحد برای حل بحران سوریه افزایش یافته و برگزاری کنفرانس ژنو2 با قاطعیت در دستور کار قرار گرفته است.
آغاز سفر دوره‌ای اخضر ابراهیمی فرستاده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در امور سوریه به کشورهای منطقه در همین راستا ارزیابی می‌شود. به همین دلیل است که برخی از کشورهای غربی و عربی برای تأثیر گذاشتن بر نشست دوم آذرماه به تکاپو افتاده‌اند.
در آستانه برگزاری کنفرانس ژنو2 شرایط کنونی نسبت به گذشته تا حدود زیادی تغییر کرده است از جمله اینکه، متحد سوریه به‌ویژه ایران و روسیه در حوزه دیپلماتیک به پیروزی رسیده‌اند و مانع بروز یک جنگ علیه سوریه از سوی آمریکا و متحدان غربی‌اش شده‌اند. به عبارت دیگر، آمریکایی‌ها در پرونده سوریه از گزینه نظامی فاصله گرفته‌اند و راه‌حل سیاسی را به گزینه نظامی ترجیح می‌دهند که این مسئله برای واشنگتن نوعی شکست سیاسی- نظامی محسوب می‌شود.
به همین دلیل مقامات کاخ‌سفید می‌کوشند با در دست گرفتن نبض کنفرانس منافع خود را تأمین کنند تا بازنده از میدان خارج نشوند و شکست سیاسی خود را به نوعی جبران کنند.
توافق مسکو و واشنگتن درباره مسئله سوریه به همه سناریوهای از پیش تعیین شده توسط مخالفان دولت سوریه به ویژه عربستان ضربه وارد کرد و عربستان بعد از شکست در تغییر نظام سوریه خود را تنها احساس کرد به ویژه آنکه قطر و ترکیه نیز از معادلات سوریه حذف شدند و حتی آنکارا برای مقابله با تروریست‌های القاعده که روانه این کشور شده بودند از دولت سوریه تقاضای کمک کرد.
بسیاری از کشورها به تدریج خود را از مسئله سوریه کنار کشیده‌اند، دیگر کسی نمی‌گوید که بشار اسد مدت محدودی در رأس حکومت خواهد بود.
در حقیقت تلاش کشورهای مخالف نظام بشار اسد برای تغییر موازنه سیاسی و نظامی به نفع گروه‌های تروریست با شکست روبه‌رو شد و همین مسئله موجب شد که سعودی‌ها با نپذیرفتن عضویت در شورای امنیت اوج لجاجت و مخالفت خود را با سیاست‌های آمریکا به نمایش گذارند.
از سوی دیگر آمریکایی‌ها درتلاشند تا عربستان را وادار سازند در نشست ژنو 2 شرکت کند و زمینه حضور مخالفان را نیز فراهم آورد تا همه شرایط به نفع حامیان نظام بشاراسد تغییر نکند.
عربستان در عوض به دنبال باج‌خواهی از واشنگتن است چرا که مقامات سعودی می‌پندارند که برای براندازی نظام اسد هزینه زیادی متحمل شده‌اند و اکنون که به بن‌بست رسیده‌اند نمی‌خواهند حقارت سیاسی در منطقه را متحمل شوند.
در هر صورت سعودی‌ها در رابطه با تحولات منطقه به ویژه بحران سوریه با آمریکایی‌ها وارد بازی پیچیده‌ای شده‌اند که خروج از آن به راحتی امکان‌پذیر نیست و حداقل باید درفکر راه چاره‌ای باشند که برای ماجراجویی‌های جدید خود بهای کمتری بپردازند. اروپایی‌ها هم تلاش می‌کنند تا در برابر همپیمانان خود آبروی خود را حفظ کنند.
هم‌اکنون آمریکایی‌ها که با روس‌ها برای حل بحران سوریه تلاش می‌کنند بر سر حضور و یا عدم حضور مخالفان دولت سوریه دچار سردرگمی شده‌اند و همین مسئله سرنوشت ژنو 2 را با ابهام مواجه کرده است.
در چنین شرایطی تصمیم برخی از گروه‌های مخالف که از کمک‌های تسلیحاتی و مالی حامیان غربی و عربی برخوردارند مبنی بر شرکت نکردن در کنفرانس بین‌المللی ژنو 2 در صورت حضور نمایندگان دولت اسد در این کنفرانس موضع کشورهای مخالف کنونی را تضعیف خواهد کرد به همین دلیل به نظر نمی‌رسد که این گروه‌ها در ژنو 2 مشارکت داشته باشند و در صورت حضور نیز به عنوان یک نیروی حاشیه‌ای در محاسبات نهایی لحاظ خواهند شد.
به هر حال همان گونه که نبود فرستادگان اسد یکی از دلایل اصلی شکست نشست ژنو 1 بود این احتمال وجود دارد در صورت حضور نداشتن مخالفان مسلح، کنفرانس ژنو 2 هم با شکست مواجه شود و با توجه به فشارهای بین‌المللی شکل گرفته برای پایان دادن به ناآرامی‌های سوریه، مقصرها باید خود را برای فشار سنگین افکار عمومی آماده کنند. تلاش حامیان مخالفان برای وادار کردن آنان به شرکت در کنفرانس ژنو 2 نیز با نگرانی‌های زیادی همراه است چرا که آنان نمی‌خواهند به همین راحتی به شکست اعتراف کنند و به دلیل هزینه‌های مالی، نظامی و لجستیکی که در دوران دوساله جنگ متحمل شده‌اند متضرر شوند.
با بررسی عوامل مذکور مشاهده می‌شود که از نقطه نظر مخالفان اسد، زمان برگزاری کنفرانس ژنو هنوز فرا نرسیده است. دولت سوریه خواهان تسریع در روند برگزاری کنفرانس ژنو 2 البته با توجه به معیارهایی مانند حفظ حاکمیت سوریه، احترام به اراده مردم این کشور است، اما در این باره هیچ شتابی به خرج نمی‌دهد. دولت سوریه می‌کوشد از طریق برگزاری این کنفرانس، گزینه سیاسی برای پایان دادن به خونریزی‌ها در سوریه به کار بسته شود.
با این حال تحلیلگران می‌گویند، اگر گزینه سیاسی برای حل بحران این کشور به کار بسته شود از نظر دولت سوریه یک هدف ایده‌آل است و اگر این کنفرانس برگزار نشود و باز هم نیروهای ارتش سوریه تروریست‌ها را تعقیب خواهند کرد تا آنها را در این کشور ریشه‌کن کنند.
کارشناسان سیاسی منطقه امیدوارند برگزاری نشست ژنو 2 که پس از تشکیل شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد و صدور قطعنامه 2118 شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره لزوم تشکیل یک کنفرانس بین‌المللی برای مفاد بیانیه ژنو کلید خورده است بتواند راه‌حلی برای بحران پیچیده ولاینحل سوریه پیدا کند چرا که در غیر این صورت شکست دیگری در کارنامه مجامع بین‌المللی به ویژه سازمان ملل متحد و شورای امنیت برای ایجاد یک اجماع همگانی و حل یک بحران بین‌المللی رقم خواهد خورد.