«استقلال» از مفاهیم مهم و ارزشی در نزد ملت‌ها و جوامع بشری است. استقلال؛ آزادی داشتن، به آزادی کار کردن، بدون مداخله کسی کار خود را اداره کردن معنی شده است. و بر نداشتن «وابستگی» تأکید دارد.
استقلال مفهومی وسیع در ابعاد داخلی و خارجی دارد و دارای درجات متفاوتی در حوزه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی، علمی و… است. این مفهوم همواره یکی از اولویت‌های مهم در تحولات سیاسی ـ اجتماعی جوامع بشری است که از سوی مردم مطالبه می‌شود. استقلال یکی از سه شعار اصلی ملت ایران در دوران پیروزی انقلاب اسلامی بود و در طول سال‌های پس از پیروزی انقلاب نیز به عنوان یک آرمان دینی ـ انقلابی و میثاق ملی مبنای تصمیمات نظام و محور تلاش و وفاداری ملت ایران بوده است. این مفهوم در مکتب سیاسی معمار بزرگ انقلاب نیز جایگاه خاصی دارد. از نظر امام خمینی(ره)، «ارزش حیات به آزادی و استقلال است.» امام(ره) با تأکید بر اینکه؛ «ما برای حیات زیر سلطه غیر، ارزش قائل نیستیم» استقلال را یک عنایتی از سوی خدای تبارک و تعالی و یک هدیه غیبی می‌دانست که به ملت ایران داده شده است.
برای یک ملت انقلابی، همه حوزه‌های این مفهوم مهم هستند، اما با توجه به خصوصیات و دامنه تأثیرگذاری هر یک از این حوزه‌ها، نمی‌توان گفت که همه آنها از اهمیت یکسانی برخوردارند. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که کدام یک از این حوزه‌ها مهم‌تر بوده و اولویت و دامنه تأثیرگذاری بیشتری نسبت به سایر حوزه‌ها دارد؟ یادداشت حاضر تلاش خواهد کرد که این موضوع را با مروری بر اندیشه سیاسی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران بررسی کند.
از منظر امام خمینی(ره)؛ «فرهنگ اساس ملت است، اساس ملیت یک ملت است، اساس استقلال یک ملت است.» امام(ره) بر این باور بود که؛ «بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است. اگر فرهنگ جامعهای وابسته و مرتزق از فرهنگ مخالف باشد، ناچار دیگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرایش پیدا می‌کند و بالاخره در آن مستهلک می‌شود و موجودیت خود را در تمام ابعاد از دست میدهد. استقلال و موجودیت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشأت میگیرد و ساده‌اندیشی است که گمان شود با وابستگی فرهنگی، استقلال در ابعاد دیگر یا یکی از آنها امکانپذیر است.»
امام خمینی با نگاه آسیب‌شناسانه به حوزه فکری ـ فرهنگی بر این باور بودند که؛ «رواج روزافزون فرهنگ اجنبی استعماری، ام‌الامراض است.» و راه مقابله با آن نیز جایگزین کردن فرهنگ اسلامی ـ انسانی و تربیت نسل‌های آینده است. رهبر کبیر انقلاب اسلامی از همان آغاز نهضت بزرگ ملت ایران در سال‌های اول دهه ۴۰، بر این حوزه تأکید داشتند و معتقد بودند که؛ «راه اصلاح یک مملکتی، فرهنگ آن مملکت است، اصلاح باید از فرهنگ شروع بشود… اگر فرهنگ درست بشود، یک مملکت اصلاح می‌شود. برای اینکه از فرهنگ است که در وزارتخانهها می‌رود؛ از فرهنگ است که در مجلس می‌رود؛ از فرهنگ است که کارمند درست می‌شود.» از دیدگاه حضرت امام(ره)؛ «هیچ ملتی نمیتواند استقلال پیدا بکند، الّا اینکه خودش، خودش را بفهمد. مادامی‌که ملت‌ها خودشان را گم کردند و دیگران را به جای خودشان نشاندند، استقلال نمیتوانند پیدا کنند.»
حوزه دیگری که معمار بزرگ انقلاب اسلامی آن را برای استقلال کشور مهم‌تر از سایر حوزه‌ها می‌دانند، حوزه اقتصاد است. حضرت امام(ره) بر این باور بودند که؛ «اگر مملکت شما در اقتصاد نجات پیدا نکند، وابستگی اقتصادی داشته باشد،… وابستگی سیاسی هم پیدا میکنیم. وابستگی نظامی هم پیدا میکنیم. بر مبنای همین رویکرد است که هر کشوری برای رهایی از وابستگی اقتصادی، تلاش می‌کند که سیاست‌های اقتصادی خود را برای رسیدن به خودکفایی در تأمین کالاهای اساسی مورد نیازش ساماندهی کند. اقتصاد وابسته ایران در دوران رژیم پهلوی از یک سو و راهبرد تحریم اقتصادی نظام سلطه جهانی به رهبری آمریکا در طول سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی علیه ملت ایران از سوی دیگر، بهترین دلیل در «عزم ملی» و «مدیریت جهادی» برای دستیابی به استقلال اقتصادی و خودکفایی بود؛ موضوعی که دقیقاً منطبق بر اصول و آرمان انقلابی ملت ایران بوده است. معمار بزرگ انقلاب اسلامی با درک عمیق از راهبردهای دشمنان و آسیب‌پذیری‌های داخلی، بر موضوع بهره‌گیری از توانایی‌های داخلی و منابع طبیعی کشور در تأمین نیازهای اساسی همواره تأکید کردند و توجه به ظرفیت‌های داخلی و دستیابی به خودکفایی را راهبردی برای رویارویی با تحریم‌های اقتصادی دشمنان و استقلال اقتصادی ایران دانستند.
بر همین اساس، نه تنها حضرت امام به مسئله تحریم‌های اقتصادی به عنوان عامل بازدارنده و تهدید نگاه نکردند، بلکه آن را یک فرصت مغتنم برای کشور دانستند و از آن به عنوان «تحفهای الهی» یاد کردند �� فرمودند: «این محاصره اقتصادی را که خیلی از آن میترسند، من یک هدیهای میدانم برای کشور خودمان، برای اینکه محاصره اقتصادی معنایش این است که «مایحتاج» ما را به ما نمیدهند. وقتی که مایحتاج را به ما ندادند، خودمان میرویم دنبالش.»
با نگاهی به تدابیر و رهنمودهای حضرت امام(ره) می‌توان دریافت که؛ «اعتماد به خدا و توکل»، «خودباوری ملی در تمام سطوح»، «اعتماد به نفس»، «بسیج ظرفیت‌های انسانی کشور و بهره‌گیری از منابع طبیعی داخلی»، «مرعوب نشدن در مقابل بیگانه و ایستادگی در برابر مشکلات و تنگناها»، «استفاده هوشمندانه از فرصت‌ها» و «برنامه‌ریزی صحیح براساس الگوی بومی توسعه و پیشرفت» از خطوط کلی و شاخصه‌های مهم خط امام(ره) در استقلال اقتصادی به شمار می‌رود.