پایگاه بصیرت، گروه حماسه و جهاد/ از 31 شهریور به مدت یک هفته به نام هفته دفاع مقدس نام‏گذارى شده است. دفاع مقدسى که یادآور رشادت‏ها و ایثار بزرگ مردانى است که در لبیک به فرمان مقتداى خویش خمینى کبیر(ره) در راه دفاع از سرزمین اسلامى، ناموس و دین از همه وجود خود گذشتند و استقلال و سربلندى ایران اسلامى را رقم زدند و از این میدان امتحان پیروز و سربلند به در آمدند. هرچند بر اساس محاسبات عادى توانایى رزم و تجهیزات نظامى جمهورى اسلامى ایران در آن برهه، از دشمن بعثى که علاوه بر پشتیبانى عظیم ابرقدرت‏ها از تجهیزات پیشرفته و ادوات زرهى و لشکرهاى گوناگون مکانیزه برخوردار بود بسیار کمتر مى‏ نمود، لیکن پیروزى رزمندگان اسلام در دفاع مقدس بى‏شک مرهون عوامل معنوى همچون ولایتمدارى، صبر، ایثار، شهادت طلبى ‏و... این مدافعان است. پیروزى انقلاب اسلامى استقلال و سربلندى ملت مسلمان ایران را رقم زد و از رهگذر این استقلال، استکبار جهانى به ویژه امریکا را وحشت زده نمود و به همین دلیل حکومت نوپاى اسلامى از روزهاى اولیه پیروزى خود در معرض انواع توطئه‏ ها و تهدیدات قرار گرفت. پس از توطئه‏ هاى گوناگون دشمن علیه انقلاب اسلامى از جمله ایجاد اغتشاش، محاصره اقتصادى، کودتاى نظامى و... آخرین اهرم فشار دشمن با تحمیل جنگ نابرابر و رویارویى با نظام نوپاى اسلامى به کار گرفته شد. تهاجم همه جانبه و نابرابر به جمهورى اسلامى ایران به شهادت اسناد و مدارک با قول مساعد مقامات امریکایى در ملاقات با صدام حسین و تحریک او به مرحله اجرا در آمد. جنگ نابرابرى که در 31 شهریور 1359 از زمین، دریا و هوا با راه افتادن ماشین جنگى عراق و تجاوز به مرزهاى جمهورى اسلامى ایران با پیش‏ بینى پیروزى برق ‏آسا و سریع شروع شد و با غفلت و سردرگمى نیروهاى نظامى ایران در ساعات و روزهاى اولیه، پیروزى ‏هاى ظاهرى را براى دشمنان نظام مقدس اسلامى پدید آورد. پیروزى‏ هاى اولیه به گونه‏اى بود که دشمنان سرمست از پیشروى‏ هاى اولیه در خاک ایران را دچار توهم و رویاى پیروزى و دستیابى به اهداف تجاوزگرانه خود نمود و مغرورانه براى رسیدن به آن، لحظه‏ شمارى مى‏ کردند. باوجود اشغال بخش‏ هاى وسیعى از خاک ایران، با رشادت و مقاومت نیروهاى مردمى و حضور نیروهاى مسلح، ابتدا دشمن در مناطق اشغالى متوقف و پس از آن با عملیات‏ هایى به بیرون از مرزهاى بین‏المللى رانده شد. در نهایت سرنوشت جنگ به نفع نظام اسلامى ایران تغییر یافت. با گسترده‏ تر شدن ابعاد تجاوز از ناحیه آغازگر جنگ تحمیلى که به سازمان رزم و تجهیزات پیشرفته و امید به حمایت‏هاى همه جانبه منطقه ‏اى و جهانى اتکا داشت، امت اسلامى نیز با تکیه بر اعتقادات و باورهاى معنوى ملهم از آموزه‏ هاى دینى به تقویت روحى و افزایش توان رزمى خویش پرداخت تا با ایستادگى و مقاومت در مقابل تجاوز دشمنان، آنان را در رسیدن به اهدافشان مأیوس نماید. حماسه ملت ایران در اوایل شکل‏ گیرى، دشمن را در برخى از مناطق چون، خرمشهر زمین‏ گیر کرد و در مراحل بعدى نیز در عملیات‏هاى آفندى به شکست مفتضحانه کشاند. عملیات‏هاى آفندى رزمندگان اسلام وضعیتى در جبهه پدید آورد که در مراحل نهایى جنگ شرایط حاکم بر جبهه ‏ها آغازگر جنگ نابرابر را چنان مأیوس نمود که در مقابل حماسه دفاع مقدس، براى رهایى از حملات برق‏ آسا و خرد کننده رزمندگان اسلام به هر اقدام ناجوانمردانه‏ اى دست زد و در نهایت نیز با نرسیدن به اهداف خویش به خواست امت اسلامى گردن نهاد. ضمن بررسى و تجزیه و تحلیل عوامل تأثیرگذار در عرصه نبرد، عواملى مشاهده مى‏شود که از دید طراحان، برنامه‏ ریزان و مجریان جنگ تحمیلى ناپیدا و غیرقابل محاسبه بوده ‏اند زیرا چنانچه عوامل پیروزى آفرین دفاع مقدس از سنخ عوامل در دسترس دشمنان بود، زمینه ‏اى براى پیش‏بینى آنان فراهم و در محاسبات آفندى آنان لحاظ مى‏شد. غفلت دشمنان در مورد عوامل معنوى و فرهنگى، باعث پیروزى ملت مسلمان ایران در دفاع مقدس و ناکامى دشمنان در جنگ تحمیلى شد و یادآورى این عوامل براى امروز و آینده بسیار ضرورى است. امام خمینى(ره) به عنوان فرماندهى کل قوا، در تجزیه و تحلیل دلایل پیروزى‏ هاى رزمندگان اسلام مى‏ فرمایند: "آن‏ها [دشمنان] حساب همه چیز را مى ‏کردند الا یک حساب و آن حساب معنوى [بود].(1) مقام معظم رهبرى که همواره به اوضاع و شرایط دفاع مقدس اشراف کامل داشته و به نقش عوامل پیروزى ‏آفرین و ناکامى در جنگ آگاه بوده‏اند با اشاره به ناشناخته بودن عوامل فرهنگى و معنوى‏ براى دشمنان، فرموده‏اند: "آن کسى که همه جوانب را ملاحظه مى‏کند، بعد مثلاً به طبس و یا مرزهاى غربى و جنوبى ما حمله مى ‏کند، کجاى کارش اشکال دارد؟... همه نوع محاسبه را کردند ولى آخر سر مى‏بیند که در مشتشان هیچ چیز نیست. این حاکى از آن است که یک سلسله محاسبات و علل و عوامل و فعل و انفعالات هست که حواس انسان در اغلب موارد، عقل مادى انسان را به آنها راه نیست."(2) از مصادیق بارز عوامل معنوى، اطاعت عاشقانه از امام(ره) به عنوان فرمانده معظم کل قوا، ولایتمدارى، صبر، شهادت طلبى و... است. این عوامل ضمن اینکه از منابع اعتقادى و ایدئولوژیک سرچشمه گرفته و مورد توجه بوده‏اند، نقش آفرینى آنها در صحنه‏ هاى عملیاتى نیز به صورت تجربى مشاهده شده است. ولایتمدارى با بررسى رهنمود رهبران دینى، دست نوشته و گفتار رزمندگان به ویژه شهیدان دفاع مقدس مى‏توان به روشنى دریافت که اعتقاد به رهبرى ولایى امام خمینى(ره) و تمرکز بر ولایتمدارى در دفاع مقدس محورى‏ ترین و اساسى‏ترین ویژگى رزمندگان در دفاع مقدس بوده و این ولایت در امتداد ولایت ائمه معصومین(ع) و پیامبر اسلام(ص) در جان و دل آنان نفوذ داشته است. امام خمینى(ره) در جایگاه رهبرى و ولایت امت اسلامى در دوران دفاع مقدس به دلیل برخوردارى از شخصیت جامع الابعاد علمى، اخلاقى، مدیریتى، داراى ویژگى‏هاى بودند که به عنوان مقتدا و الگو براى رزمندگان جلوه‏گر شدند. اعتقاد به شهادت و شهادت‏طلبى فداکارى و از جان گذشتگى در راه خدا و دین، نهایت رستگارى مؤمن است و کسانى که جان خویش را در راه دین فدا مى‏ کنند هم به سعادت ابدى مى ‏رسند و هم شهادتشان سرچشمه الهام و الگوى فداکارى براى دیگران به حساب مى‏آید. مرگ شهادت‏ طلبانه، مرگى خاص و منحصر به فرد و برخوردار از بار ارزشى بالا از لحاظ دین و اعتقادات است. در این نوع مرگ، عنصر انتخاب و اختیار، نقش دارد، نه به دلیل خستگى و بن‏بست. بلکه به دلیل زندگى زیباى اخروى در جهان ابد و حیات ماندگار. اشتیاق شهادت از آن جهت مطلوب است که انسان عاشقى براى رسیدن به معشوق از سر اختیار مرگى را انتخاب مى‏کند تا به قرب الهى واصل شود. بنابر این شهادت انتخاب آگاهانه و شجاعانه مرگ است. شهادت، تلقى خاصى از مرگ و حیات و تفسیر مجددى از مردن است و مسیرى براى رسیدن به زندگى و حیات ابدى و سعادت جاودانه. فیض شهادت، چنان ارزشمند است که اولیاى دین همواره از خداوند،آن را درخواست کرده‏اند. شهادت طلبى بر مبناى سلسله اصول فکرى و عملى منطبق بر اعتقادات است، که این اصول بر پایه ایمان مذهبى، شایستگى عملى، بینش و درک صحیح، معرفت و بصیرت قلبى و یقین حاصل مى ‏شود. "کسى که عاشق شهادت باشد خود را همواره مجاهد فى سبیل الله مى‏بیند، وظیفه خود را انجام مى‏دهد و در پى احقاق حق و ابطال باطل است و شجاعانه در برابر ظلم مى ‏ایستد و از هیچ چیز هراس ندارد."(11) اعتقاد به شهادت از نظر امام خمینى (ره) نیز همواره مورد توجه بوده است. چنانچه تاکیدات آن حضرت، شوق به شهادت را بازگو مى ‏نماید. در مجموع اعتقاد به شهادت طلبى به انسان مجاهد ایمان، انگیزه، روحیه شجاعت و صبر و استقامت مى ‏بخشد تا در صحنه نبرد با دشمن در هر وضعیتى مقابله نماید و طبیعى است که این روحیه زمینه‏هاى پیروزى را فراهم مى‏کند و چنانچه در دفاع مقدس مشاهده شد. سفر زیارتى شهید حسن باقرى به مشهد مقدس و واسطه قرار دادن امام رضا(ع) براى درک فیض شهادت، آرزوى شهید مهدى زین‏ الدین براى بارها شهادت، تقاضاى شهید حاج حسین بصیر از مادر خود براى آمین گفتن به نیت بر زبان جارى نشده (شهادت)، عشق به شهادت را رمز پیروزى شمردن در وصیت نامه‏ هاى شهدا... نمونه‏ هایى از شهادت طلبى‏ فرماندهان و رزمندگان دفاع مقدس بود که محور اصلى ویژگى ‏هاى رزمندگان اسلام را شکل مى ‏داد. علاوه بر اینکه ولایتمدارى، صبر و استقامت و شهادت طلبى در رزمندگان اسلام در مراحل مختلف دفاع مقدس موج مى‏زد، خود منشأ دیگر فضایل در جبهه ‏ها بود به گونه‏ اى که طراوت و شادابى، استقبال از سختى ‏ها و اقدام در عرصه ‏ها، ثبات قدم در شرایط سخت، روحیه بالا، و انگیزه قوى ناشى از آن بر فضاى جبهه‏ ها حاکم بود. بر اساس پژوهشى که از 10000 وصیت‏نامه شهیدان دوران دفاع مقدس در قالب 154349 فیش و یادداشت به عمل آمد از بین 42 مورد از کلید واژه معنوى بر سه ویژگى اطاعت از ولایت (ولایتمدارى)، شهادت طلبى، صبر و استقامت بیشترین تأکید شده است. با بررسى اجمالى مراحل مختلف جنگ تحمیلى و دفاع مقدس مى‏توان نقش آفرینى سه عنصر معنوى ‏فوق را در مقاومت اولیه در خرمشهر، حفظ اهواز از اشغال و... در عملیات‏هاى آزادسازى و به ویژه در عملیات‏هاى تعقیب و تنبیه متجاوز چون والفجر 8، کربلاى 5 به صورت کاملاً روشن مشاهده نمود. علت اصلى (علت العلل) توان‏ افزا در رزمندگان، نقش بى‏ بدیل رهبرى ولایى امام خمینى(ره) در دفاع مقدس بود و این نقش به دلیل جایگاه اعتقادى رهبرى و نیز ویژگى‏ هاى فردى و منحصر به فرد امام(ره) در جایگاه فرماندهى کل قوا بر اندیشه و رفتار رزمندگان تأثیر خاصى مى‏ گذاشت. ویژگى‏ هاى رزمندگان و عوامل معنوى مورد تمسک در دفاع مقدس عموماً بر طراحى‏ها، برنامه‏ ریزى‏ها و اقدامات عملیاتى فرماندهان و رزمندگان نیز نقش تعیین کننده داشت به گونه ‏اى که خطرپذیرى ناشى از طرح و برنامه‏ هاى آنان با تکلیف محورى ناشى از ولایتمدارى، شهادت‏ طلبى و. .. ارتباط تنگاتنگ داشت. ویژگى ‏هایى چون ولایتمدارى، صبر و استقامت و شهادت طلبى باعث قداست هدف، ایجاد روح تعهد، تجلى ارزش‏هاى انسانى، امید به نصرت الهى، وحدت تلاش، جذب امدادهاى الهى و... و خلق حماسه هاى‏ جاودانه در دفاع مقدس مى‏شد. عوامل معنوى و ویژگى‏هاى رزمندگان اسلام در دفاع مقدس ضمن پیروزى ملت مسلمان ایران بر کفر جهانى، گنجینه‏اى از ذخایر معنوى را براى امت اسلامى به وجود آورد. این ویژگى‏ها همچنان به عنوان یک ذخیره مورد نیاز ملت ایران در گذر از عقبه‏ هاى سخت پیش رو در مقابل دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامى خواهد بود. استفاده از گنجینه دفاع مقدس یک تکلیف و ضرورت براى همگان به حساب مى‏آید، اما متولیان دفاع مقدس و اصحاب رسانه و متولیان امور فرهنگى تکلیف مضاعفى دارند. پاورقى؛ 1 ـ صحیفه نور، مجموعه رهنمودهاى امام خمینى(ره)، ج13، ص277. 2 ـ حدیث ولایت، ج5، ص175. 3 ـ کرمانى، طوبى. شهید و شهادت، ص 26.