انديشمندان علوم اجتماعي گاهی بنا بر اقتضائات نظري، هدف‌هاي تحقيقي، باورها و عقايد خود اقدام به دسته‌بندي و ايجاد طبقه‌هاي جديد موضوعي مي‌کنند. يکي از اين تقسيم بندي ها در حوزه انواع جامعه صورت مي‌گيرد. براي مثال، گروهي بنا بر موضوعي جديدي چون فضاي مجازي جوامع را به دو دسته مجازي و حقيقي تقسيم بندي کردند. همچنين مي‌توان به جوامع صنعتي و غيرصنعتي، سنتي و مدرن، باز و بسته و مانند آن اشاره داشت. بايد توجه داشت که بسياري از اين تقسيم‌بندي‌ها سيال اند و بار هنجاري دارد و ناشي از نظام اعتقادي انديشمندان است. با همه اين اوصاف، جوامع موجود را مي‌توان بر اساس نظام اعتقادي اسلام به جوامع اسلامي و غير اسلامي تقسيم بندي کرد. ما در اين مقاله تلاش مي‌کنيم تا با استفاده از بيانات و پيام‌هاي مقام معظم رهبري پي به شاخصه هاي اصلي جامعه اسلامي ببريم. جامعه اسلامي چيست؟ نکته‌اي که بايد بدان اشاره داشت تعريف حداقلي و حداکثري از جامعه اسلامي است. تعريف حداقلي اشاره به مفهوم فقهي آن دارد که هر جامعه‌اي که مردم آن شهادتين را به زبان جاري کرد، جامعه اسلامي است. به عبارتي، قاعده فقهي اصل را بر حسن ظن مي گذارد که همه افراد جامعه مسلمان اند که البته اصل صادقي است و همگان بايد بدان احترام بگذارند. اما تعريف حداکثري اشاره به معيارهاي بالاتري از اسلام دارد. به عبارتي، در اين نگاه مردمي که به لحاظ فقهي مسلمانند را نامسلمان نمي پندارد اما به معيارهاي بلندي چنگ ميزند که با آن هر جامعه ديگر جامعه اسلامي نخواهد بود. به نظر رهبر معظم انقلاب «جامعه‌ي اسلامي ... جامعه‌اي که در آن، آرمانهاي اسلامي، اهداف اسلامي، آرزوهاي بزرگي که اسلام براي بشر ترسيم کرده است، تحقق پيدا کند». (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان کرمانشاه 24/7/90) شاخص هاي اين جامعه عبارتند از عدالت، آزادي، عزت ملي، مرفه، پيشرفت هاي همه جانبه ،پيشرفت دائم و بدون وقفه است. از اين جهت جامعه اسلامي« جامعه‌ي عادل، برخوردار از عدالت، جامعه‌ي آزاد، جامعه‌اي که مردم در آن، در اداره‌ي کشور، در آينده‌ي خود، در پيشرفت خود داراي نقشند، داراي تأثيرند، جامعه‌اي داراي عزت ملي و استغناي ملي، جامعه‌اي برخوردار از رفاه و مبراي از فقر و گرسنگي، جامعه‌اي داراي پيشرفتهاي همه‌جانبه - پيشرفت علمي، پيشرفت اقتصادي، پيشرفت سياسي - و بالاخره جامعه‌اي بدون سکون، بدون رکود، بدون توقف و در حال پيشروي دائم» است. «البته اين جامعه تحقق پيدا نکرده، ولي ما دنبال اين هستيم که اين جامعه تحقق پيدا کند» (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان کرمانشاه 24/7/90). ايشان جامعه اسلامي را هدف مياني مي داند چرا که « اين جامعه وقتي تشکيل شد، مهمترين مسئوليت اين جامعه اين است که انسانها بتوانند در سايه‌سار چنين اجتماعي، چنين حکومتي، چنين فضائي، به کمال معنوي و کمال الهي برسند؛ که: «ما خلقت الجنّ و الانس الّا ليعبدون» انسانها به عبوديت برسند.» (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان کرمانشاه، 24/7/90) 1- انس با قرآن جامعه اسلامي جامعه ايست که به لحاظ دروني مستحکم است و اين استحکام را از قرآن اخذ مي کند.«جامعه‌ي اسلامي با انس روزافزون با قرآن استحکام دروني پيدا ميکند؛ و استحکام دروني آن چيزي است که جوامع را در راه‌هاي مطلوب خودشان و به‌سوي مطلوبهاي خودشان قادر ميسازد و قدرت برخورد با چالشها به جوامع ميدهد. بايد در درون مستحکم بود؛ اين استحکام دروني به برکت انس با قرآن حاصل ميشود. انس با قرآن ايمان را تقويت ميکند، توکّل به خدا را زياد ميکند، اعتماد به وعده‌ي الهي را زياد ميکند» (بيانات معظم له در محفل انس با قرآن، 8/4/93) 2- انتظار جامعه اسلام�� جامعه ايست که با عقيده به انتظار اميد به آينده دارد و دراي اميد و روحيه تغيير براي خوبي هاست. به عبارتي، جامعه اسلامي جامعه اي منتظر است.« حقيقتاً روحيه‌ي انتظار و روحيه‌ي ارتباط با ولي‌عصر (ارواحنا فداه) و منتظر ظهور بودن و منتظر آن روز بودن، يکي از بزرگ‌ترين دريچه‌هاي فرج براي جامعه‌ي اسلامي است. منتظر فرج هستيم؛ خود اين انتظار، فرج است؛ خود اين انتظار، دريچه‌ي فرج است، اميدبخش است، نيروبخش است؛ از احساس بيهودگي، از احساس ضايع شدن، از نوميدي، از گيج و گمي نسبت به آينده جلوگيري ميکند؛ اميد ميدهد، خط ميدهد. مسئله‌ي امام زمان (سلام الله عليه) اين است» (بيانات معظم له در ديدار پژوهشگران و کارکنان‌ مؤسسه «دارالحديث» و پژوهشگاه «قرآن و حديث» 21/3/93) 3- هدايت جامعه اي اسلامي است که در کنار پيشرفت هاي مادي از عنصر هدايت هم بهره مند است. « جامعه‌ي اسلامي جامعه‌اي است که اگر از لحاظ جنبه‌هاي مادّي به اسلام عمل بکند، بدون ترديد در قلّه قرار خواهد گرفت؛ از لحاظ علم، از لحاظ صنعت لازم، از لحاظ معيشت، از لحاظ روابط اجتماعي، از لحاظ عزّت و شرف دنيائي و عمومي و ملّي و بين‌المللي در اوج قرار ميگيرد؛ امّا اين همه‌ي کارها نيست، همه‌ي هدفها نيست. اگر زندگي ما در دنيا زندگي خوبي باشد، امّا لحظه‌ي مرگ ما لحظه‌ي بدبختي و روسياهي ما باشد، چه فايده دارد؟ امام سجّاد (عليه‌السّلام) در دعاي صحيفه‌ي سجّاديه ميفرمايد: اَمِتنا مُهتَدينَ غَيرَ ضالّينَ، طائِعينَ غَيرَ مُستَکرِهين؛ ميگويد پروردگارا! من را درحالي از دنيا ببر و بميران که هدايت‌يافته باشم، گمراه نباشم» (بيانات معظم له در ديدار مردم استان ايلام در سالروز ولادت اميرالمؤمنين عليه‌السلام 23/2/93) 4- رفاه فقر يکي از نشانه‌هاي دوري از اسلام است. به عبارتي جامعه اي که در آن فقر باشد و چاره اي براي آن فقر انديشيده نشود و بلکه توجيهي هم براي آن درست شود، جامعه اي اسلامي نيست. البته هر جامعه مرفه اي جامعه اسلامي نيست اما جامعه اسلامي به معناب دقيق کلمه مرفه است. از اين جهت، رهبر معظم انقلاب يکي از شاخصه هاي جامعه اسلامي را رفاه آن جامعه مي داند. به نظر ايشان جامعه اسلامي « جامعه اي برخوردار از رفاه و مبراي از فقر و گرسنگي» است. (بيانات معظم‌له در ديدار دانشجويان کرمانشاه 24/7/90) ايشان تفکر کساني که گمان مي کنند اسلام جامعه معنوي آنهم با تعريف رهباني (ترک دنيا) را تشويق مي کند را غلط مي دانند. «آن كسي كه تصور مي‌كند اسلام فقط به جنبه‌هاي معنوي، آن هم با برداشت و تلقي خاص از جنبه‌هاي معنوي- عبادت و زهد و ذكر و امثال اين‌ها- مي‌پردازد، به دنياي مردم... نمي‌پردازد، او اسلام را درست نشناخته؛ اسلام اين‌جوري نيست. همه‌ي اين چيزهائي كه گفتيم؛ هم آن چيزي كه مربوط به مسائل دنيائي جامعه‌ است...مثل رفاه، برخورداري از ثروت... هم آنچه كه مربوط به مسائل اخروي است... در كلمه‌ي اسلامي مندرج است.» (بيانات‌ معظم له در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاه‌هاي شيراز 14/2/87) 5- پيشرفت هاي همه جانبه اصولا پيشرفت مي‌تواند در زمينه‌هاي مختلف رخ دهد. اما پيشرفت يکجانبه شاخص مناسبي براي جامعه اسلامي محسوب نمي‌شود. به عبارتي جامعه اسلامي جامعه ايست که در همه جوانب رشد مناسب پيدا مي کند. به نظر ايشان جامعه اسلامي « جامعه‌اي داراي پيشرفتهاي همه‌جانبه - پيشرفت علمي، پيشرفت اقتصادي، پيشرفت سياسي» است. (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان کرمانشاه 24/7/90) 6- پيشرفت دائمي و پيوسته اصولا اندازه گيري پيشرفت مقوله اي مرتبط با مقوله زمان و استمرار است. به عبارتي دقيق تر، به افزايشي رشد و پيشرفت گفته مي شود که از مدتي استمرار برخوردار باشد. ما به طور روزمره هم از مساله زمان و استمرار در اندازه گيري استفاده مي کنيم. به عبارتي دقيق تر، به افزايش يکباره يک اندازه رشد نميگوييم اگر اندازه هاي ديگر دچار کاهش شده باشند. رهبر معظم انقلاب جامعه اسلامي را جامعه اي ميداند که در آن پيشرفت امري دائمي و پيوسته است يعني« جامعه‌اي بدون سکون، بدون رکود، بدون توقف و در حال پيشروي دائم» است. (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان کرمانشاه ۱۳۹۰/۰۷/۲۴) 7- آزادي جامعه اسلامي جامعه اي مبتني بر آزادي است و اين آزادي را از قرآن و معارف اهل بيت (ع) ميگيرد. « مساله «آزادي » يكي از مقولاتي است كه در قرآن كريم و در كلمات ائمه (عليهم السلام) به طور موكد و مكرر روي آن تاكيد شده است. البته ... مرادمان آزادي مطلق نيست كه هيچ طرف داري در دنيا ندارد ... مرادمان، آزادي معنوي هم كه در اسلام و به خصوص در سطوح راقي معارف اسلامي هست، نيست; آن محل بحث ما نيست...منظور از «آزادي » ... «آزادي اجتماعي » است; آزادي به مثابه يك حق انساني براي انديشيدن، گفتن، انتخاب كردن و از اين قبيل، همين مقوله، در كتاب و سنت مورد تجليل قرار گرفته است. آيه شريفه 157 سوره اعراف مي فرمايد: «الذين يتبعون الرسول النبي الامي الذي يجدونه مكتوبا عندهم في التوريه والانجيل يامرهم بالمعروف و ينهاهم عن المنكر و يحل لهم الطيبات و يحرم عليهم الخبائث و يضع عنهم اصرهم و الاغلال التي كانت عليهم ». خداوند يكي از خصوصيات پيامبر رااين قرار مي دهد كه غل و زنجيرها را از گردن انسان ها برمي دارد: «اصر» را يعني تعهدات تحميلي بر انسان ها را از آن ها مي گيرد; مفهوم خيلي عجيب و وسيعي است.» (بيانات معظم له در مراسم فارغ التحصيلي گروهي از دانشجويان دانشگاه تربيت مدرّس 12/6/77) 8- عدالت عدالت يکي از مفاهيم اساسي و کانوني جامعه اسلامي است. جامعه اي که در آن عدالت نباشد جامعه اي اسلامي محسوب نمي شود. اقتصاد سرمايه داري و سوسياليستي تعاريف متضادي از عدالت ارائه مي کنند که از نظر رهبر انقلاب مطرود شمرده مي شوند. « چون دنياي سرمايه‏داري مبتني بر ليبرال دمکراسي برايش مسأله‏ي عدالت، مسأله‏ي فرعي و درجه‏ي دو و ابزاري است ... ما در قالبهاي اقتصادي و در کارکرد سياست داخلي و خارجي‏مان، مسأله‏ي عدالت محور است.» (بيانات مقام معظم رهبري در ديدار جمعي از مسئولان وزارت امور خارجه 25/5/83) « ما با نظام سوسياليستي هم، به همين اندازه فاصله داريم. نظام سوسياليستي، فرصت را از مردم مي‏گيرد؛ ابتکار و ميدان را مي‏گيرد؛ کار و توليد و ثروت و ابزار توليد و منابع عمده‏ي سرمايه و توليد را در دولت متمرکز، و به آن متعلّق مي‏کند. اين، غلط اندر غلط است.» (بيانات مقام معظم رهبري در مراسم تنفيذ حکم رياست‌جمهوري 12/5/72) «بعضيها مي‏گفتند اسلام شيوه‏ي خاصّي در باب اقتصاد ندارد. هر شيوه‏اي که بتواند آرمان‏هاي اسلامي مثلًا عدالت را تأمين کند، اسلامي است؛ ولي عقيده‏ي ما اين بود که نه، اسلام خطوطي معين کرده و شيوه‏اي بنا نهاده و چارچوبي براي اقتصاد اسلامي درست کرده و اين چارچوب بايد تبعيت شود.»( بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي هيأت علمي کنگره امام خميني(ره) 4/11/78) 9- عزت ملي يکي ديگر از شاخص هاي اساسي جامعه اسلامي عزت ملي است که به معناي زيردست نبودن است و اينکه خود به کشوري صاحب نفوذ تبديل شود. « استقلال و عزت ملي براي کشور مهم است، زيردست نبودن يک ملت و ارباب نداشتن يک ملت مهم است، نفوذ و اقتدار منطقه‌اي يک ملت و يک کشور پشتوانه‌ي استقلال و امنيت کشور است و مهم است.» (بيانات معظم له در حرم مطهر رضوي 1/1/92) جمع بندي در اين مقاله تلاش شد تا با استفاده از بيانات مقام معظم رهبري شاخص هاي جامع اسلامي مشخص شود. لذا با توجه به بيانات ايشان به شاخص هاي عدالت، رفاه، عزت ملي، آزادي، پيشرفت هاي همه جانبه، انتظار، هدايت، انس با قرآن، پيشرفت دائم و بدون وقفه اشاره شد. جامعه اسلامي از منظر حضرت ايت الله خامنه اي جامعه است که برخوردار از اين شاخص ها باشد. منابع بيانات معظم له در ديدار دانشجويان کرمانشاه ۱۳۹۰/۰۷/۲۴ بيانات معظم له در مراسم فارغ التحصيلي گروهي از دانشجويان دانشگاه تربيت مدرّس 12/06/1377 بيانات مقام معظم رهبري در ديدار جمعي از مسئولان وزارت امور خارجه ۱۳۸۳/۰۵/۲۵ بيانات مقام معظم رهبري در مراسم تنفيذ حکم رياست‌جمهوري ۱۳۷۲/۰۵/۱۲ بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي هيأت علمي کنگره امام خميني(ره) ۱۳۷۸/۱۱/۰۴ بيانات معظم له در حرم مطهر رضوي ۱۳۹۲/۰۱/۰۱ بيانات معظم له در محفل انس با قرآن ۱۳۹۳/۰۴/۰۸ بيانات معظم له در ديدار پژوهشگران و کارکنان‌ مؤسسه «دارالحديث» و پژوهشگاه «قرآن و حديث» ۱۳۹۳/۰۳/۲۱ بيانات معظم له در ديدار مردم استان ايلام در سالروز ولادت اميرالمؤمنين عليه‌السلام ۱۳۹۳/۰۲/۲۳ بيانات‌ معظم له در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاه‌هاي شيراز ۱۳۸۷/۰۲/۱۴