گروه دیپلماسی - دکتر حسین امیرعبداللهیان، معاون عربی- آفریقای وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز پنجشنبه مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه بود. در این جلسه که ریاست آن را دکتر کیهان برزگر، رییس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه بر عهده داشت محور بحث بررسی تحولات عراق و ائتلاف علیه داعش بود اما معاون عربی- آفریقای وزیر به پرسش‌های متعدد در خصوص مسائل منطقه‌یی نیز پاسخ داد.
معاون عربی- آفریقای وزیر امور خارجه کشورمان در ابتدای نشست با ماهیت فعالیت‌های تروریستی شکل گرفته در منطقه گفت: تحولاتی که در منطقه غرب آسیا در حال شکل‌گیری است چند ویژگی بارز دارد. نخستین این ویژگی‌ها این است که این اقدام‌ها در بسیاری از موارد غیرقابل پیش بینی، شتاب زده و سریع و در مواردی متعدد خارج از کنترل تمام بازیگران است. ویژگی دوم تحولات منطقه‌یی وجود بازیگران غیردولتی است که سازمان‌های بین المللی و بازیگران دولتی متعددی را با چالش‌های بی‌شمار و جدی مواجه کرده‌اند. اگر دیروز این چالش در حوزه گروه‌های مرتبط با مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی بود امروز برخی گروه‌هایی تروریستی با اسامی مانند جبهه النصره و داعش و غیره در این حوزه نقش‌آفرینی می‌کنند. سومین ویژگی این است که اگر در گذشته دولت‌ها در حوزه دیپلماسی پنهان از تروریسم به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کردند امروز بسیاری از کشورها به شکل علنی و آشکار از تروریسم به عنوان یک ابزار استفاده می‌کنند.
به عنوان نمونه در تحولات اخیر که در عراق رخ داد رابطه ما با این کشور استراتژیک و راهبردی است و اجازه نمی‌دهیم که برخی طرف‌ها با استفاده از گروه‌های تروریستی بخواهند اوضاع در عراق را بر هم ریخته و امنیت ملی ایران و امنیت منطقه را با چالش روبه رو کنند. در رایزنی‌هایی که با مقام‌های منطقه داشته و گفت‌وگوهایی که به شکل غیرمستقیم با امریکایی‌ها و مستقیم با برخی کشورهای غربی داشتیم نکته عجیبی که به آن برخورد کردیم این بود که فهم ما از تحولات عراق به گونه‌یی بود که به این کشورها پیشنهاد می‌کردیم باید همزمان دو اقدام انجام داد: اقدام اول و فوری مهیا شدن برای مبارزه جمعی و جدی با تروریستی است که امروز به نام داعش شکل گرفته و در بخش‌هایی از عراق و سوریه نمود و بروز پیدا کرده است.
همزمان تکمیل روند سیاسی هم دومین اقدام مد نظر ما بود. هم در سطح منطقه‌یی و هم در سطح اروپا و امریکا پاسخ‌هایی که دریافت می‌کردیم این بود که: ما عجله‌یی برای مبارزه با داعش نداریم و پس از تکمیل روند سیاسی در عراق راجع به این موضوع تصمیم‌گیری خواهیم کرد. در این شرایط بود که جمهوری اسلامی ایران با فهم دقیق از این مساله و ابعاد پنهانی این داستان هرگونه اقدامی که لازم بود در راستای تامین حداکثری امنیت و منافع ملی خود و اجازه ندادن به تروریست‌ها برای متحول کردن اوضاع در عراق به عمل آورد.
امیر عبداللهیان با طرح این موضوع که حتی در حوزه عربی در آن زمان برخی کشورهای عربی که تصور می‌شد باید از اقدام‌های داعش نگران باشند، دغدغه‌یی در این خصوص نداشتند، افزود: این در حالی است که این کشورها همان کشورهایی هستند که در حال حاضر در این ائتلاف غیرقانونی حضور دارند. ما در برخی دیدارها و گفت‌وگوهایی که با مقام‌های این کشورهای عربی منطقه‌یی داشتیم ابراز تعجب کردیم چگونه است که این کشورهای عربی به تجاوزهای اخیر رژیم صهیونیستی به نوار غزه که بیش از 50 روز به درازا کشید واکنشی نشان نمی‌دهند اما در سه سال اخیر در حملات هوایی به دو کشور مسلمان لیبی و سوریه غرب را همراهی می‌کنند.
درخواست کمک فرانسه از ایران
معاون وزیر امور خارجه کشورمان در ادامه با طرح این سوال که چرا ایران در کنفرانس پاریس شرکت نکرد؟ پاسخ داد: یک روز پیش از برگزاری این کنفرانس رییس کمیسیون دفاعی مجلس سنای فرانسه به ایران سفر کرد. در مدت زمان اقامت وی در تهران ما گفت‌وگوی دو ساعت و نیمه‌یی با هم داشتیم. این مقام فرانسوی به ایران آمده بود تا توضیح دهد که پاریس موافق حضور ایران در نشست بوده اما کشوری بوده که شرط حضور خود را عدم دعوت از ایران اعلام کرده است. مساله دوم مد نظر این مقام فرانسوی این بود که ما بدون هماهنگی ایران نمی‌توانیم کاری پیش ببریم و از شما می‌خواهیم به پاریس در این خصوص راهکارهایی ارایه بدهید.
اقدام‌هایی که برخی کشورها در عراق و سوریه انجام می‌دهند و شما می‌توانید آثار آن را در خروجی کنفرانس پاریس ببینید اهداف واقعی آنها را مشخص می‌کند. در بیانیه پاریس محور کلام مبارزه با داعش در عراق اعلام شده و حتی یک بار هم اشاره‌یی به سوریه نشده است. اما تعداد پروازهایی که هواپیماهای امریکا و برخی کشورهای این ائتلاف (البته ما در عنوان ائتلاف دادن به این جمعیت هم تردید داریم) به سوریه داشته‌اند بسیار بیشتر از هدف قرار دادن داعش در عراق است. ما آنچه را انجام شده است ائتلاف نمی‌دانیم بلکه آن را اقدام شتابزده، نسنجیده و برای مصرف داخلی امریکا طراحی شده، می‌دانیم.
امریکایی‌ها طرح فریب را عملی کردند
سفیر اسبق ایران در بحرین با اشاره به اینکه در مساله مبارزه با داعش هم امریکایی‌ها طرح فریب را عملی کردند، گفت: در بیانیه پاریس کوچک‌ترین اشاره‌یی به نام سوریه نشد. بیانیه پاریس بیانیه مبارزه با داعش در عراق بود. نکته دوم این است که طراحی‌هایی انجام می‌شود که بر مبنای این طراحی‌ها نگاه تغییر نظام در سوریه که از سه سال و نیم پیش توسط برخی کشورهای منطقه و غربی و امریکا دنبال می‌شد، در این پروسه مبارزه با داعش تقویت خواهد شد.
فریب دوم این است که نیروهای مرتبط با این جریان تروریستی از ساعت‌ها پیش از آنکه امریکا منطقه را بمباران کند، این منطقه را ترک کرده‌اند. این نیروها در رقه و حمص حضور ندارند. امریکایی‌ها در مناطقی که انسانی وجود ندارد پالایشگاه‌های نفت را هدف قرار می‌دهند. جمهوری اسلامی ایران تلاش می‌کند با حفظ اصول اقدام‌های امریکا را تا جایی که می‌تواند مدیریت و کنترل کرده و خساراتی را که به منطقه وارد می‌کند به حداقل برساند و در عین حال حرکتی را سامان بدهیم که به ترویج ثبات در منطقه کمک بیشتری کند.
تلاش برای ایجاد چالش ایرانی – عربی
امیر عبداللهیان در ادامه در پاسخ به این سوال که چه نقشی برای بازیگران منطقه‌یی در ایجاد داعش باید در نظر گرفت، گفت: پدیده تروریستی که در منطقه ما شکل گرفت و نام آن را داعش گذاشته‌اند، عقبه‌یی دارد. بخشی از آن به طراحی‌های امنیتی برخی سیستم‌های امنیتی در منطقه ما بازمی‌گردد. سرویس‌های امنیتی تلاش کرده‌اند در راستای اهدافی که در منطقه دنبال می‌کنند از این گروه‌ها استفاده کنند. به طور مشخص برای برخی کشورهای منطقه و امریکا در خارج از منطقه دو تغییر در حوزه خاورمیانه بسیار مهم بود: تغییر اول عراق و نه صرفا تغییر نخست‌وزیر عراق بلکه تغییر بنیادین اوضاع و احوال در عراق و تبدیل شدن عراق به کشوری که امریکا زمانی که عراق را اشغال کرد به دنبال تحقق آن برای خود بود.
تغییر دوم هم مساله سوریه است. کسانی که در سطح جهان عرب حضور داشتند تلاش می‌کردند بحث روابط ایرانی و عربی را به بدترین وضعیت خود سوق دهند. تلاش این افراد ایجاد دو چالش جدی برای ایران بود: چالشی در سطح جهان عرب با عنوان چالش ایرانی – عربی به گونه‌یی که در بسیاری از مذاکرات به صراحت گفته می‌شد که ایران یک کشور عربی نیست پس نباید در لبنان و سوریه باشد. چالش دوم هم چالش شیعه و سنی در داخل جهان اسلام بود. امریکایی‌ها و برخی برای پیشبرد سیاست‌های خود چه در سطح منطقه‌یی و چه فرامنطقه‌یی، بازیگران جدیدی را وارد صحنه کردند.
طراحی مهندسی معکوس برای مهار نفوذ ایران
معاون وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به اینکه اتفاق مهمی که در سه سال گذشته به آرامی اما باید اعتراف کنم به خوبی شکل گرفت بحث مهندسی معکوس در منطقه بود، گفت: اتفاقاتی که در سوریه رخ داد مهندسی معکوس بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بود. بر این اساس زمانی که دیدند نمی‌توانند مسیر انقلاب‌های دیگر را عوض کنند تصمیم گرفتند با استفاده از برخی بسترهای موجود در سوریه انقلاب تصنعی را ایجاد کنند و با بر هم ریختن محور مقاومت دست ایران را کوتاه کنند. برد در این پرونده در بسیاری از مسائل دیگر مانند پرونده هسته‌یی قابل استفاده بود. اتفاق دیگر این بود که برخی متفکران در داخل منطقه با ارتباط‌هایی که در خارج از منطقه داشتند بررسی دقیقی را انجام دادند و به دنبال پاسخ این پرسش رفتند که ابزار نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه چیست ؟ چرا ده‌ها کشور عربی نمی‌توانند در مساله فلسطین حرفی بزنند اما حزب‌الله به عنوان گروهی که از سوی ایران حمایت می‌شود و مقام‌های ایران هم با افتخار از این رابطه سخن می‌گویند، می‌تواند اقدام‌های ایران را پیش ببرد.
مساله دیگری که در خصوص داعش وجود دارد این است که داعش خود را یک گروه انقلابی می‌داند و نه گروه تروریستی. داعش در روز سوم پس از تصرف موصل یادداشت رسمی می‌دهد به تمام سفارتخانه‌های خارجی داخل عراق و همچنین سازمان‌های بین المللی موجود و چند نکته را قید می‌کند:
1- داعش گروه تروریستی نیست بلکه یک جریان انقلابی است.
2- داعش برای نجات اهل سنت از دست شیعیان در عراق انقلاب کرده است.
3- هدف داعش تغییر نظام سیاسی در عراق و احقاق حقوق اهل سنت است که پایتخت خود را در عراق از دست داده‌اند.
4- از شما سازمان‌ها و نمایندگی‌های خارجی انتظار داریم که گزارش صحیحی از عملکرد ما را در اختیار کشورهای خود قرار بدهید.
5- هیچ کدام از سفارتخانه‌ها و اتباع خارجی مقیم بغداد مورد حمله داعش قرار نخواهند گرفت.
امریکا و بسیاری از متحدان غربی و عربی آنها در شکل گرفتن داعش نقش داشته‌اند. اما در خصوص مهندسی معکوس، آنها به این نتیجه رسیدند که حزب‌الله گروهی مورد حمایت ایران و تاثیرگذار در ایران است پس باید گروه‌های تاثیرگذاری در جبهه مقابل هم باشند که بتوانند آن نقش‌آفرینی را ایفا کنند. استفاده از این مهندسی معکوس نکته بسیار مهمی است.
ایران به دنبال ریاست‌جمهوری مادام‌العمر اسد نیست
معاون وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به اختلاف‌هایی که میان ایران و برخی دوستان منطقه‌یی آن در خصوص بحران سوریه وجود دارد، افزود: دوستان ما در منطقه حتی دوستانی مانند ترکیه که با آنها رابطه استراتژیک داریم در یک موضوع با ما اختلاف دارند و آن پرونده سوریه است. در این موضوع ما مشترکاتی داریم و البته یک نقطه تعارض جدی هم داریم که این نقطه این است که ترکیه می‌گوید بشار اسد باید برود. ما به دوستان ترک و منطقه‌یی خود گفته‌ایم که مساله رفتن یا ماندن اسد نه به ایران مربوط است و نه به هیچ کشور دیگری، بلکه این مردم سوریه هستند که باید تصمیم‌گیری بکنند. تنها کاری که از دست ایران و سایرین برای مهار بحران برمی‌آید این است که بستری را فراهم کنیم تا آوارگان بازگشته و در شرایطی آرام مردم سوریه انتخاب خود را انجام بدهند و ما به عنوان جمهوری اسلامی ایران به دنبال این نیستیم که بشار اسد رییس‌جمهور مادام‌العمر در سوریه بماند. اما اجازه نمی‌دهیم تروریست‌ها متحد ما را سرنگون کنند. اگر ائتلاف خطا کرده و از مسیر مبارزه با تروریسم و داعش به مسیر تغییر نظام سیاسی در سوریه تغییر استراتژی دهد با تبعات سختی روبه رو خواهد شد. امریکایی‌ها به خوبی این پیام ما را درک کرده‌اند که هرگونه شیطنت و یا رفتار خاص که باعث تغییر در اوضاع و احوال بنیادین در سوریه شود تبعات سختی برای ائتلاف به دنبال خواهد داشت. اگر قرار باشد حرکت و مبارزه و شعار علیه تروریسم به پیگیری سیاست قبلی تغییر نظام با استفاده از بهانه و ابزار مبارزه با تروریسم تغییر پیدا کند، رژیم صهیونیستی هم امنیت نخواهد داشت.
پیام امریکا پیش از حمله به سوریه به ایران
وی با تاکید بر این مساله که ایران در حوزه نفوذ خود هر اقدامی که لازم بداند را در چارچوب حقوق بین‌الملل و در دفاع از متحدان خود انجام خواهد داد، افزود: نمی‌توان با سیاست فریب و شعار مبارزه با تروریسم اهداف پشت پرده خود را دنبال کرد. آنچه در منطقه ما می‌گذرد علاوه بر اینکه بخشی از آن به حوزه مقاومت و نگاه ارزشی ما بازمی‌گردد، ارتباط مستقیم با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد و ایران در بحث امنیت ملی خود با هیچ طرفی شوخی ندارد.
معاون وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به اینکه از زمانی که امریکایی‌ها تصمیم خود را برای اقدام در عراق و سوریه گرفتند به ایران پیام دادند، گفت: امریکا به ما اعلام کرد که هیچ برنامه‌یی برای هدف قرار دادن مراکز حکومتی در سوریه ندارد و صرفا داعش و گروه‌های تروریستی را هدف قرار خواهد داد. پیام مشابهی هم برای بشار اسد با همین مضمون رفت. ما با سابقه و رفتاری که از امریکایی‌ها در ذهن داریم در این حوزه به آنها اطمینان نداریم و لذا با دقت و حساسیت اوضاع را زیر نظر داریم. همزمان نگرانی‌ها و هشدارهای خود را از کانال‌های دیپلماتیک به امریکایی‌ها اعلام می‌کنیم و این حرکتی است که به شکل مستمر انجام می‌گیرد.
راهبردی برای گفت‌وگو با تروریست‌ها نداریم
وی در پاسخ به سوالی در خصوص راهبرد‌های ایران برای مبارزه یا مذاکره با گروه‌های تروریستی و خرابکار در منطقه گفت: بازیگران غیردولتی که امروز در منطقه هستند دو دسته هستند: گروه‌های تروریستی که به عنوان بازیگر غیر دولتی نمود دارند و یک سری هم گروه‌های مدنی و مشروع و مرتبط با جریان‌های مقاومت هستند. جمهوری اسلامی ایران با گروه‌های تروریستی هیچ گونه ارتباطی ندارد و هیچ گونه راهبردی هم برای همکاری با آنها نداریم. راهبرد ما برای ارتباط با گروه‌های غیردولتی که به اشکال مختلف در چارچوب فعالیت‌های تروریستی شناخته می‌شوند، مبارزه جدی با آنها است. اما گروه‌هایی که ارتباط با ایران دارند یا کشورهایی که ایران در آنها نفوذ دارد ضمن ارتباط با دولت رسمی این کشورها به طور آشکار و علنی با تمام گروه‌های سیاسی فعال در این کشورها هم ارتباط داریم. در یمن به عنوان نمونه ارتباط ما با تمام گروه‌های فعال در این کشور برقرار است و با الحوثی‌ها نیز به عنوان نمونه ارتباط داریم.
ایران خیانت بدنه‌هایی از ارتش در موصل را پیش‌بینی نمی‌کرد
حسین امیر عبداللهیان در پاسخ به سوالی در خصوص اینکه آیا ایران به وجود آمدن و گسترش فعالیت‌های داعش را پیش‌بینی کرده بود؟ گفت: ماهیت داعش شتابزدگی و غیرقابل پیش‌بینی بودن آن است. داعش به عنوان یک جریان در مانیتورینگ ایران بود اما اتفاقی که افتاد حتی برای کسانی که آن را طراحی هم کرده بودند، قابل پیش‌بینی نبود. جنس این اتفاق متفاوت از چیزی بود که بعدها به عنوان داعش شناخته شد. حرکتی از یک سال و نیم پیش به سبک چادرهایی که در میدان التحریر قاهره نصب می‌شد در میدان‌های اصلی استان‌های سنی‌نشین عراق آغاز شد. این مساله به حرکت‌های افراط گرایانه‌یی کشیده شد که نمونه بارز آن در جریانی مانند داعش نمود پیدا کرد. کاری که در عراق انجام و به اسم داعش تمام شد چند حلقه داشت.
ماه‌ها بر روی حلقه اول آن کار شده بود و در ایران هم مورد رصد بود. در این حلقه قرار بود جریان اهل سنت ناراضی، جریان نقشبندی و عزت ابراهیم الدوری به همراه بقایایی از جریان بعث و جریان‌های تروریستی و جریان تروریستی داعش با هم عمل کنند. قرار بود بخش خشن این سناریو و کشتار را داعش انجام دهد و پس از آن بعثی‌ها و دیگر جریان‌ها کار را ادامه دهند. اما مساله‌یی که اتفاق افتاد این بود که در همان روزهای نخست در میان این جریان‌ها اختلاف افتاد. حلقه دوم این توطئه برخی کشورهای منطقه بودند. حلقه سوم بازیگران فرامنطقه‌یی بودند که نقش و سهم خود را داشتند. اما در هر سه این حلقه تعدادی بازیگر فعال و تعدادی هم بازیگری بودند که نقش‌آفرینی‌های حد وسط داشتند و تعدادی هم اطلاع داشتند و تنها با جریان‌ها در صورت پیروزی‌شان همراه می‌شدند.
ما نسبت به اتفاقاتی که در جریان بود اطلاعات کافی در اختیار داشتیم اما در این خصوص که ارتش عراق در موصل به این شکل در چارچوب خیانت شکل گرفته سقوط کند، این جمع بندی وجود نداشت. حقیقت این است که همان‌گونه که مقام معظم رهبری گفتند ما به معنی ایران و عراق توانستیم کمر داعش را بشکنیم. ایشان از عراق نام بردند و من می‌خواهم این بخش را هم اضافه کنم که ایران به تمام معنا به عراق کمک کرد. پنج ساعت پس از بحران موصل نخستین کشوری که هم در سطح مستشاری و هم در سطح کمک‌هایی که بر اساس موازین بین المللی ممکن بود وارد عمل شد، ایران بود.
رویارویی ایران و عربستان به نفع جهان اسلام نیست
معاون وزیر امور خارجه کشورمان در خصوص رابطه میان ایران و عربستان و دورنمای بهبود این رابطه گفت: عربستان سعودی کشور مهمی در منطقه است. در برخی حوزه‌های منطقه‌یی سیاست‌های ایران و عربستان سعودی روبه روی هم قرار دارد. این نه به نفع جهان اسلام و نه به نفع امنیت در منطقه است. همواره ایران به ویژه دولت یازدهم از زمان روی کار آمدن آقای روحانی هم در سطح رییس‌جمهور و هم در سطح وزیر امور خارجه تلاش کرده‌اند که سیگنال‌های مثبتی را به ریاض در این خصوص بدهند. به دلایل متعدد در این مقطع این شرایط فراهم شد که تهران و ریاض بتوانند گفت‌وگوهای جدیدی را با هم پیش ببرند. ما در خصوص برخی مسائل منطقه‌یی گفت‌وگوهای اولیه‌یی داشته‌ایم.
راجع به اصول و چارچوب‌ها به توافق و جمع‌بندی رسیده‌ایم اما برای گفت‌وگوها و توافق‌های بیشتر به زمان نیاز داریم. در همین حد ملاقات‌ها و ارتباط‌هایی که در حال انجام گرفتن است صرف‌نظر از مخالفت‌هایی که در داخل صورت می‌گیرد، تاثیرات مثبت منطقه‌یی خود را گذاشته است. ایران و ریاض می‌توانند نقش مهم منطقه‌یی برای مقابله با افراط‌گرایی و بازگشت صلح ایفا کنند. مهم‌ترین مساله‌یی که در گفت‌وگوهای ما با عربستان مطرح است این است که وضعیتی که در برخی کشورهای منطقه در جریان است بازیگری تروریست‌ها و مداخله‌های خارجی باید در منطقه مدیریت شود و تهران و ریاض باید سهم زیادی در این خصوص داشته باشند.
با اقدام شتابزده امریکا در مورد داعش همراهی نمی‌کنیم
امیرعبداللهیان در خصوص همکاری ایران و امریکا بر سر داعش افزود: ایران واقعا به دنبال همکاری با امریکا بر سر داعش نیست. ایران به این دلیل که در مسائل مختلف به امریکا بدبین است تا زمانی که در موضوع هسته‌یی امریکایی‌ها حسن اعتماد ما را به دست نیاورند هرگز به آنها برای سایر مسایل اعتماد نداریم. به همین دلیل است که تیم هسته‌یی ایران در خصوص موضوعات منطقه‌یی با امریکا گفت‌وگو نمی‌کند. روزی یکی از مقام‌های آکادمیک در حوزه عربی به من می‌گفت که در حوزه عربی برخی این عقیده را دارند که اگر مذاکرات ایران و 1+5 در حوزه عربی به نتیجه برسد و در کنار آن در موضوعات منطقه‌یی هم ایران و امریکا توافق کنند، مصیبتی بزرگ برای اعراب خواهد بود. به گفته وی در جهان عرب گروه دیگری هم هستند که اگر مذاکرات ایران و 1+5 در حوزه هسته‌یی به نتیجه برسد اما در سایر مسائل به تفاهم منتهی نشود، سودی برای منطقه نداشته است.
بنابراین در هر دو نگاه اعراب دغدغه خود را از این مذاکرات و همکاری‌های ایران و امریکا دارند. بنابراین معقول نیست که ایران در اقدام شتابزده امریکا برای مبارزه با داعش در سوریه همراه شود. امریکایی‌ها در سطوح پنهان دیپلماتیک به ایران برای همکاری با خود در خصوص داعش پیام می‌دهند اما از آنجا که این اعتماد وجود ندارد و ابهام‌های جدی در خصوص امریکا وجود دارد ما وارد این فاز نمی‌شویم. بنابراین بحث داعش از نظر ما فرصتی نیست که بخواهیم از آن برای کار مشترک با امریکایی‌ها استفاده کنیم. در حال حاضر تنها کار مشترک ما با امریکا پرونده هسته‌یی است.