پايگاه بصيرت؛ گروه سياسي/ اخلاق که جمع خلق به معناي خصلت‌هاي نفساني انسان اعم از فضائل و رذائل است مي تواند علاوه بر اينکه باعث پيشرفت در ديگر شاخص هاي جامعه شود، براي مثال وجدان کاري و رعايت انصاف در فضاي کار مي تواند باعث بهبود فضاي اقتصادي کشور شود، خود نيز به طور مستقل مي تواند شاخصي براي ارزيابي يک جامعه باشد. رهبر معظم انقلاب با اشاره به امر اخلاق نکات مهمي را ذيل اين مبحث اشاره کردند که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد. 1. اخلاق به مثابه روح دين نکته اساسي که نبايد از آن غفلت کرد اين است که عبادت و بندگي بدون اخلاق مناسب به دست نمي آيد چرا که «اخلاق، روح دين است؛ اخلاق انساني براي هر انساني روح دينداري او است: بُعِثتُ لِاُتَمِّمَ مَکارِمَ الاَخلاق؛ مکارم اخلاق يعني همين، يعني انسان صبور باشد، متين باشد، باانصاف باشد، خوش ذات باشد، نسبت به مردم خيرخواه باشد، خدوم باشد، اهل کار باشد، مبتکر باشد، پيشرو باشد، تنبلي نکند؛ اينها همين اخلاقيات اسلامي است.» (بيانات معظم له در ديدار اعضاي ستاد بزرگداشت مرحوم عسگراولادي ۱۳۹۲/۱۰/۱۷) 2. الگو سازي در اخلاق الگو باعث عملياتي شدن و در دسترس شدن بسياري ارزش هاي اخلاقي است. «يک عده‌اي مينالند از اين که چرا ما از لحاظ اخلاقي جلو نميرويم. البته اين درست است، ما هم قبول داريم که بايد در زمينه‌ي اخلاقي جلوتر رفت؛ منتها يکي از شرائطش اين است که ما براي جوانهامان الگو داشته باشيم... الگوسازي، يکي از اساسي‌ترين کارهاست.» (بيانات معظم له در ديدار جمعي از معلمان سراسر کشور ۱۳۹۱/۰۲/۱۳) 3. آموزش اخلاقي در بستر آموزش و پرورش فرايند آموزشي يک جامعه اثر بسيار مهمي در ايجاد نوع خاصي از روح اخلاقي در جامعه دارد. «اگر انسان بخواهد کارهاي کشور را، اين بخشها و قسمتهاي گوناگون کشور را تقسيم‌بندي کند و به حسب اهميت، موقع اينها را مشخص کند، آن بالابالاها آموزش و پرورش قرار ميگيرد. جوان ما به آموزش و پرورش بستگي دارد، اخلاق ما به آموزش و پرورش بستگي دارد.» (بيانات معظم له در ديدار جمعي از معلمان سراسر کشور ۱۳۹۱/۰۲/۱۳) 4. جامعه عابد به مثابه جامعه اخلاقي هر جامعه اي اعم از جامعه ايراني در صورتي جامعه اسلامي خواهد بود که متخلق به اخلاق خدا باشد. «جامعه‌اي كه به عبوديت خدا ميرسد، يعني به معرفت كامل خدا ميرسد، تخلق به اخلاق‌الله پيدا ميكند؛ اين، آن نهايت كمال انساني است» (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان کرمانشاه ۱۳۹۰/۰۷/۲۴) 5. دولت اسلامي پيش شرط تحقق جامعه اخلاقي کامل مقام معظم رهبري به صورت زنجيره اي تحقق اهداف اسلامي را مد نظر دارند. ايشان جامعه اسلامي را داراي خصوصياتي مي دانند که به تعبير ديگر آن را مي توان جامعه اخلاقي دانست. به نظر ايشان وظيفه دولت اسلامي تحقق جامعه اسلامي است. «بعد از آنکه دولت ��سلامي تشکيل شد، مسئوليت و تعهد اين دولت اسلامي اين است که جامعه‌ي اسلامي را تحقق ببخشد. جامعه‌ي اسلامي يعني چه؟ يعني جامعه‌اي که در آن، آرمانهاي اسلامي، اهداف اسلامي، آرزوهاي بزرگي که اسلام براي بشر ترسيم کرده است، تحقق پيدا کند. جامعه‌ي عادل، برخوردار از عدالت، جامعه‌ي آزاد... البته اين جامعه تحقق پيدا نکرده، ولي ما دنبال اين هستيم که اين جامعه تحقق پيدا کند.» (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان کرمانشاه ۱۳۹۰/۰۷/۲۴) 6. آسيب شناسي اقدامات فرهنگي کشور در زمينه اخلاق عدم توجه صحيح به ظرايف امور فرهنگي باعث آسيب هاي بلندمدت فراواني در زمينه هاي اخلاقي خواهد شد. «در زمينه‌ي فرهنگ، اخلاق عمومي و عدم رواج فضائل اخلاقي، مشکلاتي داريم. بايد روزبه‌روز فضائل اخلاقي در بين ما رشد کند. صبر ما، شکر ما، ذکر ما، احسان ما، مروت ما نسبت به ديگران، اجتناب ما از ايذاء ديگران، ميل ما به خدمت به ديگران، روزبه‌روز بايد در بين جامعه رشد پيدا کند. اينها به خودي خود پيش نمي‌آيد؛ اينها کار لازم دارد، تلاش لازم دارد. در اين زمينه‌ها کوتاهي داريم. رواج فرهنگ اسراف و تجمل‌گرائي در جامعه، رشد يا عدم توقف ميل به خشونت در برخي از بدنه‌ي جوان کشور، مضر است. ما فيلمهائي پخش ميکنيم که خود آن کساني که سازنده‌ي اين فيلمها هستند، به خودشان هشدار ميدهند و ميخواهند خطر اين فيلمها را که توليد خشونت در جامعه است، متوقف کنند؛ ولي ما حالا داريم اينها را منتشر ميکنيم! اينها مضر است.» (بيانات معظم له در ديدار مسئولان نظام جمهوري اسلامي ايران ۱۳۹۰/۰۵/۱۶) 7. رسالت اخلاقي انقلاب اسلامي انقلاب اسلامي داراي رسالت اخلاقي است چرا که اسلام ديني اخلاقي است. «امروز به واقعيت که نگاه ميکنيم، مي‌بينيم نه، حقاً و انصافاً اختلالهائي وجود دارد. البته من اين را به شما بگويم، بارها هم در اعلانهاي عمومي گفته‌ام ... من به اين نسل جوانِ خودمان خيلي اعتقاد دارم... ليکن واقعيتها را بايد نگاه کرد و ديد. ما ظرفيتمان بيش از اينهاست، ما توانائي‌مان بيش از اينهاست. ما بايستي کاري کنيم که اخلاق اسلامي در جامعه رائج شود. وقتي ميگوئيم انقلاب اسلامي، خب، اسلام يک بخشش اخلاق است. پس بايستي رسالت اخلاقي انقلاب در جامعه تحقق پيدا کند.» (بيانات معظم له در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي ۱۳۹۰/۰۳/۲۳) 8. امام خميني (ره) مظهر اخلاق نظام جمهوري اسلامي رهبران جامعه به نوعي مي توانند بازگو کننده شرايط اخلاقي و اجتماعي آن جامعه باشند و از طرفي رهبران جامعه هم مي توانند روي اخلاق مردم تاثيرات شگرفي باقي بگذارند. «همه را به اين راه سوق ميداد. خود او ]امام خميني (ره)[ اهل رعايت اخلاق بود، ديگران را هم به اخلاق سوق ميداد. بخش مهمي از معنويت در اسلام عبارت است از اخلاق، دوري از گناه، دوري از تهمت، دوري از سوءظن، دوري از غيبت، دوري از بددلي، دوري از جداسازي دلها از يکديگر. خود امام بزرگوار اين چيزها را رعايت ميکرد، به مردم هم سفارش ميکرد، به مسئولين هم سفارش ميکرد. امام ماها را توصيه ميکردند به اين که مغرور نشويم، خودمان را بالاتر از مردم ندانيم، خودمان را بالاتر از انتقاد ندانيم، بي‌عيب ندانيم. همه‌ي مسئولين طراز اول کشور اين را از امام شنيده بودند که بايستي آماده باشيم؛ اگر چنانچه از ما عيب گرفتند، نگوئيم ما بالاتر از اينيم که عيب داشته باشيم، بالاتر از اينيم که به ما انتقادي وارد باشد. خود امام هم همين جور بود. ايشان، هم در نوشته‌هاي خود - بخصوص در اواخر عمر شريفش - هم در اظهارات خود، بارها گفت من در فلان قضيه اشتباه کردم. اقرار کرد به اين که در فلان قضيه خطا کرده است؛ اين خيلي عظمت لازم دارد. روح يک انساني بايد بزرگ باشد که بتواند يک چنين حرکتي را انجام دهد؛ خودش را منسوب کند به اشتباه و خطا.» (بيانات معظم له در بيست و دومين سالگرد امام خميني(ره) ۱۳۹۰/۰۳/۱۴) 9. مجالس وعظ و اندرز بهترين وسيله گسترش اخلاق اسلامي تکرار امر اخلاقي در زبان هنر و ادبيات مي تواند در شيوع آن امر اخلاقي تاثيرات بيشتري داشته باشد. «امروز ما محتاج نصيحتيم. براي رشد اخلاق در جامعه، براي گسترش خلقيات خوب، براي اعتلاي روحيه‌ي همدلي و برادري و صفا و اخوتي که در جامعه‌ي ديني مطلوب است، احتياج داريم به نصيحت. اينها را از کي ياد بگيريم؟ پايه‌هاي اخلاق در کلمات ائمه (عليهم‌السّلام) است، در رفتار ائمه (عليهم‌السّلام) است. ما اخلاق را در جامعه رشد بدهيم؛ مردم را به خيرخواهي، به اميد، به تعاون، به اخوت، به صبر، به حلم، به شکر، به احسان، به ايثار، به گذشت دعوت کنيم؛ از اخلاق بد، از تنگ‌نظري، از نااميدي، از بدبيني، از بدخواهي براي اين و آن، از حسد، از بخل و بقيه‌ي سيئات اخلاقي، مردم را پرهيز بدهيم. اين کار با زبان شعر خيلي بهتر است و بهتر ادا ميشود تا زبان نثر و زبان نصيحت‌آميز.... البته اخلاقيات بايد تکرار شود. گفتن اثر دارد، شنيدن اثر دارد؛ اما اين اثر، دائمي و ابدي نيست؛ مؤثرات ديگري هم در جامعه هست که در جهت عکس آن کار ميکند. لذا بايستي اخلاقيات هي گفته بشود، باز گفته بشود، باز تکرار بشود.» (بيانات معظم له در ديدار جمعي از شاعران و ذاکرين اهل بيت(ع) ۱۳۹۰/۰۳/۰۳) 10. ريشه برخي از مشکلات جامعه رهبر معظم انقلاب در زمينه ريشه برخي از مشکلات جامعه به اخلاق اشاره مي کنند«و اگر امروز ما در برخي زمينه‌ها دچار مصيبت هستيم، به‌خاطر اين است که اين اخلاق حسنه‌ي مهم اسلامي را فراموش کرده‌ايم» (بيانات معظم له در ديدار مسئولان سازمان صدا و سيما‌‌ ۱۳۸۳/۰۹/۱۱) به عبارتي، اگر مشکل اخلاقي جامعه حل شود، آن مشکلات از بين مي روند. 11. دستگاه تبليغاتي استکبار و نشانه رفتن اخلاق جامعه آمريکا دو بعد نظري (ايماني) و رفتاري (اخلاقي) را مورد حمله خود قرار داده است و در اين راه از فعاليت هاي رسانه اي با تمام امکانات استفاده مي کند.«ببينيد نقش فعاليتهاي تبليغاتي و تقابل نظري امريكا با جمهوري اسلامي، از نظر آنها چقدر مهمّ است. آنها به تبليغات و تقابل نظري احتياج دارند، به بي‌ايمان كردن مردم نسبت به مباني نظام احتياج دارند؛ همچنان‌كه به بي‌اعتقاد كردن مردم نسبت به فضايل و پايبنديهاي اخلاقي احتياج دارند. اينها چيزهايي است كه مردم را از نظام اسلامي جدا مي‌كند و پيوند مستحكم بين نظام و مردم را از هم مي‌گسلد. امروز دشمنان ما همه نيروي خود را روي اين گذاشته‌اند.» (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان دانشگاه شهيد بهشتي ۱۳۸۲/۰۲/۲۲) 12. اخلاق صحيح نشانه هدايت جامعه اگر جامعه اي هدايت يافته باشد بايد اخلاق آن جامعه به اخلاق الله نزديکتر باشد. «هدايت مردم اين است كه بر اثر تعليم و تربيت درست و راهنمايي مردم به سرچشمه‌هاي فضيلت، كاري بشود كه خواست مردم در جهت فضايل اخلاقي باشد و هوسهاي فاسد كننده‌اي كه گاهي به نام آرا و خواست مردم مطرح مي‌گردد، از افق انتخاب مردم دور شود.» (پيام نوروزي معظم له به مناسبت آغاز سال ۱۳۷۶) جمع بندي در اين مقاله تلاش شد تا با استفاده از بيانات مقام معظم رهبري منظومه فکري ايشان در زمينه اخلاق را کشف کنيم. در بررسي خود به دوازده شاخص رسيديم که عبارتند از موارد ذيل مي باشد.