نویسندگان: استیون لی مایرز، جو بیکر و جیم یاردلی
برگردان: یاسر میری، عضو شورای نویسندگان ایراس
استیون لی مایرز، جو بیکر و جیم یاردلی طی یادداشتی با عنوان "پوتین و رفقایش" در نیویورک تایمز، به بررسی حلقه دوستان رئیس جمهور فدراسیون روسیه می پردازد و فعالیت های هر یک را به طور مجزا بررسی می کند. ایراس این یادداشت را که در 27 سپتامبر منتشر شد، طی چهار شماره منتشر می کند.
هفته ها پس از آنکه "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه، جزیره کریمه را به خاک آن کشور ضمیمه کرد، هیاتی محرمانه از نخبگان تصمیم گیرنده که در مسکو با عنوان «شورای بازار» از آن یاد می شود، در برج اداری خود که فاصله چندانی هم با کاخ کرملین ندارد، گردهم آمدند و درباره وضعیت بازار وسیع اقتصادی برق کشور به تبادل نظر پرداختند. گفتنی است که این بخش بزرگ اقتصادی روسیه، ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را در بر می گیرد و درآمد سرشاری را نصیب بانکی می کند که انحصار این عرصه را در اختیار دارد.
این هیات، بدون صدور اطلاعیه و یا فراخوان عمومی، تصمیم گرفت تا سهام این بازار بزرگ را به بانک روسیه منتقل کند؛ نهادی کوچک که فاقد توانایی انجام این کار در کوتاه مدت بود. این رویداد برای این بانک فرصت ارزنده ای بود تا درآمد تقریبی ۱۰۰ میلیون دلار و یا حتی بیشتری را در سال از آن خود کند، حال آنکه داستان به همین جا ختم نشد به طوریکه حساب شرکت ها، سازمان ها و حتی کشتیرانی در دریای سیاه مستقر در کریمه به طور ناگهانی به این بانک منتقل شد.
در آن روزها، بانک روسیه ثروت بادآورده هنگفتی را از بخش های مختلف اقتصادی کریمه به جیب زده بود که حامل پیامی نیش دار بود. در اواخر مارس، ایالات متحده، بانک روسیه را نخستین هدف تحریم های خود قرار داد و در عمل آن را از نظام مالی جهان محروم کرد. اکنون کرملین به کناری رفته و در حال مدیریت حساب های پرسود به شکلی است که زیان های ناشی از تحریم ها کاهش یابد.
کرملین به همان دلیل بانک روسیه را اینچنین تقویت کرد که ایالات متحده و متحدان اروپایی اش آن را در فهرست تحریم های خود قرار دادند: جایگاه منحصر به فردی که دولت اوباما از آن به عنوان «بانک شخصی» حلقه نزدیکان ولادیمیر پوتین یاد می کند. این بانک توسط صمیمی ترین دوستان و رفقای دوران کودکی پوتین تاسیس و مدیریت می شود و اکنون بانک روسیه به نمادی از الگوی سرمایه داری دوستانه ای تبدیل شده که در آن بده بستانی میان پوتین و رفقایش شکل گرفته؛ از یک سو آنها به سرمایه دارانی تبدیل شده اند که نفوذ بسیار زیادی بر بخش های راهبردی اقتصاد روسیه دارند و از سوی دیگر پوتین همچنان مرد نخست سیاست این کشور بماند.
اکنون تحریم ها مقاومت ساختار اقتصادی و سیاسی پوتین را به بوته آزمایش گذاشته است. با وجود آنکه باراک اوباما اذعان می دارد سازوکار تحریم علیه روسیه با هدف اعمال فشار و در منگنه قرار دادن این حلقه از نزدیکان پوتین صورت گرفته، بسیاری از این افراد، تحریم های اعمال شده را به سخره گرفته و همزمان کرملین نیز تلاش فراوانی را برای در امان نگه داشتن آنها از این تحریم ها به عمل آورده است.
بانک روسیه به طور خزنده ای در ساختار سیاسی و اقتصادی روسیه رشد کرده است. این بانک که در دوران مه آلود شوروی سابق، کوچکترین بانک به شمار می رفت، به صورت کجدار مریز پیشرفت و البته به لطف گشاده دستی دولت، اکنون نزدیک به ۱۱ میلیارد دلار آمریکا سرمایه دارد. این بانک امپراتوری مالی وسیعی در اقتصاد کشور گسترانده که سهام عمده ای از پرنفوذترین رسانه های خصوصی کشور، که نقش فراوانی در شکل دادن به افکار عمومی کشور دارند، را شامل می شود. اینکه چقدر این بانک بتواند در برابر تحریم ها به خوبی مقاومت داشته باشد می تواند به عنوان محکی برای سنجش برای ارزیابی این موضوع باشد که آیا فشارهای اقتصادی برای واداشتن پوتین به عقب نشینی کافی است یا خیر، آنهم در زمانی که کشورهای همسایه به ویژه منطقه بالتیک، به طور فزاینده درباره سیاست های توسعه طلبانه اخیر روسیه نگران هستند.
پوتین با این عهد و پیمان به قدرت رسید که طبقه الیگارشی را از نظام سیاسی و اقتصادی کشور دور کند که در دوران آشوب های پس از فروپاشی شوروی یعنی در دوران بوریس یلتسین، سرمایه های کشور را در اختیار خویش قرار داده بودند. در عوض، طبقه جدیدی از متنفذین و سرمایه داران نمود یافته است؛ مردانی که اعتبار و جایگاه چندانی در دوران شوروی نداشته اند و اکنون دارایی خود را مدیون پوتین هستند و در عوض وفاداری سیاسی تمام عیاری به او دارند.
"سرگیی الکساشنکو" معاون سابق دارایی روسیه در مصاحبه اخیر خود گفته است که این افراد در دوران زمامداری پوتین از هیچی به میلیاردر تبدیل شده اند. اگر دولت مدرنی در کرملین مستقر است، پوتین، در مقام عالی ترین مقام اجرایی، با سپردن مدیریت شرکت های دولتی و همچنین بهره مندی از قراردادهای سودآور به دوستان و نزدیکان خود، پاداش های زیادی به افرادی داده که اتهامات گسترده ای از فساد مالی دارند و در لوای مشروعیت بخشی دولت به فعالیت خود ادامه می دهند.
"میخاییل کاسیانوف" نخست وزیر دوره نخست ریاست جمهوری پوتین، درباره رابطه میان پوتین و رفقایش می گوید میان آنها بده بستان برقرار است و به یکدیگر وابستگی متقابلی دارند.
این حلقه بر گرد پوتین، از زمانی شکل گرفت که وی پیشرفت معمولی خود را به عنوان افسر اطلاعاتی در کا. گ. ب. و همینطور کارمند میان پایه در شهرداری سنت پطرزبورگ شروع کرد. یکی از این افراد، رئیس بانک روسیه و سهامدار عمده آن، "یوری کووالچوک" است که بعضا از او به خاطر نقشی که در هدایت منافع رسانه ای این بانک دارد با نام «روبرت مرداک روسیه» یاد می کنند. چند تن از سرمایه داران روسی، دیگر سهام داران بانک روسیه هستند که پسر یکی از اقوام نزدیک پوتین و همچنین یکی از دوستان قدیمی وی که ویولن می نوازد و در گذشته نخستین مدیر تئاتر مارینسکی بوده از جمله آنها به شمار می روند.
دولت پوتین مدت ها دادن چنین امتیازاتی به رفقای پوتین را انکار کرده اند، اما دستیابی به بسیاری از این امتیازات، به طور انحصاری در اختیار بانک روسی است و بر اساس رهنمودهای ویژه کرملین، مجاز است تا امتیاز دارایی های دولتی را به گونه ای که منتقدان آن را زیر قیمت می دانند خریداری کند. در حالیکه حد و اندازه واقعی این امتیازات به خاطر ساختارهای لایه لایه و در هم تنیده آنها مشخص نیست. برای مثال مستنداتی وجود دارد که حاکی از آن است که مالکیت شبکه تلوزیونی تبلیغاتی قدرتمند وابسته به بانک روسیه، به شرکت های دریایی در پاناما، در جزایر ویرجین بریتانیا و حتی به خانه کوچک و ساده در خیابان کارپاتو در نیکوزیا، پایتخت قبرس، که مالکش از اینکه این شرکت تلوزیونی در آنجا به ثبت رسیده بی خبر است، نیز کشیده می شود.
در اوایل کشمکش ها بر سر اوکراین، برخی از رهبران اروپایی به شدت درباره امکان بازداشتن روسیه از گسترش بحران دچار شک و تردید شدند؛ روسیه ای که توانسته در دوران زمامداری پوتین به طرز بی حد و اندازه ای در قیاس با دوران شوروی سابق ثروتمندتر شود. روسیه در اقتصاد جهانی شده کنونی به خاطر برخورداری از ذخایر سرشار گاز طبیعی و فروش آن به اروپایی ها، تبدیل به بازیگر بی همتایی شده است، جایی که در آن روس های ثروتمند با صرف میلیاردها دلار اقدام به سرمایه گذاری در بازار مسکن در مناطق کوته آذر Cote d’Azur و بلگراویا Belgravia شهر لندن نموده اند. اما این مقاومت به ویژه از زمان سرنگونی هواپیمای مسافربری بر فراز شرق اوکراین در جولای گذشته که منجر به کشته شدن ۲۹۸ نفر شد، تا حدودی دچار تزلزل شده است. این ماه، علی رغم آتش بس موقتی که میان جدایی طلبان طرفدار روسیه و نیروهای دولتی اوکراین برقرار شد، دولت های غربی از آغاز دور جدید تحریم ها علیه روسیه خبر دادند که نه فقط حلقه رفقای پوتین که کل اقتصاد روسیه را در بر می گیرد. هرچند برخی چنین استدلال می ورزند که این رویکرد به طور کلی از فهم چگونگی عملکرد حکومت پوتین عاجز مانده است.
"گنادی تیموشنکو" بازرگان نفتی و همچنین سرمایه گذار بانک روسیه که شرکت وی نیز تحت تحریم قرار گرفته در مصاحبه با ایتارتاس به انتقاد این تحریم ها پرداخت. وی از اینکه نمی تواند همراه با خانواده و سگش سوار بر هواپیمای شخصی خود برای تعطیلات به فرانسه برود آزرده خاطر بود. او با این حال افزود که حتی با وجود تحمل خسارت شرکتش، این تصور به ذهنش خطور نمی کند که خواسته باشد سیاست های رئیس جمهور در قبال اوکراین را زیر سوال ببرد. او با اشاره خودمانی به نام و نام خانوادگی پوتین می افزاید «ولادیمیر ولادیمیرویچ همیشه و همه جا در چارچوب منافع ملی عمل می کند و هیچگونه مصالحه ای در این باره نمی کند. ما هرگز به خودمان اجازه نمی دهیم تا درباره این موضوع بحث کنیم.»