شجاعت به منزله یکی از فضایل نفسانی و صفات و اخلاق پسندیده، عبارت است از قوّت قلب در مصاف با دشمن و تحمل دشواری‌های آن که از آن به دلیری و دلاوری نیز تعبیر می‌شود. عالمان علم اخلاق، شجاعت را به استقامت و اعتدال قوه غضبیه تعریف کرده و استقامت و اعتدال آن را به این دانسته‌اند که با سهولت تحت فرمان عقل درآید و از انحراف به دو سوی افراط؛ یعنی تهور و بی باکی و تفریط، یعنی ترس مصون باشد.
شجاعت، همانا قوت قلب است که معنای آن طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود. هر چه شدت آن بیشتر شود، ارزش و اهمیت آن بیشتر می‌شود. در واقع هیچ مرتبه‌ای از آن، اعم از ضعیف یا شدید، نامطلوب نیست و موضوعی است که افراط و تفریط در آن راه ندارد.
خداوند در قرآن کریم در آیات متفاوتی به این صفت مؤمنان حقیقی اشاره می‌کند و می‌فرماید:
ای گروهی که ایمان آورده‌اید، هر که از شما از دین خود مرتد شود به‌زودی خدا قومی را که دوست دارد و آنها نیز خدا را دوست می‌دارند و نسبت به مؤمنان سرافکنده و فروتن و نسبت به کافران سرافراز و مقتدرند، به نصرت اسلام برمی‌انگیزد که در راه خدا جهاد کنند و در راه دین از نکوهش و ملامت احدی باک ندارند.(مائده/ ۵۴)
البته خدا آن مؤمنان را که در صف جهاد مانند سد آهنین همدست و پایدارند، بسیار دوست می‌دارد.(صف/ ۶۱)
«محمد فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند».(فتح/ ۲۹)
در روایت آمده است: رسول خدا (ص) فرمود: به ما اهل‌بیت هفت چیز عطا شده که به هیچ کس قبل و بعد از ما عطا نشده و نخواهد شد. آنها عبارتند از: نورانیت، فصاحت، جود، شجاعت، علم، عمل و محبت به زنان.
امام خمینی(ره) که پرورش یافته مکتب قرآن و پیامبر اکرم(ص) بودند، یک اسوه واقعی در شجاعت به شمار می‌آمدند. ایشان در همه دوران مبارزه با نظام ستمشاهی و قدرت‌های سلطه‌گر به ویژه آمریکا و حتی در اوج جنگ و در طول هشت سال جنگ تحمیلی، لحظه‌ای به خود ترس راه ندادند و همین شجاعت بزرگ‌ترين وجه تمايز امام خميني(ره) با دیگر سياستمداران و علما بود.
ريشه شجاعت امام(ره) به ارتباط روحي ايشان با خدا برمي‌گردد. در سال 42 وقتي نيمه شب امام(ره) را در منزل خود در قم دستگير كردند، خودشان نقل مي‌كنند «وقتي مرا با ماشين به تهران منتقل مي‌كردند و يك‌باره ماشين از جاده منحرف شد و به سمت درياچه نمك رفتند، استنباط من اين بود كه مي‌خواهند مرا بكشند؛ در آن لحظه هرچه به خودم رجوع كردم كه ببينم مي‌ترسم يا خير، ديدم نمي‌ترسم.»
امام خمینی(ره) خورشید قیام در سپهر ولایت بودند که آیات نجات و حیات را بر صحیفه سرخ فجر نگاشتند. سمند انقلاب او تشکیلات کفر، شرک و نفاق را سرنگون کرد و مردمان تشنه حق را از چنگال ظلمت رهانید و به دیار عزت رسانید. ایشان به دلیل شجاعتی که در پرتو ایمان و تقوا کسب کرده بودند، از هیچ قدرتی جز خداوند نهراسیدند و در برابر همه کجی‌ها و انحراف‌ها با قامتی به صلابت کوه ایستادند و خم به ابرو نیاوردند و به تعبیر رهبر معظم انقلاب حضرت آیتاللهالعظمی خامنه‌ای: «او بت‌ها را شکست و باورهای شرک‌آلود را زدود... و به ملت‌ها فهمانید که قوی شدن و بند اسارت گسستن و پنجه در پنجه سلطه‌گران انداختن، ممکن است.»
امام از همان آغاز مبارزه سیاسی رأس حکومت و اساس سلطنت رژیم پهلوی را هدف قرار دادند و فریاد زدند: «هیهات که خمینی در برابر تجاوز دیوسیرتان و مشرکان و کافران به حریم قرآن و عترت رسول خدا(ص) و امت محمد(ص) و پیروان ابراهیم حنیف ساکت و آرام بماند و یا نظاره‌گر صحنه‌های ذلت و حقارت مسلمانان باشد. من خون و جان ناقابل خویش را برای ادای واجب حق و فریضه دفاع از مسلمانان آماده نموده‌ام و در انتظار فوز عظیم شهادتم.»
از آن روز که حضرت امام(ره) پا به میدان نهادند و با حکومت فساد به ستیز برخاستند، نه تنها برای یک لحظه پای سرسختی و استقامت‌شان سست نشد، بلکه هر روز استوارتر و قاطع‌تر شد. ایشان در برخورد با خواص و نیروهای خودی و افراد آشنا نیز همین صلابت را توأم با صراحت داشتند و در اجرای موازین شرعی و عمل کردن به وظیفه الهی از هیچ کس پروا نداشتند و می‌فرمودند: «با خدای خود پیمان بسته‌ام که رضای او را بر رضای مردم و دوستان مقدم دارم. اگر تمام جهان علیه من قیام کنند دست از حق و حقیقت برنمی‌دارم، من کار به تاریخ و آنچه اتفاق می‌افتد ندارم. من تنها باید به وظیفه شرعی خود عمل کنم.»
از مرحوم حجت‌الإسلام سیداحمد خمینی (فرزند امام) در مصاحبه‌ای شنیدم که می‌گفت: از طرف آقای ری‌شهری (که آن وقت مسئول اطلاعات بود) نامه‌ای به ما رسید که نوشته بود: «مطابق اسناد و قراین، امشب جماران از طرف دشمن (صدامیان) بمباران می‌شود، جای امام را عوض کنید...» هر چه به امام اصرار کردیم که به پناهگاه برود، نپذیرفتند، و فرمودند: اگر همه مردم دارای پناهگاه شدند، آن وقت من هم به پناهگاه می‌روم. آنگاه امام در ذیل نامه آقای ری‌شهری این اشعار را نوشت:
بر در میکده‌ام دست فشان خواهی دید
پای کوبان چو قلندر صفتان خواهی دید
از اقامت گه هستی به سفر خواهم رفت
به سوی نیستیم رقص‌کنان خواهی دید
همین صفت منحصربه‌فرد در امام عزیزبود که از او شاگری شجاع، چون حضرت آیتاللهالعظمی امام خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی به یادگار گذاشت که در دانشگاه فرهنگیان فرمودند: «دیشب شنیدید رئیس‌جمهور آمریکا حرف‌های سخیف و سبکی زد. شاید بیش از ۱۰ دروغ در حرف‌های او بود. هم نظام را تهدید کرد، هم ملت را که چنین و چنان می‌کنم. بنده از طرف ملت ایران می‌گویم: آقای ترامپ! شما غلط می‌کنید.»(۱۹/۲/۱۳۹۸)