امسال در بخش هنرمندان نمايشگاه قرآن تهران، تعدادي از هنرمندان كشورمان توليدات خود را به نمايش گذاشته بودند. در ميان اين محصولات هنري نفيس، غرفه‌اي كه در آن محصولات ميناكاري بود، نظرم را به خود جلب كرد. ميناكاري‌هاي اصفهان را بارها در نمايشگاه‌هاي گوناگون ديده بودم. در فرهنگ دهخدا ميناسازي چنين تعريف شده است: نقاشي و تزئين فلزاتي مانند طلا، نقره و مس به وسيله رنگ‌هاي لعابدار مخصوصي كه در حرارت بسيار زياد پخته و ثابت شود. قطب توليد اين نوع محصولات در ايران، استان اصفهان است كه در آن تزئين روي فلز مس انجام مي‌شود؛ البته اهواز نيز از حيث ميناكاري روي طلا شناخته شده است؛ در بازديد از نمايشگاه قرآن ديدم كه روي سفال ميناكاري انجام گرفته بود؛ به نظر مي‌رسيد اين رشته هنري تازه پا گرفته باشد؛ چون تا پيش از اين ميناكاري روي سفال خيلي مرسوم نبود و حتي مرحوم دهخدا نيز در تعريف خود از ميناكاري، حرفي از سفال نزده است. به همين دليل بر آن شديم تا اين هنر عالي ايراني و هنرمندان جوان اين عرصه را در گزارش اين شماره هفته‌نامه معرفي كنيم:
رمز موفقيت؛ كار گروهي
ليلا و سميه محمدي دو خواهر، دو همكار، دو هنرمند و دو استاد جوان در رشته ميناكاري روي سفال از شهر همدان هستند كه با محصولات زيباي هنري در نمايشگاه امسال قرآن كريم در تهران حضور داشتند. آنها در كنار عرضه محصولات توليدي اين رشته هنري، در محل غرفه نيز همچنان مشغول توليد محصولات ميناكاري بودند.
ليلا محمدي در رشته صنايع دستي تحصيل كرده است. وي در دانشگاه، شناخت اجمالي از رشته هنري چوب پيدا كرده و حدود شش سال به صورت حرفه‌اي در دو رشته معرق و منبت‌كاري مشغول فعاليت بوده است. خواهرش نيز در رشته گرافيك تحصيل كرده و علاقه‌مند جدي هنر ميناكاري است. او درباره علت تغيير فعاليتش به ميناكاري روي سفال مي‌گويد: «پايه كار اين هنر سفال است و همدان يكي از قطب‌هاي توليد سفال كشور محسوب مي‌شود؛ از طرف ديگر چون اطلاع داشتيم كه محصولات ميناكاري مشتريان زيادي دارد، تصميم به فراگيري اين هنر به اتفاق خواهرم گرفتيم.»
آموزش بيش از 100 هنرجو
هر چند خواهران محمدي به دليل نبود مركز آموزش ميناكاري روي سفال در همدان، براي يادگيري تجربي اين رشته بيش از دو سال زحمت كشيدند و به خود سختي دادند، ولي اكنون از جمله استادان مطرح اين هنر در همدان هستند و كلاس‌هاي متعدد آموزشي اين هنر را با همكاري سازمان فني و حرفه‌اي، سازمان صنايع دستي و شهرداري استان همدان برگزار مي‌كنند. تاكنون نيز در اين كلاس‌ها بيش از 100 هنرجو را تربيت و روانه بازار كار كرده‌اند.
ليلا محمدي مي‌گويد: «ما دوره‌هاي آموزشي اين رشته هنري را در سه مرحله تعريف كرده‌ايم و در اين مراحل، هنرجو 300 ساعت آموزشي را به صورت تئوري و عملي مي‌گذراند و بعد از آن مي‌تواند وارد بازار كار شود.»
سازمان صنايع دستي، رشته ميناكاري روي سفال را از جمله رشته‌هاي هنر دستي پذيرفته است و خدماتي مانند صدور مجوز، خدمات بيمه‌اي، تسهيلات بانكي و معرفي به نمايشگاه‌هاي گوناگون را مانند ساير رشته‌هاي هنري، براي فعالان اين رشته نيز انجام مي‌دهد.
بازاريابي در فضاي مجازي
اين دو خواهر محصولات‌شان را در نمايشگاه‌هاي مختلف مي‌فروشند و حتي در اين نمايشگاه‌ها سفارش كار نيز مي‌گيرند. سميه محمدي مي‌گويد: «بيشتر نمايشگاه‌هايي كه شركت مي‌كنيم، با معرفي سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامي است.» آنها همچنين از ظرفيت‌هاي رايگان تبليغ در فضاي مجازي نيز براي فروش محصولات‌شان بهره مي‌برند.
شايد در نگاه اول به نظر برسد كه تمامي محصولات ميناكاري روي سفال، محصولاتي ويتريني و تزئيني باشند؛ اما علاوه بر بشقاب‌هاي تزئيني و ديواري منقش به اسماء متبركه و طرح‌هاي گل و گياه، انواع شكلات‌خوري و ليوان‌هاي آبخوري و قهوه‌خوري ميناكاري شده نيز در اين رشته توليد مي‌شود.
كارگاه اين دو خواهر هنرمند، بخشي از منزل پدري است و آنها روزانه 7 ساعت در كارگاه‌شان كار مي‌كنند. همچنين ليلا و سميه به طور ميانگين به 10 هنرجو نيز سفارش كار در منزل مي‌دهند تا علاوه بر كسب درآمد، به طور كامل اين هنر را ياد بگيرند؛ البته اين دو خواهر معتقدند: «در صورت وجود سرمايه در گردش بيشتر، تعداد بيشتري از هنرجو را مي‌توانيم از اين طريق مشغول به كار كنيم.»
شغلي با درآمدزايي متوسط
از سميه محمدي پرسيدم كه آيا درآمد اقتصادي در اين رشته، كفاف هزينه‌هاي زندگي را مي‌دهد و علاقه‌مندان مي‌توانند نگاه شغلي و درآمدزايي به آن داشته باشند؟ او گفت: «البته كه ميناكاري روي سفال را مي‌توان به عنوان يك شغل دائمي انتخاب كرد؛ ولي موفقيت در اين رشته نيز همچون مشاغل ديگر نيازمند پيش‌شرط‌هايي است كه داشتن تجربه كافي، خسته نشدن از كار و صبر و تحمل و پشتكار از جمله آنهاست. با رعايت اين پيش‌شرط‌ها، هنرجوي اين كار مي‌تواند انتظار كسب درآمد ماهيانه به ميزان مشاغل متوسط ديگر را داشته باشد و بازدهي اقتصادي اين كار به ميزاني هست كه فرد با تكيه بر آن بتواند هزينه‌هاي زندگي‌اش را تأمين كند.»
وي اين را هم اضافه كرد كه: «ارزش افزوده محصول نهايي در اين حرفه، چهار برابر ميزان سرمايه‌اي است كه براي مواد اوليه هزينه مي‌شود؛ يعني به ازاي هزينه يك ميليوني براي خريد مواد اوليه اين كار، محصول به دست آمده حدوداً 4 ميليون تومان به فروش مي‌رسد.»
حسن رشته‌هاي هنري مانند ميناكاري روي سفال اين است كه مي‌توان اين نوع فعاليت‌ها را در منزل نيز انجام داد و راه‌اندازي اين نوع حرفه‌ها به مجوزهاي خاص اداري نياز ندارد. سخن آخر اينكه، در همين شرايط اقتصادي نيز مي‌توان با هزينه اوليه 15 ميليون توماني اين شغل را راه‌اندازي كرد.