هيئت‌هاي مذهبي نقش سازنده‌اي در تحكيم و تثبيت باورهاي ديني مردم دارند و مي‌توانند جريان‌ساز و هدايت‌كننده در عرصه‌هاي فرهنگي و اجتماعي باشند؛ مانند همان جلسه‌هاي مذهبي پيش از پيروزي انقلاب كه در ايستادگي و مقاومت مردم مقابل رژيم شاهنشاهي نقش اساسي و بارزي داشتند. هيئت انقلابي برخاسته از نهضت عاشوراست و هيئتي سياسي به شمار مي‌آيد كه با تمام مسائل سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي جامعه آشناست، دوست و دشمن اين كشور اسلامي را به خوبي مي‌شناسد و هميشه سعي دارد هيئتي‌ها را از آن آگاه كند تا در مسير درست اسلام و انقلاب قدم بردارند، همچنين بچه هيئتي‌هاي انقلابي اخلاق و منش خوب و صميمي با يكديگر و ديگران داشته و خانواده‌اي گرم و با محبت دارند كه همين سبك زندگي خاص مي‌تواند سرلوحه ديگران باشد. براي روشن شدن بيشتر مطلب با حجت‌الاسلام «علي سرلك» كارشناس ديني و عضو هيئت علمي دانشگاه، به گفت‌وگو نشستيم.
* به نظر شما هیئت انقلابی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
قانون اساسي يك هيئت انقلابي، انديشه‌هاي حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب است. اساساً يك هيئت انقلابي در عصر غيبت، هيئتي است كه كيان انقلاب اسلامي را با قرائت امام(ره) پاس مي‌دارد و خود را مديون و مرهون اين جريان نگرشي مي‌داند كه به عبارتي حيات باطني و حقيقي را در عصر انجماد معنويت و خودپسندي بشر مطرح مي‌كند.
* با این توضیح زیست هیئتی چه شاخصه‌هایی داشته و چه نسبتی با مقوله سبک زندگی ایرانی‌ـ اسلامی دارد؟
عمده فعاليت اهالي هيئت و زيست آنها بايد بر نگاه ديني و اخلاقي مبتني باشد. در واقع مجاهداني بر اساس آموزه‌هاي ديني، «رُحَماءُ بَينَهُم» و خدمت‌گذار يكديگر هستند و از طرفي در برابر دشمن و جريان كفر به هيچ وجه اهل نرمش و كوتاه آمدن نيستند. سبك زندگي اعضاي يك هيئت انقلابي، كوشا بودن و مهارت‌اندوزي است و در مقوله‌هايي كه با استعدادها و علايق آنها همخواني دارد، تخصصي برخورد كرده و توانمندي‌اي براي خود فراهم مي‌كنند. به تعبير روايات، فضاي ارتباطي آنها فضاي الفت است و به تعبير قرآن مجيد، نرم‌خو هستند. همچنين اعضاي يك هيئت انقلابي با يكديگر مهربان و در برابر هم غم‌گسار و گشاده دست هستند.
براساس روايات مؤمنان به گردن يكديگر حق دارند كه اين حق گاهي زياد و گاهي كمتر است و اهل هيئت اين حق را نسبت به هم و در زندگي‌شان رعايت مي‌كنند. آنچه اهميت دارد، اين حقوق را از پايگاه و خاستگاه خانواده آغاز مي‌كنند و در واقع اهالي هيئت انقلابي يك خانواده گرم، پرمحبت و عاشقانه دارند و زندگي آنها جذاب و دوست داشتني است و تلخي‌ها و سردي‌ها در آن راهي ندارد، البته ممكن است به دلايل گوناگون سختي‌ها و دشواري‌ها در زندگي آنها راه يافته باشد. در چنين خانواده‌هايي به تعبير قرآن مجيد، رابطه زن و شوهر بر اساس مؤدت و رحمت است.
* هیئت‌های مذهبی چگونه می‌توانند نقش خود را از برگزاری مراسم‌های آیینی فراتر ببرند و کارکرد خود را برای نسل امروز در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی گسترش دهند؟
به نظر بنده اين موضوع به خط فكري سخنران‌ها، مداح‌ها و افرادي مربوط است كه در هيئت‌ها ذي‌نفوذ هستند. در واقع اگر هيئت‌ها مبتني بر تبيين معارف، وظيفه‌شناسي و تكليف‌محوري باشند، خود به خود ظرفيت‌هاي وجودي‌شان در عرصه‌هاي گوناگون هويدا مي‌شود كه اين بسيار مهم است. هيئتي كه تنها به يك اسلام خمود، مخدر و به بي‌تفاوت كردن اهالي خود روي آورد، مشخص است نمي‌تواند در رسالت‌هايش موفق باشد.
هيئت سكولار با جريان ظلم و ظالمان تاريخي مانند يزيد و شمر مخالف و از آنها عصباني است؛ اما در برابر ظالمي كه در زمان خودشان زيست مي‌كند، بي‌تفاوت است و گاهي نيز با آنها همراه مي‌شود. هيئت‌هايي كه به نام خدا، قرآن و اهل بيت(ع) شكل مي‌گيرند، اما در برابر جبهه استكبار و آمريكا هيچ واكنشي نشان نمي‌دهند شبيه ساختماني هستند كه برق‌كشي شده؛ اما مجوز اداره برق دريافت نكرده است و نمي‌تواند از امكانات روشنايي استفاده كند و همه وسايل روشنايي دكوري هستند. متأسفانه برخي هيئت‌ها در اين فضا به سر مي‌برند و به اسلامي تاريخي، بي‌خاصيت و غيركنش‌گر روي آورده‌اند. حتي ممكن است برخي از آنها توجيه‌گر جريان ظلم و باني ديگ پلوي آنها سفارت انگليس باشند.
* در تعریف هیئت انقلابی رابطه هیئت‌های مذهبی با نظام سیاسی چگونه باید تعریف شود؟ آیا هیئت‌ها به نوعی به سمپات حاکمیت تبدیل می‌شوند؟
پيش از هر مطلب بايد ارزش‌هايي را بفهميم كه هيئت براي بزرگداشت آنها شكل مي‌گيرد؛ اينكه از كدام اسلام برمي‌خيزد؛ اسلام اجتماعي، اسلام فردي، مسئوليت‌گريز؟ اسلامي كه ما مي‌شناسيم و به نوعي هيئت‌ها داعيه پيروي از دين اسلام را دارند، اسلامي اجتماعي، در صحنه و زنده و پا در ميدان است و طبيعتاً اقتضائات خود را دارد همچنين اسلامي كنشگر است كه پيروان خود را به ايستادگي در برابر ظلم و ايجاد هزينه ايجاد كردن براي ظالم دعوت مي‌كند.
هيئت چنين اسلامي، هيئتي است كه به مسائل قدرت و موازنه قدرت در جامعه و اجتماع ناظر است و به شدت مراقبت مي‌كند كه مبادا موازنه قدرت به نفع جريان ظلم تمام شود. به همين دليل اساساً حاكميت ديني از دل اين هيئت‌ها مي‌جوشد؛ همان طور كه در پيروزي انقلاب اسلامي هيئت‌هاي مذهبي و مراسم‌هاي عاشورا توانستند اين انقلاب را شكل دهند.
در دوران دفاع مقدس نيز همين نگاه در جبهه‌ها حاكم و جاري بود و اين خط تا ماجراي مدافعان حرم امتداد يافت. مدافعان حرم حقيقت شناخته شده‌اي هستند كه برخاسته از چنين خواستگاه نگرشي است و اين افراد كساني هستند كه از سيدالشهداء كه حقيقتي زنده و عملياتي است پيروي مي‌كنند؛ اگر چه به ظاهر سال‌هاي سال از روزگار سال 61 هجري فاصله گرفته باشيم؛ بنابراين نه تنها هيئت مذهبي به معناي دقيق سكولار نيست، بلكه سمپات حكومت ديني و خاستگاه شكل‌گيري و محافظت از حكومت ديني نيز به شمار مي‌آيد.
* در مورد مواجهه با برخی کاستی‌ها، آیا هیئت‌ها باید به توجیه‌گر کم‌کاری‌های برخی مسئولان تبدیل شوند یا می‌توانند نقش اصلاح‌گری و مطالبه‌گری خود را برگرفته از منطق امام حسین(ع) حفظ کنند؟
هيئت‌هاي مذهبي بايد جريان موجود را كامل و عيوب را برطرف كنند و از مسئولان بخواهند كه آيا مسيرشان بر معيار و خطوط ديني برقرار است يا خير؟ اگر هيئت‌هاي مذهبي جايگاه صيانت و مراقبت از حاكميت ديني را براي خود تعريف نكنند، عملاً دچار دگرديسي شده و از ماهيت اسلامي و انقلابي خارج مي‌شوند؛ بنابراين بايد موضع امر به معروف و نهي از منكر را در برابر خطاها و كاستي‌ها حفظ كرده و با حريت، زبان بدون لكنت، خيرخواهي، شفقت و مهرباني مطالبات ديني و اسلامي خود را بسيار روشن و جدي مطرح كنند.
* بر پایه مفهوم آتش به اختیار که رهبر معظم انقلاب مطرح کردند چگونه می‌شود چارچوب‌هایی را برای مواضع و رفتارهای هیئت‌های انقلابی تدوین کرد که تضمین‌کننده حمایت این هیئت‌ها از نظام اسلامی در عین حفظ استقلال آنها باشد؟
بايد چند ويژگي در هيئت وجود داشته باشد تا با هويت خود قهر نكند و حقيقتاً هيئت باشند؛ نخست اينكه هيئت بايد بر معارف ديني و حقايق اسلامي مبتني بوده و خط معرفتي آن پررنگ باشد. همچنين بيان و تعريف معارف و توضيح آنها از نگاه كارشناسي، نگاهي پرخريدار و پرطرفدار باشد. در اين صورت اگر هيئت مذهبي بر منوال تعاريف قرآني، وحياني و اهل بيت(ع) باشد، مي‌تواند ادعاي هيئتي بودن را ادعاي صادقي بداند.
دوم اينكه رفتار اهالي يك هيئت انقلابي و اسلامي بايد با رعايت آداب اسلامي و با خلقياتي كه فضاي هيئت را آكنده از عطر مودت و رحمت كند توأم باشد و «رحما و بينهم» را ارائه كند.
ويژگي سوم اين است كه اين هيئت بايد در برابر خلأها، مشكلات جامعه، فقرها، كمبودها و محروميت‌هايي كه متأسفانه دامن جامعه را گرفته است، كنش‌گري داشته باشد. هيئت انقلابي بايد در برابر محرومان و مستضعفان جامعه‌ـ چه از نظر محروميت‌هاي اقتصادي و چه از نظر فرهنگي‌ـ كه بحث جنگ نرم است بي‌تفاوت نباشد، بلكه بايد بسيار منضبط، دقيق و هميشه در صحنه باشد. همچنين هيئت انقلابي بر اساس اين نگاه‌ها، همان تعبير آتش به اختيار است كه از خلأها و مشكلات جامعه جلوگيري مي‌كند.
طبيعتاً يك هيئت تراز و هيئتي كه مبتني بر ماهيت ديني و انقلابي شكل گرفته، هيئتي است كه كاملاً كنشگر است و به هنگام عمل مي‌كند.