در ایام شهادت سالار شهیدان در میان پیام‌های بازرگانی صداوسیما تصاویری پخش می‌شود که با مداحی آغاز شده و بیننده انتظار دارد با برنامه‌ای مذهبی و ویژه آن ایام روبه‌رو شود؛ اما در پایان متوجه می‌شود که شرکت فلان برند بیسکوییت یا فلان نوشیدنی و... این ایام را به مخاطب تسلیت می‌گوید. قطعاً این استفاده‌های ابزاری نه در شأن این ایام است و در شأن صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران! اما این مسئله همه ماجرای پرغلط پخش آگهی‌های بازرگانی در رسانه ملی نیست.
یک گام به جلو
هفته پیش خبری مبنی بر حذف تبلیغات بازرگانی از شبکه کودک از زبان «محمدرضا سرشار» مدیر این شبکه منتشر شد که خوشحالی خانواده‌های ایرانی را به دنبال داشت؛ خانواده‌هایی که مدتی قبل با هشتگ #پویا_بدون_تبلیغات خواستار حذف پیام‌های بازرگانی این شبکه شده بودند، محمدرضا سرشار که خود نیز چندین بار از پخش آگهی بازرگانی در این شبکه گلایه کرده بود! در صفحه رسمی اینستاگرام خود نوشت:«از یکم آبان ۱۳۹۸، شبکه کودک یک گام بلند دیگر را برای بهتر شدن و نزدیک‌تر شدن به الگوی رسانه‌ـ مربی برمی‌دارد: شبکه کودک بدون تبلیغات بازرگانی.»
این خبر سبب رضایت خانواده‌های ایرانی شد و رسانه‌ها نیز آن را سرتیتر اخبار فرهنگی خود کردند؛ اما متأسفانه این خوشحالی دیری نپایید و خبر از سوی میرباقری، معاون صداوسیما طور دیگری منتشر شد. او بیان کرد که سازمان صداوسیما علاقه‌مند است از همین امروز تبلیغات را در شبکه کودک حذف کند؛ اما شرایط سخت مالی و اقتصادی اجازه این کار را نمی‌دهد. به گفته وی، با توجه به سیاست‌گذاری صورت گرفته، روند کم کردن تبلیغات در این شبکه همچنان ادامه دارد تا در بازه زمانی مشخص بتوان این تبلیغات را به تدریج از شبکه کودک حذف کرد.
می‌توان به این ناهماهنگی‌های عجیب خبری در رسانه ملی که در یک سال اخیر چند بار تکرار شده و موجب نارضایتی مردم را فراهم کرده است بی‌توجه بود؛ به طوری که به نظر می‌رسد پای بازی‌های رسانه‌ای خود را به داخل خانه‌های مردم هم می‌کشند که مدیر یک شبکه یک چیز می‌گوید و بعد مدیر بالادست چیز دیگر و در نهایت نیز مشخص نمی‌شود حرف کدام یک صحت دارد.
استفاده ابزاری از کودکان
اما مگر در این تبلیغات و پیام‌های بازرگانی چه می‌گذرد که نه تنها داد مادران، بلکه مخاطبان شبکه‌های دیگر را نیز درآورده است، متأسفانه چند سالی است که این پیام‌ها در شبکه‌های مختلف رسانه ملی سبب نارضایتی مخاطبان شده است؛ از زمان‌های طولانی میان برنامه که به این پیام‌ها اختصاص گرفته تا پنج دقیقه‌های حوصله‌سربر وسط فیلم‌ها و سریال‌ها. تبلیغاتی که گاهی در تغییر سبک زندگی‌های‌مان نیز تأثیرگذار است؛ از نشان دادن غذاهای رنگارنگ چیده شده در میز کنار ساحل گرفته تا اصرار بر نشان دادن چهره‌هایی به اصطلاح اروپایی که موهایی به رنگ بور و چشمانی روشن دارند.استفاده ابزاری از بچه‌ها، به ویژه در تبلیغاتی که به نوعی دغدغه‌های مالی را مطرح می‌کند، مانند تبلیغات بانک‌ها و سپرده‌گذاری‌ها و مواردی از این قبیل به هیچ وجه با فرهنگ اسلامی ما سازگاری ندارد. تکرار مکررات نیز از جمله چیزهایی است که در سال‌های اخیر، به ویژه در چند ماه پیش موجب نارضایتی خانواده‌ها شده است.
قانون چه می‌گوید؟
اما آیا برای این تبلیغ‌ها ضابطه‌ای وجود ندارد و اگر ضابطه‌ای هست آیا در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران رعایت می‌شود و آیا بر این تبلیغات نظارتی وجود دارد تا فرهنگ ایرانی‌ـ اسلامی ما را به تدریج از بین نبرد؟ مصرف‌گرایی، پیروی از مد و تجمل‌گرایی مواردی هستند که در فرهنگ ما مذمت شده‌اند؛ البته نمی‌توان در دنیای امروز، که دنیای رقابت در تجارت است توقع داشت کالاها با یکدیگر رقابت نکنند؛ اما آیا نباید ضوابطی وجود داشته باشد که نوع تبلیغات از سلامت فرهنگی بیشتری برخوردار باشد؟ بله این ضوابط وجود دارد. ساخت تیزرهای تبلیغاتی در رسانه ملی باید از ضوابط و اصولی تبعیت کند که مصوبه شورای اداره کل بازرگانی آگهی‌های صداوسیماست و ۸۱ اصل دارد که دقیق و با جزئیات به باید‌ها و نبایدها محتواهای پیام‌های بازرگانی اشاره کرده است. اما آیا رعایت می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش به چند نمونه از این ضوابط اشاره می‌کنیم و قضاوت را به خواننده می‌سپاریم:
اصل ۲۳ـ تبلیغات تلویزیونی نباید مروج تجمل‌گرایی باشد.
اصل ۲۴ـ تبلیغات تلویزیونی نباید به گونه‌ای طراحی و ساخته شود که در آن مردم به مصرف بیش از نیاز و اسراف در استفاده از امکانات تشویق شوند.
اصل ۷۸ـ از کودکان نباید برای معرفی کالا و خدماتی استفاده شود که از آنها انتظار نمی‌رود مصرف‌کننده آنها باشند یا آن را بخرند و نیز در آگهی کودکان نباید در مورد هرگونه کالا یا خدمت به صراحت اظهارنظر کنند.
اصل ۶۷ـ آگهی بازرگانی نباید به کودکان القا کند که چنانچه کالایی موضوع آگهی را نداشته باشد یا آن را خریداری نکنند، از دیگر کودکان پایین‌تر هستند یا احتمالاً مورد تمسخر و استهزا واقع می‌شود.
اصل ۶۵ـ در تبلیغات تلویزیونی نباید از کودکان با صراحت درخواست شود محصولی را خریداری کنند یا از والدین خود و دیگران چنین درخواستی کنند و نباید خرید موضوع آگهی برای کودکان یا ترغیب دیگران به این امر به عنوان انجام یک وظیفه مطرح شود.