شبکه ملی اطلاعات چیست؟ متأسفانه به دلیل عدم اطلاع‌رسانی دقیق، درست و به اندازه درباره این شبکه، به محض اینکه کاربران ایرانی این نام را می‌شنوند، افکاری مانند اینترنت محدود و بسته و به دور از ارتباطات بین‌المللی به ذهن‌شان خطور می‌کند. بنابراین، نیاز است در این زمینه اطلاعات دقیقی به مردم داده شود تا نگرانی‌های احتمالی‌شان رفع شود. به طور کلی، مردم ماهیت این شبکه را به خوبی نمی‌شناسند و درباره آن اطلاعات دقیقی ندارند که همین موضوع موجب سردرگمی آنان شده است.
طبق تعریف مصوب در تبصره ۲ ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه و مصوبه شورای عالی فضای مجازی، «شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است؛ به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند، به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.»
ایده اولیه این شبکه در سال ۱۳۸۴ در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با عنوان «اینترنت ملی» و «شبکه ملی اینترنت» طرح و مراحل مطالعاتی آن در دولت نهم انجام شد. سپس در سال ۱۳۸۹ با عنوان «شبکه ملی اطلاعات» در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد و طبق قانون برنامه بنا بر آن بود که این شبکه تا پایان این برنامه، سال ۱۳۹۵ کامل شود. تا پایان دولت دهم ضمن اصلاحاتی در طراحی، مرحله آزمایشی و پایلوت آن انجام شد.
در اواخر سال ۱۳۸۴ که بحث شبکه ملی اینترنت در کشور مطرح شد، مهم‌ترین دلیل پیاده‌سازی این شبکه کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد. در اسفند همان سال، بر اساس تصمیم هیئت دولت مقرر شد شبکه ملی طی سه سال به بهره‌برداری برسد و طراحی‌های کلی شبکه نیز انجام شود.
در سال ۱۳۸۵ قرار شد پروژه اینترنت ملی درمرکز تحقیقات مخابرات ایران انجام شود. در سال ۱۳۸۶ نیز همین موضوع تکرار شد و این بار برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری اینترنت ملی در سال‌های 1386 تا 1388 در هیئت وزیران تصویب شد.
با توجه به الزامات سند چشم‌انداز بیست ساله در سال ۱۳۸۹ موضوع شبکه ملی اینترنت با نام جدید شبکه ملی اطلاعات به صورت جدی‌تر مطرح شد، به گونه‌ای که کلیات موضوع در ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه مطرح شد.
اما با همه این اوصاف، شبکه ملی اطلاعات چه فواید و محاسنی برای مردم و کشور خواهد داشت؟ در ادامه به برخی از این موارد اشاره می‌شود:
ارائه خدمات الکترونیک در بستر شبکه ملی اطلاعات
ارائه خدمات الکترونیک مانند آموزش، بهداشت و درمان یا حتی مصاحبه‌های اینترنتی، از جمله مزیت‌های اینترنت داخلی به شمار می‌رود.
افزایش سرعت اینترنت
حتماً می‌دانید اینترنت داخلی موجب افزایش سرعت اینترنت می‌شود. در همین ارتباط خوب است بدانید «کره جنوبی» پرسرعت‌ترین اینترنت جهان را در اختیار کاربرانش قرار می‌دهد. (اینترنت ملی یکی از دلایل اصلی سرعت پیشرفته اینترنت در این کشور است.) گفتنی است، کره جنوبی از نظر آمادگی الکترونیک و پهنای باند رتبه نخست را در جهان دارد.
استقلال
با عملیاتی شدن طرح اینترنت داخلی در ایران، حتی در صورتی که اینترنت در فضای جهانی به هر دلیلی با مشکل مواجه شود، کاربران در داخل کشور می‌توانند از شبکه ملی استفاده کرده و نیاز خود را برطرف کنند. به این ترتیب، وابستگی به منابع خارجی اینترنت از بین می‌رود و استقلال در این زمینه برای کشور به دست می‌آید.
ارزان‌تر شدن اینترنت
یکی دیگر از فواید شبکه مورد بحث این است که سبب کاهش هزینه اینترنت خواهد شد. بنابراین، یکی از جنبه‌های مهم این طرح، بعد اقتصادی آن است که به نفع دولت و مردم است.
قدرتمندی در برابر دیگر کشورها
بسیار ضروری است که در راستای عملیاتی شدن این طرح گام برداریم و به قدرتمندی هر چه بیشتر خودمان کمک کنیم.
امنیت اطلاعات کاربران
با توجه به اقدامات خرابکارانه گسترده دولت‌های متخاصم علیه جمهوری اسلامی ایران در حوزه سایبری، اینترنت داخلی بستری ایجاد می‌کند که می‌توان جلوی این خرابکاری‌ها را تا حد زیادی گرفت. به این ترتیب، درخواست‌هایی که از خارج کشور فرستاده می‌شوند، از طریق یک درگاه مشخص وارد می‌شوند و قابل رصد و مسدود کردن خواهند بود. به این ترتیب، می‌توانیم امنیت اطلاعات کاربران را تضمین کرده و فضای امن‌تری را برای آنان به وجود آوریم. با وجود این، بخش خصوصی همچنان معتقد است با وجود آمادگی نسبی در لایه شبکه و زیرساخت و برقراری خدمات پایه، دچار کمبود در لایه خدمات و محتوا بودیم و این موضوع سبب وارد آمدن خسارات گسترده به کسب‌وکارها از جمله وجود اختلال در خدمات کسب‌وکارهای بالغ‌تر به دلیل آمادگی نداشتن سرویس‌دهندگان متوسط و کوچک، ایجاد هزینه‌های مالی و انسانی چند برابری برای کسب‌وکارها یا کاهش شدید جریان ورودی مشتریان کسب‌وکارها شده است.
مانور شبکه ملی اطلاعات
با این همه قطع اینترنت و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی خارجی در چند روز گذشته، اهمیت و نیاز اساسی به شبکه ملی اطلاعات را بیش از پیش نشان داد و با وجود نمایش‌های وزارت ارتباطات، کاستی‌های حوزه ICT در زمینه‌های گوناگون تا حدودی مشخص شد.
وقایع اخیر سبب محدودسازی اینترنت جهانی شد. محدودسازی اینترنت بین‌المللی که با خدمات و سرویس‌هایش، نظیر پیام‌رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی و مسیریاب‌های غیربومی بستر جنگ شناختی دشمن شده بود اقدامی درست بود؛ چراکه خط قرمز تمام کشورها امنیت و به ویژه امنیت داخلی است.
اما اگر شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی شده بود و کشور آمادگی قطع شدن اینترنت جهانی را حتی از طرف مقابل داشت، کسب‌وکارهای اینترنتی با مشکل مواجه نمی‌شدند، البته به فاصله کمی از محدود شدن اینترنت جهانی مشکل دسترسی مردم به این کسب‌وکارها و خدمات اینترنتی در بستر شبکه داخلی حل شد.
اگرچه شبکه‌های پیام‌رسان بومی به دلیل وابستگی نداشتن به شبکه اینترنت از فعالیت بازنماندند و در شبکه ملی اطلاعات فعال بوده و پاسخگوی مراجعه چندین برابری کاربران ایرانی بودند؛ اما با وجود این بررسی‌ها نشان می‌دهد، به دلیل برخی مشکلات زیرساختی، سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کاربران در مقاطعی با مشکلاتی در عدم به روزرسانی پیام‌رسان بومی، دریافت نکردن پیام‌های آفلاین و مشکلاتی در تماس صوتی و تصویری و بازکردن فایل‌های ارسالی روبه‌رو بودند.
با این همه نباید فراموش کرد که شبکه ملی اطلاعات یک شبکه ۱۰۰ درصد مزیت‌ساز در حوزه فضای فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور است و یک مکمل برای افزایش سرعت دسترسی به وبگاه‌های داخلی است؛ ولی هرگز در هیچ یک از ابعاد دسترسی به اطلاعات و فناوری، نمی‌تواند جایگزین اینترنت باشد.
لازم است مسئولان کشوری به این مورد با وسعت دید بیشتری بنگرند و تنها اینطور تصور نشود که شبکه ملی اطلاعات انبوهی از کابل‌ها، فیبرها، سرورها و روترهاست؛ یک شبکه کامل اینترنت (حتی در مقیاس یک کشور) زمانی ارزشمند است که بتوان به صورت عمومی برای همه نیازها از آن استفاده کرد و نه تنها برای رفع نیاز برای برخی اهداف ضروری.
در جمع‌بندی می‌توان گفت، به سبب مخاطرات امنیتی کشور و حملات سایبری پی در پی به ایران، باید هرچه زودتر به سیستم اینترنت داخلی به طور کامل دست پیدا کرد. از سوی دیگر، نیاز است اطلاع‌رسانی دقیقی درباره شبکه ملی اطلاعات انجام شود تا بتوانیم از فواید آن بهره ببریم و به اینترنت امن، ارزان و مستقل دسترسی داشته باشیم.