بودجه سال آینده در حالی به مجلس ارائه شد که قرار بود برای پایدار شدن درآمد‌ها و کارایی هزینه‌ها با اصلاحی ساختاری تبیین شود. اگر اصلاح نظام بودجه‌ریزی سطحی و محدود باشد، پاسخگوی شرایط فعلی اقتصاد کشور نخواهد بود. در فرصتی که تحریم‌ها برای جداشدن از درآمدهای نفتی ایجاد کرده، ضرورت اصلاح ساختار بودجه بیش از گذشته احساس می‌شود؛ اصلاحی که انجام آن اراده و عزمی جدی را می‌طلبد؛ البته رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد، بودجه ۱۳۹۹ بر اساس برنامه اصلاح ساختاری بودجه که از سال گذشته در چهار محور و ۹ بسته برنامه و پروژه از سوی سازمان برنامه و بودجه آماده شد، تهیه شده است. وی همچنین افزود: تلاش کردیم کمترین وابستگی را به منابع نفتی در طول تاریخ اقتصادی کشور داشته باشیم؛ اما در عین حال بسیاری از نمایندگان چنین ادعایی را قبول ندارند. در همین رابطه با عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس به گفت‌وگو نشستیم.
چه عواملی سبب شد که کشور به فکر اصلاح ساختاری بودجه افتاد؟
وابسته بودن بودجه کشور به درآمدهای نفتی از سنوات گذشته تا به امروز به قدری زیاد بوده است که هر زمان در زمینه صادرات نفت به مشکل برخورده‌ایم، چالش‌های بسیار بزرگی را در کشور مشاهده کرده‌ایم.
بنابراین یکی از نکات قابل توجه این بوده که بتوانیم در هزینه‌های جاری کشور به نوعی از درآمدهای نفتی فاصله بگیریم.
بحث بعدی این است که در نظام بودجه‌ریزی و بودجه‌هایی که امروز در کشور هزینه می‌شود، کمتر شاهد شفافیت یا کارآمدی هستیم. سالیانه درصدی از بودجه را به مناطق محروم اختصاص می‌دهیم؛ اما متأسفانه محرومیت در آن مناطق برطرف نمی‌شود.
از این رو حتماً در سیاست ابلاغی ایرادی وجود دارد؛ مگر می‌شود مناطقی که حدود ۳۰ یا ۴۰ سال با عنوان مناطق محروم و بر اساس شاخصه‌های خودشان، منابعی مازاد به آنها دادیم، همچنان محروم باشند؟ این نشان می‌دهد که چنین سیاستی ناکارآمد بوده است.
بحث بعدی این است که در پرداخت هزینه‌های‌مان شفافیت لازم را نداریم و به همین دلیل یکباره مواردی مثل حقوق‌های نجومی پیدا می‌شوند، یا اینکه هزینه‌هایی در کشور به وجود می‌آیند که اثربخشی لازم در آن اهداف را ندارند.
رهبر معظم انقلاب با این مجموعه مباحث که بارها در گزارش‌های حقوق‌دانان، اقتصاددان‌ها و دستگاه‌های نظارتی آمده، به این جمع‌بندی رسیده‌اند که باید در بودجه اصلاح ساختاری انجام شود.
اما متأسفانه در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ می‌بینیم که این بودجه با سال‌های گذشته تفاوتی ندارد.
به نظر شما آنچه تاکنون با عنوان اصلاح ساختاری از سوی دولت مطرح شده، تا چه اندازه تأمین‌کننده مطالبه مدنظر رهبر معظم انقلاب بوده است و می‌تواند اشکالات را برطرف کند؟
اگر در بودجه سال ۱۳۹۹ درآمدهای حاصل از نفت را کمتر مشاهده می‌کنیم، به این دلیل است که توان صادرات نداریم؛ به عبارتی از روی ناچاری به اینجا رسیده‌ایم و این‌طور نبوده که شرایط برای ما مهیا بوده و ما نخواسته‌ایم از آن استفاده کنیم.
در واقع مثل این است که ما یک درآمدی داریم؛ اما علی‌رغم مشکلاتی که در هزینه‌های اصلی داریم، می‌خواهیم آن را پس‌انداز کنیم و از آن منبع استفاده نکنیم. امروز شاهدیم که ۱۴۵ هزار میلیارد تومان درآمد نفتی در بودجه سال ۱۳۹۸ به ۴۸ هزار میلیارد تومان در بودجه سال ۱۳۹۹ تبدیل شده است.
بنابراین این رقم، رقم کمی است؛ اما این‌طور نبوده که بخواهیم سیاست بودجه بدون وابستگی به نفت را ابلاغ کنیم. با توجه به اینکه رشد اقتصادی ما در چند سال اخیر منفی یا صفر بوده است و اینکه بودجه را به سمت درآمدهای مالیاتی سوق دهیم، نشان می‌دهد که احتمال تحقق نیافتن آن زیاد است .
کشور با کسری بودجه در سال آینده مواجه خواهد شد که با این نگاه و با توجه به نزدیک بودن به زمان انتخابات مجلس شورای اسلامی باید کار کارشناسی دقیق و سنگینی درباره بودجه داشته باشیم.
اگر بخواهیم در راستای اجرای سیاست‌های رهبر معظم انقلاب اعداد و ارقام بودجه را دقیق و شفاف اصلاح کنیم، باید کسری واقعی بودجه را از همین الآن به مردم اعلام کنیم، نه اینکه در لابه‌لای اعداد و ارقام‌ها پنهان کنیم؛ چرا که هر ساله این کسری بودجه‌ها و افزایش بدهی‌های دولت به بانک مرکزی سبب چالش‌های اساسی در حوزه اقتصاد کشور می‌شود.
لازمه تحقق بودجه بدون نفت چیست؟
دقت کنید که ما بودجه بدون نفت نداریم و باید از منابع نفتی به عنوان سرمایه میان نسلی استفاده کنیم. هر چقدر از منابع نفتی خود در حوزه زیرساخت، اعتبارات و تملک و دارایی‌های سرمایه‌ای استفاده کنیم؛ یقیناً به نفع کشور خواهد بود. آرزوی ما این است که از درآمدهای نفتی در هزینه‌های جاری استفاده نکنیم. اگرچه در حال حاضر عدد مستقیم در هزینه‌های جاری نداریم؛ اما اعداد و ارقامی درباره بحث مالیات و ارزش افزوده داریم و مالیات‌هایی را که از شرکت‌های نفتی دریافت می‌کنیم در بودجه عمومی طبقه‌بندی می‌کنیم؛ بنابراین اینکه بگوییم بودجه بدون نفت، این موضوع اصلاً امکان‌پذیر نیست، بلکه بودجه هزینه‌ای بدون نفت، جزء آروزهای‌مان است که ان‌شاءالله محقق شود.
در بحث استفاده از منابع صندوق توسعه ملی، وقتی استفاده از این صندوق را مطرح می‌کنیم، در واقع از منابع نفتی مصرف می‌کنیم که اسم آن را چیز دیگری گذاشته‌ایم و به شکل دیگری از آن بهره‌برداری می‌کنیم. همه این موارد نکاتی است که باید در بررسی‌های کارشناسی به آن برسیم و اصلاحات لازم را انجام دهیم.
چه درآمدهایی می‌تواند جایگزین پول نفت باشد؟
کشور ما ظرفیت‌های بسیاری دارد که باید از قبل برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری را انجام می‌دادیم. بنده اعتقاد دارم که امروز افزایش ظرفیت توان داخلی مانند تولید فرآورده‌های نفتی و فرآورده‌های مواد پتروشیمی می‌تواند قسمت بزرگی از جایگزین درآمدهای نفتی ما باشد. نکته دیگر افزایش ظرفیت‌های مالیاتی است؛ به شرطی که واقعاً این موانع تولید را برداریم، نه اینکه هزاران دست‌انداز در حوزه تولید و سرمایه‌گذاری ایجاد کنیم و بعد بگوییم می‌خواهیم کشور را از بخش درآمدهای مالیاتی منتفع کرده و بر اساس آنها اداره کنیم. باید همه اینها در کنار هم قرار گیرند تا ان‌شاءالله این ظرفیت ایجاد شود.
کشور ما می‌تواند مانند خیلی از کشورهای دنیا از درآمدهای مالیاتی استفاده کند. بحث دیگر معافیت‌های مالیاتی بوده که به خیلی از بخش‌ها داده شده است. این نکته را هم باید مدنظر قرار دهیم تا ان‌شاءالله در لایحه بودجه سال آینده حذف شود. یکی از ظرفیت‌های بسیار مهم دیگر کشور کشاورزی است که باید همه این موارد را کنار هم قرار دهیم تا درآمدهای لازم را از ظرفیت تولید دریافت کنیم.