یکی از نیازهای مهم و ضروری هر جامعه‌ای تأمین کالاهای اساسی، به ویژه مواد غذایی و به عبارت بهتر امنیت غذایی برای آن جامعه است؛ به طوری که هر کشوری که بتواند در مقابل عوامل درونی و بیرونی، مانند تحریم، نوسانات قیمتی، عدم فروش کالا از سوی دیگران و... امنیت غذایی خود را تأمین کند و هیچ خللی در تأمین مواد غذایی مورد نیاز آن جامعه رخ ندهد، در این زمینه خودکفا به حساب می‌آید.
در سال‌های اخیر به ویژه در سال جاری، اقتصاد کشور به بهانه افزایش عرضه و کنترل قیمت‌ها با افزایش واردات برخی کالاهای اساسی مواجه بوده است. این موضوع اگرچه روی کاغذ ممکن است موجب کنترل قیمت‌ها و مقابله با افزایش سطح عمومی قیمت کالاهای اساسی شود، اما از سوی دیگر با ناامید کردن تولیدکننده داخلی و کشاورزان خطری تحت عنوان تهدید امنیت غذایی در کشور را تشدید می‌کند؛ برای نمونه بر اساس آمار منتشرشده از سوی وزارت جهاد کشاورزی در ۹ ماهه سال جاری، حدود ۱۴ هزار و ۱۰۰ تن کالای کشاورزی و غذا به ارزش ۹ میلیارد و ۱۴۵ میلیون دلار وارد کشور شده که این میزان نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به لحاظ وزنی رشد ۱۴ درصدی و به لحاظ ارزش نیز رشد ۲۱ درصدی داشته است؛ به عبارت دیگر، در سال جاری واردات اقلام کشاورزی رشد 1/6 میلیارد دلاری داشته که در نوع خود رقم قابل‌توجهی است.
افزایش واردات کالاهای اساسی
گندم، جو، برنج، ذرت، سیب‌زمینی، حبوبات، قند و شکر، دانه‌های روغنی، انواع روغن خوراکی، کره بسته‌بندی، شیرخشک، گوشت قرمز، تخم‌مرغ، چای و کنجاله ۱۵ کالای اساسی هستند که در گزارش وزارت جهاد کشاورزی به عنوان کالاهای مهم و اساسی از آنها یاد شده است. طبق گزارش وزارت جهاد کشاورزی، در ۹ ماهه سال ۱۳۹۷، کل واردات کالاهای اساسی به لحاظ وزنی حدود ۱۳ هزار و ۷۴۱ تن و به لحاظ ارزش نیز ۶ میلیارد و ۳۹۲ میلیون دلار بود که این میزان در ۹ ماهه سال جاری از لحاظ وزنی با رشد ۱۹ درصدی به ۱۶ هزار و ۳۳۱ تن و به لحاظ ارزش نیز با رشد نزدیک به ۲۲ درصدی به هفت میلیارد و ۷۹۰ میلیون دلار رسیده است.
به طوری که وقتی جزئیات برخی از این اقلام وارداتی را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم برای نمونه در ۹ ماهه سال جاری، در مجموع یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن قند و شکر تصفیه‌نشده به قیمت ۵۱۹ میلیون دلار وارد کشور شده است که این میزان نسبت به مدت مشابه ۹ ماهه سال ۱۳۹۷ از لحاظ وزنی رشد ۸۵۹ درصدی و به لحاظ ارزش نیز رشد ۷۴۸ درصدی داشته است. ماجرا زمانی عجیب و به نوعی نگران‌کننده می‌شود که طبق بررسی‌های آماری، نیاز سالانه کشور به قند و شکر تصفیه‌نشده حدود ۲/۲ میلیون تن است که از این میزان ۵۵ درصد آن، معادل 1/2 میلیون تن در داخل کشور تولید می‌شود و ۴۵ درصد آن، یعنی معادل یک میلیون تن نیز باید از طریق واردات تأمین شود. بر این اساس، با واردات یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن قند و شکر تصفیه‌نشده در ۹ ماهه سال جاری، علاوه بر آنکه نیاز سالانه کشور به این محصول تأمین شده، حتی تاکنون ۵۰۰ هزار تن نیز مازاد بر نیاز یک سال کشور واردات انجام شده است. واردات، آن هم بیش از حد نیاز در کالاهایی که مواد غذایی و کالای اساسی به حساب می‌آید، این نگرانی را ایجاد می‌کند که تولید داخلی این کالاها در سال‌های آینده با آسیب مواجه شود و امنیت غذایی کشور در معرض تهدید قرار بگیرد.
واردات گوشت قرمز و روغن
طبق آمارهای وزارت جهاد کشاورزی در ۹ ماهه سال جاری، حدود ۱۳۶ هزار تن گوشت قرمز به ارزش ۶۱۱ میلیون دلار وارد کشور شده که این میزان به لحاظ وزنی رشد ۱۵ درصدی و به لحاظ ارزش نیز رشد ۴ درصدی داشته است. همچنین طبق آمارهای مرکز آمار ایران و وزارت جهاد کشاورزی، نیاز سالانه کشور به گوشت قرمز حدود ۶۱۵ هزار تن است که از این میزان حدود ۸۷ درصد آن، معادل ۵۳۵ هزار تن در داخل تولید شده است و ۱۳ درصد، معادل ۸۰ هزار تن نیز از طریق واردات تأمین می‌شود. با توجه به واردات ۱۳۶ هزار تنی گوشت قرمز در ۹ ماهه سال جاری، تاکنون علاوه بر تأمین نیاز سالانه به واردات این محصول، ۵۶ هزار تن نیز بیش از نیاز سالانه گوشت قرمز وارد کشور شده است.
همچنین در ۹ ماهه سال جاری، در مجموع یک میلیون و ۱۸۵ هزار تن روغن‌های خوراکی نیمه‌جامد، مایع و خام به ارزش ۹۲۲ میلیون دلار وارد کشور شده است که این میزان نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۷ از لحاظ وزنی ۳۲ درصد و از لحاظ ارزشی بیش از ۲۶ درصد افزایش را نشان می‌دهد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد نیاز مصرفی سالانه کشور به روغن‌های خوراکی نیمه‌جامد و مایع در مجموع سه میلیون و ۲۵۰ هزار تن است که ۵۸ درصد آن، معادل 1/9 میلیون تن در داخل تولید شده است و یک میلیون و ۳۵۰ هزار تن نیز از طریق واردت تأمین می‌شود.
واردات کنجاله سویا و جو
بر اساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی در ۹ ماهه سال ۱۳۹۷، در مجموع ۸۷۱ هزار تن کنجاله سویا وارد کشور شده که این میزان با رشد ۵۶ درصدی در ۹ ماهه سال جاری به یک میلیون و ۳۶۱ هزار تن رسیده است. همچنین از لحاظ ارزش نیز میزان واردات ۹ ماهه سال گذشته حدود ۳۸۳ میلیون دلار بوده که به ۹۵۹ میلیون دلار در ۹ ماهه سال جاری رسیده است.
بر اساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی طی ۹ ماهه سال جاری، دو میلیون و ۵۱۲ هزار تن جو، به ارزش ۶۴۲ میلیون دلار وارد کشور شده است که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۷ از لحاظ وزنی ۳۳ درصد و از لحاظ ارزشی ۵۳ درصد رشد را نشان می‌دهد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد کل نیاز سالانه مصرفی بخش دام کشور به جو، حدود چهار میلیون و ۳۰۰ هزار تن است که از این میزان ۶۹ درصد، معادل سه میلیون تن در داخل کشور تولید شده است و ۳۰ درصد آن، معادل 1/3 میلیون تن نیز از طریق واردات تأمین می‌شود. بر این اساس، با تطبیق آمار نیاز وارداتی سالانه و میزان واردات در ۹ ماهه سال جاری، علاوه بر تأمین نیاز داخلی، یک میلیون و ۲۱۲ هزار تن جو بیش از نیاز سالانه کشور به این محصول تأمین شده است.
با توجه به آمار فوق به این نکته می‌رسیم که برخی از واردات صورت‌گرفته مازاد بر نیاز کشور بوده و نه تنها نتوانسته است قیمت‌ها را تعدیل کند، بلکه گاهی شاهد افزایش قیمت‌ها نیز بوده‌ایم؛ به علاوه مقدار قابل توجهی ارز از کشور خارج شده و تولید داخلی در حوزه کشاورزی نیز به دلیل کاهش انگیزه کشاورزان آسیب دیده است؛ برای نمونه در ۹ ماهه اول سال جاری، صرفاً برای واردات پنج کالای روغن‌های خوراکی، جو، گوشت قرمز سرد و گرم، قند و شکر و کنجاله سویا حدود سه میلیارد و ۶۵۳ میلیون دلار ارز از کشور خارج شده است.