عکس:حامد گودرزی
لطف کنید و دیدگاه حضرت امام(ره) را در باره نیروهای مسلح تبیین بفرمایید.
لازم است اول بحث توضیح بدهم یکی از حوزه‌هایی که انتظارات امام(ره) از آن به‌خوبی برآورده شد، حوزه نیروهای مسلح است. درواقع از ابتدای انقلاب اسلامی و از دفاع مقدس تاکنون، میتوان مدعی بود یکی از بخش‌های کشور که همواره مبتنی بر دیدگاه امام خمینی(ره) سپس رهبر معظم انقلاب عمل کرده است، نیروهای مسلح هستند؛ بر این اساس بنده به راهبردهای نیروهای مسلح که ابتدا از جانب امام خمینی(ره) سپس رهبر معظم انقلاب تبیین شده است، اشاره می‌کنم؛ البته باید این را در نظر گرفت که نگاه امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب در عمده ابعاد، متوجه موضوع انقلاب اسلامی بوده است و فقط در جمهوری اسلامی ایران خلاصه نمیشود؛ چراکه ایشان رهبر انقلاب هستند. نگاه امام خمینی(ره) به نیروهای مسلح و انتظارات ایشان از این نیروها را میتوان همان راهبرد انقلاب اسلامی برای نیروهای مسلح دانست که رهبر معظم انقلاب هم در ادامه مسیر مبتنی بر همان نگاه عمل کردند؛ اما برای بررسی نگاه امام(ره) به نیروهای مسلح، باید نگاه ایشان را به محصول کار این نیروها، یعنی دفاع امنیت بررسی کرد. اساساً امامان انقلاب اسلامی از موضع رهبری انقلاب مباحث را تبیین می‌کنند. در جمهوری اسلامی، نیروهای مسلح شامل ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌شوند که بخش‌های پشتیبانی سایر واحدها را در این بحث وارد نمیکنیم. دوران حضرت امام(ره) هم نیروی انتظامی چند بخش بود که ایشان از آن بخش‌ها به عنوان قوای انتظامی یاد میکردند. راهبرد امام خمینی(ره) برای ارتش، مشخصاً همان مأموریت معمول ارتش در کشورها بود؛ در کنار آن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دفاع از انقلاب اسلامی و حفظ و صیانت از دستاوردهایش را بر عهده دارد. این دستاوردها مختلف هستند؛ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، هر جایی هم که انقلاب باید حضور داشته باشد و آثار و نتایجی را هم خلق کند و اهدافی را محقق کند، آنجا سپاه موظف به عمل است؛ پس ابتدا تفکیک مأموریت نیروهای مسلح در اندیشه امام(ره) مطرح می‌شود و همین روند تا امروز ادامه پیدا کرده است. اگر صرفاً به بخش امنیت نگاه کنیم، وظیفه اولیه همه نیروهای مسلح، دفاع از تمامیت ارضی است، سپس نظام سیاسی و بعد از آن حفظ رفاه عمومی و امنیت مردم، جامعه، نظام و جغرافیاست. این مسئولیتی محرز برای نیروهای مسلح در همه کشورهاست که امام(ره) هم روی آن تأکید داشتند؛ اما فراتر و تعیینکنندهتر از این موضوع در اندیشه امام خمینی(ره) و امام بعد از ایشان، یعنی رهبر معظم انقلاب، این بخش از آیه 60 سوره انفال است که «وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَيلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُم»؛ یعنی انتظار مکتب وحی‌ـ که همان مکتب امام خمینی(ره) و مکتب انقلاب اسلامی است‌ـ از نیروهای مسلح، هم دفاع فعال است و هم بازدارندگی و ایجاد رعب در دشمن برای عدم طمع به آب، خاک، جغرافیا و... .در مکتب امام(ره) راهبرد مهم دفاعی، دفاع همه‌جانبه است؛ یعنی نیروهای مسلح بتوانند در همه شرایط از همه جنبه‌ها و عناصر موجودیت کشور و انقلاب دفاع کنند؛ اما نگاه امام خمینی(ره) به دفاع صرفاً به عنوان یک وظیفه مخصوص به نیروهای مسلح نیست.
منظورتان دقیقاً چیست؟ یعنی نیروهای مسلح صرفاً وظیفه دفاع را ندارند؟
دفاع وظیفه اصلی نیروهای مسلح است. اسلام نیروی نظامی را برای دفاع مشروع میداند. بُعد مهم راهبرد دفاعی امام(ره) مبتنی بر اندیشه اسلامی این بود که نیروهای مسلح پیشانی دفاعی هستند، اما همه وظیفه دفاع را برعهده ندارند و دفاع درواقع مربوط به آحاد مردم است. دفاع امری عام و عمومی است؛ از این‌رو هیچ‌گاه نیروهای مسلح در فضای انقلاب اسلامی نمی‌توانند خود را جدا از پایگاهها و بنیانهای اجتماعی ببینند.تشکیل بسیج به عنوان ابتکار امام خمینی(ره) در سال ابتدایی پیروزی انقلاب نشانه اهمیت این موضوع از سوی ایشان بود. در دفاع مقدس هم راهبرد امام(ره) کاملاً مشهود است؛ میبینید که دفاع شکل مردمی داشت، تعداد نیروی کادر نیروهای مسلح نسبت به نیروهای داوطلب بسیجی و نیز میزان پشتیبانی مردم از جنگ کاملاً نشان میدهد امر دفاع در انقلاب اسلامی از ابتدا امری مردمی و عمومی بوده است و نیروهای مسلح فقط پیشانی این دفاع بودند؛ پس دفاع در مکتب امام مردمی و مردم‌پایه است. از طرفی، این نیروهای مسلح باید در زمان صلح تمام ملت را آماده دفاع کنند؛ این انتظار امام(ره) از نیروهای مسلح بود که تمام مردم آماده باشند و بتوانند اسلحه دست بگیرند و از کشور دفاع کنند یا در سازمانهای پشتیبانی دفاعی بتوانند نقش بازی کنند و مردمی بودن امر دفاع محقق شود. از این‌رو یک سازمان نیاز است؛ لذا در امر دفاع، نیروهای مسلح در دنباله‌های خود باید مردم را آماده دفاع نگه دارند، تجهیز کنند، آموزش بدهند، رزمایش و تمرین داشته باشند و اینها را با سازماندهی سامان بدهند؛ به عبارتی در مکتب امام(ره)، دفاع مردم پایه و فعال است، ضمن اینکه باید جنبه بازدارندگی را هم داشته باشد.
حضرت امام(ره) به اصالت معنویت، توکل و ایمان در دفاع معتقد بود یا این موضوعات را به عنوان یک وسیله‌ای از نیازهای نیروهای مسلح می‌دانست؟
بگذارید ابتدا سؤال شما را اصلاح کنم؛ چون سؤال خوب است که می‌تواند یک جواب خوب را همراه داشته باشد و آن سؤال این است که در مکتب امام(ره) در حوزه دفاع و نیروهای مسلح، ابزار حرف اول را می‌زند یا نه، ایمان، توکل و مباحث معنوی؟
باید بگویم مبنا در مکتب امام(ره) هم بحث سرمایه انسانی و عامل انسانی بود؛ اما آیا این عامل انسانی غیر از آن ابزار و تسلیحات است که جواب این را هم در قرآن و همان آیه 60 سوره انفال داده است. مکتب دفاعی امام(ره) چیزی غیر از مکتب دفاعی قرآن نیست؛ امام(ره) به عنوان مفسر درست قرآن و عامل به دستورهایش، این مکتب را مبتنی بر نیاز روز برای ما تبیین کردند؛ لذا باید گفت هم معنویت و ایمان و هم سلاح و تجهیزات برای دفاع مهم است؛ اما در امر دفاع و نیروهای مسلح این نکته مطرح می‌شود که حتماً دفاع و توانایی دفاعی ما باید ریشه در ذات و تواناییهای درونی داشته باشد و وابستگی به بیرون وجود نداشته باشد. انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) انقلابی مستقل از سایر قدرتها و در جهانی بود که ابرقدرت‌ها در آن مانور می‌دادند و انقلاب مستقل از آنها حرکت می‌کرد؛ لذا عاقلانه این است که یک نیروی دفاعی نمی‌تواند وابستگی به دیگران داشته باشد و از استقلال سخن بگوید. انقلاب اسلامی و اصولاً عمده نهضت‌های دینی که مخالفان و دشمنان زیادی داشتند و دارند، نمی‌توانند دم از استقلال بزنند؛ اما در حوزه سلاح و ابزار دفاعی به بیرون وابسته باشند؛ البته این ناقض این امر نیست که از داشته‌های بشری سایر کشورها کمک نگیریم که آن هم شرط عقل است؛ اما باید یادمان باشد همواره توان و داشته‌های خودمان را به آن حد از توانمندی برسانیم که از بیگانه مستقل باشیم؛ به عبارتی حتماً و اکیداً اولویت اصلی دفاع ما متکی به توان داخلی باید باشد. بُعد دیگر این نگاه امام(ره) به نیروهای مسلح، امروزه در قالب موضوعی به عنوان دفاع ناهم‌تراز و نامتقارن تعریف می‌شود؛ یعنی قدرت نظامی را نه مبتنی بر برابری تجهیزاتی با دشمن، بلکه مبتنی بر ایجاد راهبردها، تاکتیک‌ها و سلاح‌هایی تنظیم کنیم که عملاً با برتری دشمن در حوزه تجهیزات مقابله کند؛ یعنی براساس دانش نظامی کلاسیک دنیا عمل نکنیم و برای برتری بر دشمن، سه برابر تجهیزات او تجهیزات مشابه فراهم نکنیم؛ بلکه به دنبال توازن از راه ناکارآمد کردن اثر تجهیزات دشمن باشیم.
نگاه خاص حضرت امام(ره) در ابتدای انقلاب به حفظ ارتش هم می‌تواند بعدی از راهبردهای ایشان در این حوزه باشد؟
بنیانگذار انقلاب به ما یاد دادند هرچیزی که قبل از انقلاب بوده است، به صرف وجود در دوران طاغوت، طاغوتی دانسته نمیشود. حضرت امام(ره) پیش از پیروزی انقلاب، ارتش را به انقلاب ملحق کردند؛ از این‌رو بدنه ارتش با انقلاب بود و بخشی از فرماندهان ارتش که از خاندان سلطنتی بودند، فرار کردند یا محاکمه شدند؛ همان ارتشی که باید مأموریت ژاندارمی شاه در منطقه را انجام میداد، بعد از انقلاب مأموریت دفاع از جمهوری اسلامی را بر عهده گرفت؛ چون بدنه ارتش از ملت بود، بعد از پیروزی انقلاب هم امام(ره) آن ارتش را حفظ کرد؛ البته عناصر نامطلوب از ارتش حذف شدند و ارتش برای انقلاب شد؛ هر چند برخی گروههای چپ و برخی وابستگان به آمریکا قصد انحلال ارتش را داشتند که امام با همه آنها مخالفت کرد.